بررسی ابعاد مختلف گزارش مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی

الف) ملاحظاتی درخصوص مطالعات ادعایی و ابعاد نظامی (خارج از گزارش)
۱‎) با اجرای موفقیت آمیز برنامه کاری و حل و فصل تمامی شش موضوع باقی مانده، امریکا که از این نتایج خرسند نبود با راه اندازی تبلیغات سیاسی و انحرافی بر بخشی از برنامه کاری تحت عنوان مطالعات ادعایی متمرکز شد و با اخلال در کار آژانس و ایجاد فشارهای مختلف بر آن، سعی کرد مسیر همکاری های ایران و آژانس را تخریب نماید.
۲‎) مطابق برنامه کاری، مطالعات ادعایی به دلیل ماهیت آن که کاملاً متفاوت بود به عنوان موضوع باقی مانده شناسایی نشد. در برنامه کاری توافق شد که ایران به عنوان نشانه حسن نیت و همکاری با آژانس با دریافت تمامی اسناد مربوط، آن ها را مورد بررسی قرار داده و آژانس را از ارزیابی خود مطلع سازد. به دلیل فشارهای تحمیل شده توسط امریکا که از اجرای برنامه کاری و پیشرفت آن خرسند نبود، آژانس اجازه نیافت اسناد ادعایی را به ایران تحویل دهد اما از ایران درخواست کرد که درمورد آنها توضیح دهد.
۳‎) در حالی که براساس برنامه کاری برگزاری نشست هایی برای بررسی این مبحث پیش بینی نشده بود، اما جمهوری اسلامی ایران پس از ارائه ارزیابی خود درمورد مطالعات ادعایی به آژانس برابر برنامه کاری براساس حسن نیت و همکاری با آژانس با درخواست آن برای دیدار از ایران و انجام گفت وگوهایی به منظور بررسی مطالعات ادعایی موافقت کرد. این امر، علی رغم این واقعیت که برنامه کاری به طور کامل اجرا شده بود صورت پذیرفت. جمهوری اسلامی ایران درخصوص مطالعات ادعایی در جلسات متعددی با هیأت اعزامی آژانس مذاکره نمود و بیش از ۲۰۰ صفحه پاسخ مکتوب به آن ارائه نمود، علی رغم این که چنین اقداماتی در برنامه کاری تصریح نشده بود.
۴‎) زمانی که آژانس درحال تهیه گزارش مارس ۲۰۰۸ خود به شورای حکام و جمعبندی مطالعات ادعایی بود، آمریکا اسناد ادعایی جدیدی را به آژانس ارائه داد و فشارهای سنگینی را نیز بر آن وارد کرد تا آژانس نتواند درخصوص مطالعات ادعایی جمع بندی نماید. هدف امریکا این بود که فرایند بی پایانی را در این زمینه آغاز نماید. البته، انتظار می رفت که آژانس براساس برنامه کاری توافق شده این مبحث را ببندد و حتی اگر اطلاعات جدیدی به اطلاع آژانس در این زمینه برسد، بایستی براساس رویه عادی پادمانی مربوط مورد رسیدگی قرار گیرد. اما، متأسفانه برخلاف همکاری سازنده میان ایران و آژانس دراجرای برنامه کاری و رسیدگی به مطالعات ادعایی و برخلاف پیشرفت قابل ملاحظه ای که در این رابطه ایجاد شده بود، آژانس نتوانست تحت فشارهای امریکا در این خصوص جمعبندی نماید.
۵‎) فشار سیاسی توجیه ناپذیر و مداخله امریکا در کارکرد دبیرخانه آژانس، مانع از این شد که مدارک طبق برنامه کاری تحویل ایران گردد و آژانس قادر نشد به وظیفه خود در تحویل مطالب مرتبط با مطالعات ادعایی عمل نماید. یک سؤال ساده وجود دارد: در صورتی که کشور عضوی مطالبی یا اسنادی را با ادعای انحراف مواد و فعالیت های هسته ای یک عضو دیگر به سمت مقاصد نظامی ارائه دهد، آیا حق دارد به دبیرخانه آژانس دستورالعمل دهد که چگونه و در چه زمانی از آنها بهره بگیرد آیا این عمل، نقض اساسنامه آژانس نیست
۶‎) جمهوری اسلامی ایران بنابر حسن نیت خود پذیرفت به اسناد جدید مطالعات ادعایی نیز بپردازد و لذا از آژانس درخواست کرد به منظور روشن شدن حیطه مسائل و اجتناب از ایجاد یک فرآیند پایان ناپذیر، حداقل فهرست مطالعات ادعایی را دریافت دارد.
در این زمینه، معاون مدیرکل در امور پادمان فهرست تمامی اسناد مرتبط با مطالعات ادعایی را به ایران ارائه نمود. جمهوری اسلامی ایران درخواست کرد تا برای دور جدید مذاکرات، تصویر این اسناد به ایران ارائه شود تا کارشناسان بتوانند آنها را بررسی نموده و پاسخ لازم را ارائه نمایند. متأسفانه، گفته شد به دلیل این که امریکا اجازه تحویل اسناد مکتوب درباره مطالعات ادعایی را به ایران در مذاکره نداده است، آژانس مجاز به چنین کاری نمی باشد. بنابراین، جمهوری اسلامی ایران فقط توانست نسخه الکترونیکی این اسناد را از طریق نمایش تصویری مشاهده نماید. چنین شرایطی موانع جدی برای ایران و فرآیند انجام وظایف حرفه ای و غیر جانبدارانه آژانس ایجاد نمود. کارشناسان ایرانی علی رغم این موانع، طی سه روز از نسخه الکترونیکی اسناد یادداشت برداری نموده و نتیجه بررسی ها در یک گزارش مکتوب درج گردید و همراه با توضیحات شفاهی به صورت مکتوب به آژانس ارائه گردید. مدیرکل آژانس نیز در بند (۱۶) گزارش ژوئن ۲۰۰۸ خود در این خصوص نوشته است: «آژانس بیشتر اطلاعات ادعایی را به شکل الکترونیکی دریافت نموده و مجاز نبود که نسخه های مکتوب آنها را در اختیار ایران قرار دهد».
۷‎) مجموع صفحات اسناد مدارک ادعایی که به جمهوری اسلامی ایران نشان داده شدند ۸۶ صفحه بودند که تماماً بی پایه، مجعول و ساختگی بودند. تنها موردی که برای انتساب اسناد ادعایی به ایران مورد استفاده قرار گرفت، وجود کلمات فارسی در برخی از آنها بود. هیچ یک از اسناد نشان داده شده واجد اصالت نبودند. اسناد اصلی به ایران ارائه نشدند، به این دلیل که در چنین صورتی جعلی بودن آنها به سادگی اثبات می شد.
بر اساس برنامه کاری، جمهوری اسلامی ایران به تعهد خود در مورد ارائه ارزیابی اسناد مطالعات ادعایی عمل کرده است و اعلام نمود که در چنین فعالیت هایی وارد نشده است.
۸‎) لازم به توضیح است که مدیرکل آژانس نیز در گزارش های ژوئن و سپتامبر ۲۰۰۸ خود تصریح کرده است: «آژانس هیچ اطلاعاتی راجع به طراحی عملی یا ساخت اجزای مواد هسته ای یک سلاح یا دیگر اجزای کلیدی از جمله چاشنی از سوی ایران یا مطالعات فیزیک هسته ای مربوط را در اختیار ندارد. آژانس استفاده عملی از مواد هسته ای در ارتباط با مطالعات ادعایی را مشاهده نکرده است».
۹‎) این نگرانی جدی وجود دارد که با وارد شدن آژانس به مسائلی فراتر از اساسنامه آن ـ به طور مشخص مسائل غیر هسته ای ـ آژانس از وظیفه اساسنامه ای خود منحرف شود و فشارهای بیشتری را بر دبیرخانه وارد آورد و یک رویه جدید مخرب علیه اعتبار آژانس ایجاد نماید.
ب) نکات مثبت گزارش
۱‎) (بند۲): همه موارد هسته ای در کارخانه غنی سازی سوخت نطنز و آبشارهای نصب شده تحت نظارت آژانس قرار دارند.
۲‎) (بند۳): تمامی مواد هسته ای کارخانه آزمایشی غنی سازی سوخت نطنز و محدوده آبشارها تحت نظارت آژانس قرار دارند.
۳‎) (بند ۴): نتایج نمونه برداری های محیطی از کارخانه غنی سازی سوخت نطنز و کارخانه آزمایشی تا امروز نشان می دهد که این کارخانه ها طبق آنچه اظهار شده است، در حال فعالیت هستند.
۴‎) (بند۴): از مارس ۲۰۰۷ تاکنون، ۱۷ بازرسی سرزده از کارخانه غنی سازی سوخت نطنز انجام شده است.
۵‎) (بند۵): هیچ نشانه ای از فعالیت های باز فرآوری در تأسیسات هسته ای وجود ندارد.
۶‎) (بند ۸): آژانس در ۲۷ اوت ۲۰۰۸ از رآکتور آب سنگین اراک بازدید کرده است و به نظارت خود بر کارخانه تولید آب سنگین از طریق تصاویر ماهواره ای ادامه داده است.
۷) (بند ۱۳): آژانس در ۳ سپتامبر ۲۰۰۸ از نیروگاه اتمی بوشهر بازرسی کرد و تمامی سوخت وارداتی از روسیه تحت مهر و موم آژانس قرار دارد.
۸‎) (بند ۱۵): درخصوص مطالعات ادعایی، در ماه آوریل و می ۲۰۰۸ جلساتی با ایران برگزار شد و ایران در ۱۴ و ۲۳ می ۲۰۰۸ به صورت کتبی پاسخ هایی را ارائه نمود.
ایران در یک پاسخ ۱۱۷ صفحه ای به ادعاها پاسخ داد و تأکید کرد، این ادعاها بی اساس و ساختگی هستند.
۹‎) (بند ۲۰): ایران اعلام کرده است که آمادگی دارد سؤالات غیر از مطالعات ادعایی را پس از حل و فصل آن، درچارچوب عادی پادمان پاسخ دهد.
۱۰‎) (بند ۲۱): آژانس درحال حاضر هیچ اطلاعاتی درخصوص طراحی واقعی یا ساخت اجزای مواد هسته ای یک سلاح هسته ای یا دیگر اجزای کلیدی آن سلاح همانند چاشنی ها یا مطالعات فیزیک هسته ای مرتبط که توسط ایران انجام گرفته باشد، دراختیار ندارد.
۱۱‎) (بند ۲۱): آژانس استفاده واقعی از مواد هسته ای در ارتباط با مطالعات ادعایی را شناسایی نکرده است.
۱۲‎) (بند ۲۲): آژانس قادر بوده است که به راستی آزمایی مواد هسته ای اظهار شده در ایران ادامه دهد.
۱۳‎) (بند۲۲): ایران دسترسی لازم به مواد هسته ای اظهار شده را برای آژانس فراهم نموده است.
۱۴‎) (بند۲۲): ایران دسترسی لازم را به گزارش های حسابرسی مواد و فعالیت های هسته ای اظهار شده برای آژانس فراهم نموده است.

منبع : روزنامه ایران