کودکان حوادث را چگونه تجربه می کنند؟

همه چیز ما بزرگسالان با کودکان متفاوت است. آنها به لحاظ هیجانی هنوز نابالغ اند و از جنبه اجتماعی و آن چیزی که ما نام شناخت بر آن می نهیم هنوز در مراحل نخستین رشد قرار دارند. به اعتقاد روان شناسان سال های رشد اولیه در سازگاری بعدی اهمیت دارند و بروز مشکلات در خلال این سال ها زمینه ساز ناسازگاری در سال های آینده را فراهم می کند.
مشکلات روانی در کودکی حتی اگر موقت و گذرا باشند احتمال دارد که پیامدهای جدی در بر داشته باشد زیرا یادگیری و رشد کودک را به مخاطره می اندازد. از شمار این قبیل مشکلات، استرس پس از سانحه (PTSD) است که در پی وقوع یک رخداد آسیب زای شدید( تصادف، زلزله و …) خود را نشان می دهد.
استرس پس از سانحه ( و یا حتی تروما نظیر انواع شکستگی ها و …) سندرمی است که پس از مشاهده و درگیر شدن، تجربه مستقیم یا شنیدن یک عامل استرس زای شدید روی می دهد که می تواند منجر به خطر مرگ یا تهدید به مرگ یا بروز یک سانحه جدی باشد. کودکان همواره نسبت به این تجربه ها احساس ترس و درماندگی می کنند اما اغلب با رفتارهای آشفته و حاکی از بیقراری واکنش نشان می دهند و همواره می کوشند از یاد آوری رخداد و سانحه دوری کنند.
کودکان این حوادث را به اشکال مختلف تجربه می کنند. ممکن است کودکی به طور مستقیم در معرض حادثه ای همچون اذیت و آزار جسمی، تصادف، سوانح طبیعی و … قرار گرفته باشد یا درباره وقوع این حوادث از دیگران چیزهایی شنیده باشد. به طور کلی افرادی که چنین رویدادهایی را تجربه می کنند حتی درباره کودکان بیشتر از آن که ما بتوانیم تجربه آنها را تصور کنیم و احساساتشان را درک کنیم که در آن لحظه به خصوص چه احساسی داشته اند، از آن واقعه رنج می برند.
همین امر به وجه تمایز استرس پس از سانحه با دیگر حوادث زندگی است. بنابراین گاه کوشش در جهت درک وضعیت فردی که استرس پس از سانحه را تجربه کرده، کار چندان ساده ای نیست. واکنش به این حوادث به هر صورتی که روی داده باشد، متفاوت است.
الگوی آسیب پذیری به استرس از کنش متقابل فعال بین آمادگی های ارثی و سایر عوامل زیستی متفاوتی در واکنش به استرس های روزمره متولد می شود اما تاثیر این وقایع روی کودک در معرض چنین حادثه ای قرار گرفته و احتمالا بی دفاع بوده است.
رویدادهای آسیب زای قبلی، طی کردن دوران پس از حادثه، به چگونگی دلبستگی کودک به مادر یا مراقبان اولیه بستگی دارد. کودکانی که در محیط خانواده خود در معرض خشونت و کتک کاری قرار دارند حتی خشونت هایی که منجر به فوت یکی از اعضای خانواده می شود بیشتر مستعد آشکار کردن نشانه های استرس پس از سانحه هستند.
کودکانی که در محیط زندگی شان شاهد جدایی والدین یا طلاق همراه با کشمکش های طولانی آنها باشند با توجه به شرایط زندگی پیش و پس از طلاق، احتمال بروز نشانه ها افزایش می یابد. متخصصان و کارشناسان مسایل خانواده بر این باورند که بیشتر کودکان پیش دبستانی برای سازگاری دوباره پس از جدایی پدر و مادر به یک دوره ۲ تا ۳ ساله نیاز دارند.
آنها ممکن است پرخاشگری، افسردگی، نافرمانی و مشکلات ارتباطی با همسالان را ظاهر سازند. در مجموع کودکان زیر ۱۱ سال در برابر نشانگان استرس پس از سانحه آسیب پذیری بیشتری نشان می دهند. در این میان خردسالان ممکن است نشانه هایی مانند تاخیر در رشد زبان و ناتوانی های یادگیری و گفتاری بیشتر بروز دهند. نشانه استرس پس از سانحه ممکن است خود به خود پس از مدتی کاهش یابد اما دوباره ماه ها یا سال ها بعد از سانحه آشکار شود. در این مدت عوامل مختلفی مانند پیشینه خانوادگی، تجربیات دوران کودکی، ویژگی های شخصیتی و ناراحتی های روانی پیشین می تواند در بروز و تشدید نشانگان موثر باشد.
● نشانه های استرس پس از سانحه(Ptsd) در کودکان
۱) ناآرامی و بیقراری، رفتارهای پرخاشگرانه، احساس بیزاری از دیگران
۲) گوشه گیری و مشکلات در روابط بین فردی به سختی انس گرفتن با دیگران( به ویژه وقتی کودک مورد تعرض قرار گرفته باشد)
۳) احساس گناه و شرمزدگی و فقر هیجانی
۴) واپس روی های رشدی( بازگشت به رفتارهای اولیه کودکان، شب ادراری و …)
۵) اختلال در خواب، کابوس و خواب های ترسناک
۶) دوری از افکار و احساسات و حتی اماکنی که وقایع ناخوشایند را برای کودکان یادآوری می کند
۷) تمایل به بازی های تکراری پیرامون حادثه ای که تجربه کرده اند
۸) دشواری های یادگیری، مشکلات در تمرکز و تکالیف درسی
● درمان و توصیه ها
فرآیند درمان کودکان مبتلا به Ptsd تلفیقی از دو رویکرد شناختی رفتاری مداخلات رفتاری شامل آموزش چگونگی رویارویی موثر با ترس ها، دوری از اماکن یا افرادی که وقایع را یادآوری می کند، است همچنین. استفاده از تکنیک آرام بخش، پذیرش احساسات کودکان در کاهش نشانگان استرس پس از سانحه موثر است.
پدر و مادر چنین کودکانی باید پس از مشاهده نشانه ها که بیش از یک ماه به طول می انجامد و منجر به اختلال در عملکرد کلی کودکان ( تحصیلی، رفتاری و …) می شود نسبت به درمان آن اقدام نمایند.

زهرا قلی زاده سلوط
کارشناسی ارشد روان شناسی

منبع : روزنامه جوان