قاچاق کالااز کجا و چگونه؟ خسارت ۸ میلیارد دلاری به اقتصاد

وقتی علت بیکاری و بروز برخی معضلات جامعه بررسی می شود به پدیده ای چون بیکاری می رسیم اما این معادله گاهی برعکس می شود و قاچاق عامل بیکاری و بروز مشکلات در کشور می شود.
پارسال حدود ۴۱ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار کالا به کشور وارد و ۱۶ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار کالای غیرنفتی هم از کشور صادر شد.
براساس برآورد دستگاه های مسئول سالانه حدود ۸میلیارد دلار هم کالا به صورت قاچاق به کشور وارد یا از این سرزمین خارج می شود.
کارشناسان، قاچاق را ریشه بروز بسیاری از مشکلات در کشور می دانند و معتقدند این پدیده از جنبه های مختلف بر اقتصاد و مسائل اجتماعی کشور اثرمنفی می گذارد که اثر آن بر تولید و اشتغال از آنهاست.
● مردم و مبارزه با قاچاق کالا
مردی ۵۷ ساله که خود را بازنشسته یکی از دستگاه های دولتی معرفی می کند، درباره زیان های ناشی از قاچاق کالا می گوید: وقتی کالایی بدون نظارت هیچ دستگاهی و به صورت قاچاق وارد کشور می شود به طور قطع مشکلاتی عدیده برای کشور به وجود می آورد که نداشتن استانداردهای بهداشتی و ایمنی می تواند از جمله آن باشد.
خانمی که کارمند یکی از شرکت های خصوصی است هم می گوید: مسلما باید دولت تدابیری بیندیشد که هیچ کالایی نتواند به صورت قاچاق وارد کشور شود، چون قاچاقچیان فقط به فکر تامین خود هستند و مردم هم نمی توانند بسیاری از کالاهای قاچاق را از غیرقاچاق تشخیص دهند و ممکن است کالاهایی حتی پرزرق و برق مشکلاتی برای استفاده کنندگان آن ایجاد کند که چه بسا غیرقابل جبران باشد.
محمد مظفری دارای شغل آزاد، بیکاری را یکی از مشکلات قاچاق می داند و معتقد است وقتی مقدار زیادی کالا وارد کشور می شود بسیاری از کارگاه ها یا کارخانه هایی که آن کالا را تولید می کنند، اجناس آنها حتی اگر با کیفیت بالاتر هم باشد چون خریدار از آن بی اطلاع است به فروش نمی رود و این کارگاه و کارخانه، ورشکست یا مجبور می شود برای کاهش هزینه تعدادی از کارگران خود را اخراج کند.
زهرا امیری، دانشجو می گوید: اگر کالاهای مورد نیاز کشور بی رویه و به صورت قاچاق وارد کشور شود موجب می شود صنایع کشور نتواند پیشرفت لازم را داشته باشد و این موضوع هم در تنوع و هم در کیفیت کالاهای تولید داخل اثر می گذارد و هر روز محصولات ایرانی را در داخل و خارج کم مشتری تر می کند.
محمود فراهانی دانشجوی مهندسی متالوژی هم معتقد است قاچاق موجب سلب نوآوری در کشور می شود و جوانانی را که می توانند در زمینه های مختلف نوآوری داشته باشند، دلسرد می کند.
● قاچاق کالاهای یارانه ای هدف اصلی قاچاقچیان
یکی از زیانبارترین موارد قاچاق برای هر کشور، قاچاق کالاهای یارانه ای است. در کشور ما هم که فقط در پنج سال اخیر برای تامین سوخت مورد نیاز هموطنان به قیمت ارزان ۱۸۰ میلیارد دلار یارانه اختصاص داده شده که بخشی از آن را قاچاقچیان سوخت به جیب زدند.
دبیر ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز می گوید: اگر چه قاچاق پدیده ای پنهان است و نمی توان آمار دقیقی از آن ارائه کرد اما برآورد می شود سالیانه حدود سه میلیارد دلار سوخت یارانه ای به خارج از کشور قاچاق می شود.
حمیدرضا تقی زاده، تفاوت قیمت سوخت در ایران و کشورهای همجوار را عامل وسوسه انگیز برای قاچاقچیان می داند و می گوید: دولت علاوه بر سوخت، برای دارو، شوینده ها، سموم دفع آفات نباتی و کود شمیایی هم یارانه پرداخت می کند و این کالاها نیز در زمره کالاهای مورد توجه قاچاقچیان هستند.
دبیر ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز درباره اینکه این ستاد برای مقابله موثر با قاچاقچیان چه اقداماتی کرده است، اظهار می دارد: از یک سال و نیز پیش این ستاد دستور العمل ویژه ای برای مقابله با سوخت تصویب و به دستگاههای مختلف ارسال کرد که براساس آن وظایفی بر عهده دستگاهها گذاشته شد و مهمترین آن بررسی مجدد سهمیه های سوخت براساس نیازهای مشاغل مختلف بود.
تقی زاده می افزاید: در بررسی مجدد مشخص شد بسیاری از کارگاه ها، کارخانه ها، اماکن و چاه های کشاورزی که سوخت یارانه ای دریافت می کردند با اینکه مدت ها از تغییر سوخت آنها به گاز یا برق می گذشت اما همچنان سهمیه سوخت یارانه ای دریافت می کردند و آن را در بازار آزاد به قاچاقچیان می فروختند.
به گفته وی با این اقدام بسیاری از سهمیه های صوری حذف شد و میزان برخی سهمیه ها هم متناسب با نیاز اصلاح شد.
تقی زاده یکی دیگر از اقدامات ستاد را ساماندهی و کنترل شبکه توزیع سوخت اعلام می کند و می گوید: کالاهای یارانه ای از جمله سوخت مادامی که از شبکه توزیع خارج نشود، نمی تواند قاچاق شود و از آنجا که این کار در دستگاه قضایی جرم محسوب نمی شد شرایط منابسی برای قاچاق سوخت بود اما با پیگیری ها و مصوبه ستاد مقرر شد عرضه خارج از شبکه به عنوان یک جرم در سازمان تعزیرات حکومتی پیگیری شود و این موضوع در مقابله با قاچاق بسیار موثر بود.
دبیر ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا با اشاره به اقدامات این ستاد می افزاید: از سال پیش تا شش ماه نخست امسال برآورد می شود فقط در نفت گاز (گازوئیل) حدود دو و نیم میلیارد دلار از قاچاق سوخت جلوگیری شده است.
● اثر قاچاق کالا بر تولید اشتغال و ...
دکتر شجاعی استاد دانشگاه می گوید: یکی از مهمترین آثار قاچاق کالا این است که رفاه جامعه را کاهش می دهد و فرصت های شغلی افراد جامعه را کاهش می دهد و آن را به کشورهای دیگر منتقل می کند.
وی تضییع حقوق مردم و کاهش درآمدهای دولت از محل حقوق گمرکی و سود بازرگانی را یکی دیگر از زیان های قاچاق کالا می داند و می افزاید: این کار موجب می شود زمینه های سرمایه گذاری در کشور محدود شود.
به گفته این استاد دانشگاه، قاچاق کالا همچنین می تواند موجب پولشویی شود و این جرم بین المللی را دامن بزند.
وی ایجاد مشکلات جدی در سیاست های پولی و مالی را یکی دیگر از پیامدهای قاچاق کالا می داند و معتقد است قاچاق بر درآمد ملی و توزیع آن تاثیر منفی جدی می گذارد.
شجاعی درباره اینکه آیا می توان راه های مبارزه با قاچاق کالا را اولویت بندی کرد، می افزاید: مبارزه اقتصادی، انتظامی و فرهنگی را باید به طور همزمان با تدوین قوانین بازدارنده پیگیری کرد تا در روند مبارزه با پدیده قاچاق موفقیت چشمگیری حاصل شود.
● پیامدهای فرهنگی و اجتماعی قاچاق کالا
نادی کارشناس امور مبارزه با قاچاق کالا در باره پیامدهای فرهنگی و اجتماعی قاچاق کالا می گوید: پدیده قاچاق علاوه بر زیانهای اقتصادی در زمینه های دیگر نیز آثار زیانباری برای کشور دارد.
این کارشناس با این تقسیم بندی که دو گروه از کالاها به کشور قاچاق می شود به واحد مرکزی خبر گفت: بخشی از کالاها ازجمله کالاهای ضدفرهنگی همچون لوح های فشرده ناهنجار و غیراخلاقی و مشروبات الکلی با برنامه ریزی و ساماندهی و با هدف خاصی غیر از انگیزه های اقتصادی وارد کشور می شود که هدف آنها تخریب مبانی فرهنگی کشور است که چه بسا منابع آنها از جانب دشمنان تأمین شود.
وی می افزاید: برخی کالاها نیز با هدف سودآوری اقتصادی به کشور قاچاق می شود که این کالاها از آنجا که از مسیرهای غیرقانونی وارد کشور می شود بر ورود آنها نظارتی نمی شود و نمی توان این کالاها را ازنظر استاندارد یا داشتن ضوابط بهداشتی و دیگر مسائل بررسی کرد.
نادی می گوید: بسیاری از مواد غذایی لوازم آرایشی و بهداشتی، داروها و مواد غذایی که به صورت قاچاق وارد کشور می شود دارای مشکلات اساسی است.
به گفته نادی، موارد فراوانی به ثبت رسیده که استفاده کنندگان کالاهایی که به صورت قاچاق وارد کشور شده است، دچار بیماری و مشکلات جسمی شده اند.
● قاچاقچیان در لباس های مبدل
برای شناسایی پوشش هایی که قاچاقچیان با استفاده از آنها مبادرت به قاچاق کالا می کنند و مقابله با آن تاکنون چه اقداماتی انجام شده است.
مسئولان این امر معتقدند که ستاد کمیته های کاری ویژه ای برای شناسایی راه ها و پوشش هایی که قاچاقچیان با استفاده از آنها مبادرت به قاچاق کالا می کنند، تشکیل شده است و راه ها و روش های قاچاقچیان به طور مرتب بررسی و رصد می شوند تا شناسایی و راه های آنها مسدود شود.
تقی زاده دبیر ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، در این باره کالای همراه مسافر را ازجمله پوشش های قاچاقچیان اعلام می کند و می گوید: برخی قاچاقچیان با جمع آوری شناسنامه افراد و سوءاستفاده از معافیت های مسافران، مبلغ اندکی به صاحب شناسنامه پرداخت می کردند اما با ورود برخی کالاها که عمدتاً مصرفی و تزئینی بود سودهای سرشاری نصیب خود می کردند که با انجام اقداماتی، راه های آنها مسدود شد و پارسال از قاچاق دستکم پانصد میلیارد تومان از این نوع کالاها جلوگیری شد.
وی می افزاید: امسال نیز موضوع مقابله با کالاهای همراه ملوان، اقداماتی شده است تا برخی قاچاقچیان نتوانند با سوءاستفاده از تسهیلاتی که دولت برای آنها قرارداده است مبادرت به قاچاق کالا کنند و پیش بینی می شود با این اقدام نیز از قاچاق حدود چهارصد میلیارد تومان کالا جلوگیری شود.
دبیر ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، قاچاق سوخت در پوشش صادرات حلال ها را یکی دیگر از روش های قاچاقچیان سوخت برمی شمرد و اظهار می دارد:کارخانه های بزرگ تولید حلال در کشور ما شرکت ملی نفت و چند شرکت انگشت شمار دیگر است اما آمارهای گمرک از صدور سالیانه میلیون ها لیتر حلال حکایت داشت که با پیگیری های ستاد مشخص شد حدود نود درصد آنها سوخت بوده است.
تقی زاده با بیان اینکه سود سرشار این اقدام موجب شد صدها شرکت صادرکننده حلال در کشور ایجاد شود می گوید: در برخی از این به اصطلاح شرکت ها که متشکل از یک سوله بود، سوخت با برخی مواد شیمیای ترکیب و تغییر ماهیت داده می شد و به عنوان حلال صادر می شد که جلوی این اقدامات با تشکیل کمیته ای کارشناسی متشکل از نماینده وزارت صنایع و معادن، موسسه استاندارد و شرکت پخش فرآورده های نفتی گرفته شد.
وی می افزاید: از حدود هزار شرکتی که ادعای صادرکننده حلال را داشتند تنها یکصد شرکت توانستند ادعای خود را ثابت کنند و بقیه به دستگاه قضایی معرفی خواهند شد.
دبیر ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز درباره اینکه چرا تاکنون سازکاری فراهم نشده است که کالاهای قاچاق در همه جا قابل شناسایی و توقیف شود، اظهار می دارد: این موضوعی چند وجهی است که وزارتخانه های بازرگانی و بهداشت، گمرک و موسسه استاندارد در اجرای آن نقش دارند و تاکنون موسسه استاندارد و وزارت بهداشت، طرح خود را آماده کرده اند و کدینگ کالاها هم در وزارت بازرگانی تهیه و بخشی از آن هم به صورت آزمایشی اجرا شده است.
تقی زاده تصریح می کند: از آنجایی که این کار با بازار و مصرف کننده ارتباط مستقیم دارد، ستاد آن را با حساسیت پیگیری می کند تا هیچ گونه آسیبی به مردم و هیچ شوکی به بازار وارد نشود و کاری عاری از عیب و نقص، اجرا شود.
وی معتقد است: اگر این طرح امسال به تصویب برسد از اوایل سال آینده اجرا می شود.
دبیر ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز با تاکید بر اینکه مشارکت مردم مهمترین نیاز برای موفقیت طرح های مبارزه با قاچاق کالاست، می گوید: برخی کالاها، ارزان و فاقد هرگونه شناسه بهداشتی است و قاچاق بودن آن به راحتی قابل تشخیص است و مردم با نخریدن این کالاها می توانند در مبارزه با پدیده قاچاق نقش موثری ایفا کنند که یکی از مزایای آن افزایش اشتغال و جلوگیری از بیکاری است.
وی افزود: وقتی کالاها به صورت قاچاق وارد کشور شود افرادی که برای تولید و ایجاد اشتغال در کشور سرمایه گذاری کرده اند متضرر می شوند و حتی ممکن است دچار ورشکستگی شوند و طبیعی است که انگیزه سرمایه گذاری در کشور نیز کاهش می یابد.
● پدیده قاچاق کالا و قوه قضائیه
زرگر نماینده تام الاختیار قوه قضائیه در ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز که سالها پیش مسئول مبارزه با قاچاق موادمخدر در کشور بود می گوید: قوه قضائیه در برخی استان هایی که بیشتر با پدیده قاچاق مواجه بودند با اعزام قضات ویژه و با ایجاد دادسرای ویژه رسیدگی به پرونده های قاچاق کالا و ارز تلاش کرده است. مبارزه موثرتری با پدیده قاچاق انجام دهد.
وی می افزاید: قوه قضائیه تشکیل پرونده نمی دهد بلکه پرونده بدست ضابطان، گمرک یا وزارت اطلاعات تشکیل می شود و قوه قضائیه مسئول رسیدگی به پرونده هایی است که تشکیل می شود و تا زمانی که پرونده ای تشکیل نشود قوه قضائیه هم نمی تواند آن را پیگیری کند.
● قوه قضائیه و قاچاقچیان دانه درشت
مبارزه با قاچاق مهم است اما مهمتر از همه، مبارزه با دانه درشت هاست؛ آنهایی که از راه قاچاق پولهای میلیاردی به جیب می زنند و وقتی هم گرفتار می شوند تلاش می کنند خود را تبرئه و به جای خود عوامل خود را به پنجه عدالت بسپارند.
از زرگر درباره اقدامات قوه قضائیه در مبارزه با دانه درشت ها سؤال می کنیم. وی می گوید: قوه قضائیه اولویت خود را مبارزه با دانه درشت ها قرار داده است، زیرا اگر با دانه درشت ها مبارزه نشود آنان افراد جدیدی را برای رسیدن به امیال خود به دام می اندازند.
نماینده قوه قضائیه در ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز می افزاید: تاکنون نهصد پرونده دانه درشت تشکیل شده که بخشی از آن در دست رسیدگی است و بخشی هم رسیدگی شده است.
به گفته زرگر در شش ماه نخست امسال تعداد پرونده های قاچاق در مقایسه با مدت مشابه سال پیش افزایش چشمگیری داشته است و جریمه ها نیز در این مدت درمقایسه با مدت مشابه سال پیش سیصد درصد افزایش داشته است.
وی به عنوان نمونه به یکی از پرونده های میلیاردی اشاره می کند و می گوید: پرونده ای با ۲۶ متهم در کرمانشاه تشکیل شد که در زمینه قاچاق بسیار فعال بودند. برای اینکه با متهمان این پرونده با قاطعیت هرچه تمامتر برخورد شود با موافقت رئیس قوه قضائیه این پرونده برای رسیدگی به تهران منتقل و رسیدگی و ۵۳۸ میلیارد تومان نیز برای اعضای این پرونده جریمه وضع شد.
دبیر ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز هم ارزش مجموع پرونده های بیش از یکصد میلیون تومان را سه هزار و پانصد میلیارد تومان اعلام می کند و می گوید: برای پیگیری پرونده های با ارزش بیش از صدمیلیون تومان کار گروه های ویژه ای در این ستاد تشکیل شده است.
تقی زاده می افزاید: از پایان سال گذشته تاکنون به ارزش پرونده های بیش از یکصد میلیون تومان، نهصد میلیارد تومان افزوده شده است.
دبیرستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز درباره حمید باقری درمنی که از وی به عنوان بزرگترین بدهکار شبکه بانکی کشور و یکی از قاچاقچیان بزرگ کشور یاد شد می گوید: این فرد هم اکنون با قرار وثیقه آزاد است و پرونده وی در مراجع قضایی در دست رسیدگی است.
● مبارزه با قاچاق کالا قوانین بازدارنده یا ناکافی؟
زرگر درباره اینکه آیا قوانین کنونی مبارزه با قاچاق به اندازه کافی بازدارنده است، می گوید: علاوه بر قوانین، مجریان قانون هم نقش اساسی دارند زیرا ممکن است قانون بسیار بازدارنده باشد اما مجریان اهتمام لازم را در اجرای آن نداشته باشند.
وی معتقد است: در قانون کنونی برای رسیدگی سریع به پرونده های قاچاق، تکالیفی به عهده دستگاههای مختلف گذاشته شده است که مثلا نیروی انتظامی، گمرک و دستگاه قضایی در مدت چند روز، پرونده را به نتیجه برسانند اما هنگامی که همه این مجموعه دست به دست هم نمی دهند، نمی توان در زمان تعیین شده پرونده را رسیدگی کرد. نماینده تام الاختیار قوه قضاییه در ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز بزرگترین خلأ را نبود هماهنگی لازم میان دستگاههای مربوط می داند و اظهار می دارد: اگر هماهنگی لازم میان همه اعضای ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز به وجود آید با همین قانون می توانیم مشکل قاچاق را برطرف کنیم.
زرگر می افزاید: براساس قوانین کنونی دستگاه قضایی باید در مدت یک ماه به پرونده های قاچاق رسیدگی کند و این کار مستلزم آن است که دستگاههای دیگری که در به نتیجه رسیدن پرونده ها نقش دارند، وظیفه خود را به موقع انجام دهند، اما در حال حاضر اینگونه نیست.
● چرا قاچاقچیان دانه درشت آزاد می شوند؟
نماینده قوه قضائ۰یه در ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز خلأ قانونی را موجب آزادشدن قاچاقچیان کالا می داند و می گوید: براساس قانون، قاچاقچیانی را که به پرداخت جریمه محکوم می شوند نمی توان بیش از دوسال در زندان نگه داشت.
وی می افزاید: دراصل این موضوع برای زندانیانی که به علت های مختلف دچار مشکل می شوند، در نظر گرفته شده است اما قانونگذار، قاچاقچیان را از برخورداری از این مزایا مستثنی نکرده است.
زرگر درباره اینکه قوه قضائیه برای رفع این خلاء چه اقدامی کرده است، می گوید: چون قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز در مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب شده است، اصلاحات آن نیز باید به تصویب مجمع برسد.
براین اساس قوه قضائیه خلأها را شناسایی و آن را برای اصلاح به مجمع ارسال کرده و هم اکنون در نوبت رسیدگی است.
نادی کارشناس حقوقی نیز دراین باره می گوید: به جز چند مورد خلأ قوانین به اندازه کافی بازدارنده است اما در اجرا با برخی قوانین دیگر با تضاد مواجه می شود و یا مجازات آن تخفیف می یابد.
وی آزاد شدن قاچاقچیان در صورت نداشتن تمکن مالی در پرداخت جریمه پس از دوسال حبس را یکی از خلأهای موجود می داند که منجر به فرار قاچاقچیان از چنگال قانون می شود و قاچاقچی می تواند پس از گذراندن دوسال حبس از میلیون ها یا میلیاردها ریال پولی که از این طریق کسب کرده است، استفاده کند. این موضوع می تواند در کاهش انگیزه مبارزه با قاچاق کالا، موثر باشد.
مبارزه صحیح و همه جانبه با قاچاق کالا اگرچه دشوار و نیازمند همکاری و قاطعیت همه دستگاه هاست، اما اگر امروز جلوی این پدیده با قاطعیت گرفته نشود ممکن است فردا هزینه آن را نتوان جبران کرد.

مجتبی قاسم زاده

منبع : روزنامه کیهان