آشنایی با آکواریم

علاقمندان و صاحبان آکواریوم ماهیان زینتی علاقه زیادی به شناسایی گونه های مختلف آبزیان زینتی و نحوه تکثیر و پرورش آنها دارند ولی متأسفانه منابع اطلاعاتی کمی بصورت مکتوب یا الکترونیک در این خصوص وجود دارد. از زمان معرفی و گسترش ماهیان زینتی در آکواریم‌ها سالها می گذرد ، ماهیان زینتی از دیرباز مورد توجه علاقمندان به طبیعت به خصوص در شهرهای صنعتی بوده است .زندگی ساکت آبزیان و بخصوص ماهیها برای انسانی که از زندگی مدرن و ماشینی مملو از سروصدا فرار می کند ، آرامش بخش است. انسان وقتی به تماشای محیط زیستی متضاد با فضای کنونی خود می‌نشیند ، سکوت نموده و با حوصله فراوان غرق در دنیای زیبای آبزیان می شود. آبزیان زینتی در مقایسه با سایر آبزیان دریایی بدلیل امکان زندگی‌شان در محیط‌های مصنوعی بیشتر مورد توجه مردم شهرنشین قرار گرفته اند .پس از جنگ جهانی دوم و با فراهم‌شدن امکانات حمل و نقل هوایی ،آبزیان زینتی به اقصی نقاط دنیا انتقال داده شدند. امروزه شاهد حضور گونه‌های ماهیان زینتی مختلفی درکشورهای آسیایی هستیم،گونه هایی که روزگاری تنها در رودخانه های آفریقا می‌زیسته‌اند و یا وجود گونه‌های‌ آبزی مختص به رودخانه های آمریکا درآکواریوم خانه‌های اروپاییان و آسیایی‌ها است و امروزه شاهدیم ، کشور سنگاپور با داشتن آب و هوا و شرایط اقلیمی مساعد مرکز جهانی تجارت و تکثیر و پرورش آبزیان زینتی شده است و روزانه میلیونها گونه آبزیان زینتی به اقصی نقاط دنیا مبادله و صادرشود.
« پیشگامان آکواریوم »
اگرچه اطلاعات دقیقی در مورد نگهداری انواع ماهی بصورت تزئینی توسط انسان در دست نیست با وجود این می توان گفت که از هزاران سال قبل در چین ماهیها را بعنوان یک حیوان خانگی نگهداری می کردند. اولین کتاب درباره ماهی بنام کتاب ماهیهای قرمز در قرن شانزدهم میلادی توسط Changchi-en نگاشته شده که بیشتر در مورد زیبایی این نوع ماهیها و عکس العملشان نسبت به تغییرات حرارت بحث نموده است.
•اولین آکواریوم عمومی در سال ۱۸۵۳ در شهر لندن پایتخت انگلستان گشایش یافت و یکسال بعد از آن، کتابی بعنوان نگهداری آکواریوم در منزل توسط مؤسس آکواریوم عمومی لندن بنام فلیپ به رشته تحریر درآمد.
•اولین سری ماهیهای زنده استوایی در سال ۱۸۶۳ به اروپا صادر گردید.
•اولین ماهی که صادر شد ماهی بهشتی بنام Mocropodus opercularis که ماهی بسیار زیبا و مقاوم بوده است.
•اولین پمپ که در آکواریوم به کار برده شد در سال ۱۸۶۰ در آکواریوم عمومی پاریس بود.
•اولین بار جمع آوری ماهیهای زینتی و طبقه بندی و تکثیر آنها توسط آلمانها انجام شد.
نصب و راه اندازی آکواریوم
اگر تعدادی ماهی را در مخزن کوچکی قرار دهیم باید شرایط مساعدی برای آن فراهم سازیم تا از تماشای این محیط مصنوعی لذت ببریم.، بدلیل اینکه ماهی باید مواد غذایی و اکسیژن مورد نیاز خود را از آب آکواریوم تهیه نماید، لذا بطور پیوسته بایداز تامین غذا وفراهم شدن اکسیژن آب اطمینان حاصل کردو فعالیت در زمینه تکثیر و پرورش ماهیان زینتی نیز همانند کار با سایر ماهیان پرورشی دارای ویژگی ها و مسائل خاص خود است،که می توان ازجمله به تهیه و ساخت یک آکواریوم مناسب، تهیه ماهیان زینتی مناسب ، تغذیه وغذادهی، بهداشت و بیماریهای ماهیان زینتی اشاره نمود.بعضی اوقات مشاهده شده که علاقمندانی بدون داشتن اطلاعات در زمینه نگهداری و تکثیر و پرورش ماهیان زینتی برای خرید ماهی و آکواریوم به فروشگاه های ماهیان زینتی مراجعه می‌نمایند واقدام به خرید گونه های مختلف ماهی و آکواریوم نامناسب از نظر ظرفیت نگهداری می نمایندو پس از راه اندازی آکواریم در منزل یا محل کار خود ،آکواریوم دچار مشکل شده و علاقه خود را از دست می دهند. این عزیزان بهتراست قبل از خرید ماهی یا آکواریوم اطلاعات مختصری از گونه های آبزی مورد علاقه خود بدست آورند و در ابتدای کار به موارد زیر توجه فرمایند:
« اختصاصات ظرفیت آکواریوم »ظرفیت آکواریوم را باید به نسبت تعداد گونه مورد علاقه خود انتخاب نمود، تراکم بیش از اندازه ماهی در آکواریوم بعلت بوجود آمدن پس مانده‌های غذایی و ازدیاد فضولات ماهی موجب کمبود اکسیژن و سریع آلوده شدن آب آکواریوم می‌شود. فضولات ماهی در آب آکواریوم تولید آمونیوم نموده و در محیط با فعل و انفعالات شیمیایی تولید سم می نماید که باعث مرگ ماهیان زینتی درآکواریوم می شود.با عنایت به ظرفیت هر آکواریوم و توجه به این نکته که ماهیان از لحاظ رفتاری دارای گونه های مختلف صلح‌جو، پرخاشگرو تهاجمی می باشند، قرار دادن آنها در یک آکواریوم مشکلات مهمی را برای صاحب آکواریوم بودجود خواهد آورد، لذا رعایت این نکته توصیه جدی می‌شود و باید توجه داشت که چرخه زندگی درآکواریوم فعالیتی بیولوژیکی محسوب می شود ، از اینرو رعایت تعادل بین گیاهان آبزی و ماهیان زینتی درمحیط آکواریوم ضروری می نماید .در زمانیکه محیط آکواریوم بصورت طبیعی یا مصنوعی روشن می باشد ،گیاهان تولید اکسیژن می‌کنند و زمانیکه محیط تاریک می شود، گیاهان مصرف کننده اکسیژن می‌شوند. بدین‌ترتیب، عدم تعادل تراکم‌ ماهی و گیاه آبزی باعث کمبود اکسیژن درآب آکواریوم می‌شود که در صورت زیاد بودن تراکم گیاهان آبزی آکواریوم ، خصوصاً در هنگام تاریکی خطر جدی از جهت کاهش اکسیژن ماهیان آکواریوم را تهدیــــد می کند. همچنیــن باید توجه داشته باشیم که ماهیان زینتی به دو صورت زنده زا و تخم ریز تکثیر می شوند، لذا ممانعت از قرارگیری توام آنها در یک آکواریوم ضروری است .
لوازم مورد نیاز یک آکواریوم:
افرادی که علاقمند به داشتن آکواریوم هستند ، می توانند یکدستگاه آکواریوم را بصورت آماده خریداری کنند و یا اینکه خود یک آکواریوم مناسب بسازنند. البته در صورت خرید آکواریوم آماده وسایل آنرا هم دریافت می‌کنند، اما در صورت حوصله و گذاشتن کمی وقت می‌توانند آکواریوم مورد نظر خود را در ابعاد مختلف بسازند که دراینصورت هم ارزانتر تمام می شود و هم لذت بیشتری برای سازنده آن دارد. بهتراست آکواریوم بصورت مکعب مستطیل تهیه شود، چون از مزایای این نوع آکواریوم سطح تهویه زیاد آب درآن است، ماهیها نیز فضای بیشتری از سطح را در اختیار داشته و تمیز کردن آکواریوم بمراتب آسانتر می باشد .ضخامت شیشه آکواریوم ها با توجه به کوچک یا بزرگی آن مختلف است، در یک آکواریم با حجم ۳۰ لیتر می توان از شیشه ۴میلیمتری استفاده کرد، ولی برای ساخت آکواریوم‌های بزرگتر باید از شیشه ۶ میلمتری استفاده کرد . ارتفاع آکواریوم بایستی بین ۳۰ تا ۴۰ سانتی متر و عرض آن بهتر است به اندازه بلندی آن باشد ، طول آکواریوم بستگی به محل قرار گرفتن آکواریوم دارد. باید بر روی آکواریوم سرپوشی قرار گیرد که اندازه آن حداقل به اندازه طول آکواریوم و عرض آن ۱۵ سانتی متری باشد که در قسمت جلوئی آکواریوم تعبیه می شود . یکی از ضروری‌ترین وسایل مورد نیاز آکواریوم پمپ هوا می‌باشد، پمپ ها از طریق لرزش، هوا را به داخل آکواریم می‌فرستند البته نوعی از پمپ ها نیز وجود دارند که در داخل آنها موتور مخصوصی برای هوادهی وجود دارد. در موقع تهیه پمپ حتماً باید ابعاد آکواریم را در نظربگیرید،پمپ درآکواریوم اساسی ترین کار را جهت تهویه آب از طریق جریان دادن حبابهای هوا بداخل آکواریوم و جریان دادن آب بداخل فیلتر به منظور تمیزکردن آب انجام می‌دهد.خاستگاه اکثر ماهیان زینتی مناطق گرم و استوایی می‌باشد، بنابراین باید محیط آبی گرم در حدود ۲۳ الی ۲۶ درجه سانتیگراد درآکواریوم برای ماهیها مهیا شود که این عمل توسط بخاری انجام شود.جنس بخاریها شیشه ای پیرکس (نشکن) و بصورت لوله ای هستند که داخل‌ آنها یک لوله چینی تعبیه شده است و روی آن سیم پیچ بخاری قرار دارد و در قسمت بالایی بخاری ترموستات نصب شده که می توان با آن درجه حرارت آب آکواریوم را تنظیم کرد، همچنین باید قدرت بخاری مورد نظر را برای حجم آب موجود در آکواریوم و تعداد ماهی قابل نگهداری در آن ، مورد توجه قرار داد. برای اندازه گیری درجه حرارت و کنترل دمای آکواریوم از گرماسنج استفاده می‌شود. آب آکواریوم بعلت وجود موجودات زنده گیاهی و جانوری درآن کم کم تیره و کدر می شود و حالت شفافیت خود را از دست می‌دهد. از آنجا که تعویض دائمی آب آکواریوم کاری دشوار است و هر بار تعویض آب موجب بوجود آمدن استرس در ماهیان می‌شود، لازم است با بکاربردن فیلتر مرتباً مواد زائد و معلق داخل آب آکواریوم گرفته شود تا آب همیشه برای ماهیان صاف و شفاف باقی بماند.البته بدیهی است پس از مدتی در اثر پر شدن حفرات ریزفیلتر، کم کم از قدرت فیلتر کردن آن کاسته خواهد شد و هر چند وقت یکبار بایستی فیلتر تمیز شود تمیز کردن فیلتر بستگی به حجم آب، نحوهٔ تغذیه ماهیها درآکواریوم دارد، هر چه روش تغذیه صحیحتر باشد و کمتر مواد غذایی اضافی وارد آب شود طبعاً عمر فیلترآکواریوم بیشتر خواهد شد. برای صید ماهیها بخصوص در هنگام تمیز کردن آکواریوم یا بیرون آوردن ماهی بیمار بایستی از تورهای دستی مخصوص که انواع مختلفی دارند، استفاده نمود. جنس این تورها بایستی در حد امکان نرم و لطیف باشد تا صدمه ای به بدن‌ماهی وارد نشود.عوامل اصلی در نگهداری یك آكواریوم:
پس از تهیه آكواریوم و تامین وسایل مورد نیاز اولیه كه برای نگهداری و حفظ سلامت ماهیان آكواریومی ضرورت دارد ، توجه و رعایت برخی از نكات، باعث داشتن ماهیان زیبا و شاد می‌شود، كه رضایت هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌نماید. این عوامل عبارتند از :
۱- اكسیژن كافی
اكسیژن مورد نیاز ماهیان زینتی را بایستی توسط گیاهان آبزی و تهویه مداوم آب آكواریوم بوسیله پمپ هوا و بطور همزمان تأمین كرد ،كمبود اكسیژن خطرناكترین عاملی است كه باعث تلفات سریع ماهی درآكواریوم می‌‌شود .عواملی كه در تأمین اكسیژن بطور مستقیم و غیر مستقیم دخالت دارند عبارتند از:
ـ تعداد ماهی در آكواریوم:هر چه تعداد ماهی در آكواریوم زیادتر باشد، تولید اكسیژن نیز در آن بهمان نسبت بایستی بیشتر باشد .اكثراً هر جفت ماهی به حدود ۲۰ الی ۵۰ سانتی متر مربع از وسعت سطح آكواریوم نیاز دارد البته این مقدار به اندازه ماهی نیز بستگی دارد، مثلاً ماهی گوپی در حدود ۲۰ سانتی متر به فضای آكواریومی نیــاز دارد، در حالیكـــه ماهی دم شمشیری بزرگ در حدود ۵۰ سانتی مترفضا نیاز دارد. یك ماهی ۹ سانتی متری در حدود ۶۵ سانتیمتر فضا نیاز دارد، در این فضای محدود فقط ماهیها زنده هستند و برای رشد و نمو به سه برابر این فضا نیاز دارند.
ـ سطح آب آكواریوم
یكی دیگر از عوامل تولید اكسیژن، سطح آب آكواریوم است كه هر چه سطح آب آكواریوم در مجاورت بیشتر هوا باشد، میزان تبادلات گازی و در نتیجه اكسیژن محلول در آب افزایش خواهد یافت . زیاد بودن سطح آب توانایی جذب اكسیژن هوا توسط ماهیها را در موقع قطع برق و كم شدن اكسیژن محلول در آب زیادتر خواهدكرد.
ـ گیاهان آبزی
یكی از مهمترین عوامل تامین اكسیژن آب آكواریوم گیاهان آبزی هستندكه در مقابل تابش نور خورشید یا نور مصنوعی با عمل فتوسنتز تولید اكسیژن در محیط آبی می كنند.
۲- نور كافی
گیاهان و ماهیها مانند اكثر موجودات زنده برای رشد و نمو و سلامت خود احتیاج به نور دارند. بیشتر گونه های ماهیان زینتی می توانند در نور كم سالم و زنده بمانند ولی رشد و نمو و تولیدومثل آنها ممكن است بطور طبیعی انجام نشود زمانی كه گیاه آبزی در داخل آكواریوم وجود ندارد، باید آكواریوم روزانه چندین ساعت در معرض تابش نور قرار گیرد.بنابراین همواره بایستی آكواریوم در جایی قرار گیرد كه روزانه باندازه كافی نور خورشید بطورغیرمستقیم به آن بتابد. در صورت استفاده از نور مصنوعی آكواریوم را در هر نقطه ای از اتاق می توانــیم قرار دهیم، اما در موقع تاریكی مطلق، روشن كردن ناگهانی چراغ باعث ناراحتی ماهیها می‌شود و گاهی اوقات در اثر روشن شدن ناگهانی چراغ ماهیها از آكواریوم به بیرون پریده و باعث مرگ و میر خود می‌شوند.
۳- درجه حرارت مناسب
اغلب مردم فكر می كنند كه ماهیان زینتی باید در درجه حرارت بالا نگهداری شوند، ولی بعلت اینكه برخی گونه‌های ماهیان زینتی جزو گونه‌های مناطق غیراستوایی و یا معتدل محسوب می‌شوند ، نگهداری همه ماهیها در یك درجه حرارت یكسان كار درستی نمی باشد. ماهیها می توانند ۵ تا ۶ درجه تغییر حرارت را در حالت طبیعی و یا بصورت تغییرات طبیعی تحمل نمایند و بعلت اینكه در طبیعت در شبها دمای آب حداقل چند درجه از روز كمتر می‌شود ، این تغییر درجه حرارت تاثیر ناگواری بر روی ماهیها، حتی ماهیهای باردار و یا تخم دار و نیز تخمها و نوزادهای آنها نخواهد داشت.بطور كلی افزایش درجه حرارت آب از حد مجاز خطرناكتر از كاهش آن می باشد، زیرا با افزایش درجه حرارت بهمان نسبت از اكسیژن محلول در آب كاسته خواهد شد. بطور كلی درجه حرارت لازم برای نگهداری ماهیان زینتی بین ۲۲ تا ۲۵ درجه سانتی گراد می باشد.
۴- بهداشت آكواریوم
آكواریوم در صورت تمیز و سالم بودن باعث لذت بیشتر آبزیان درون خود است. تمیز بودن آكواریوم و سلامت ماهیها تا حدودی لازم و ملزوم یكدیگر می باشند. مواد زائد غذائی حاصله از تغذیه غیر صحیح، تابش بیش از حد نور، تهویه نامناسب و عدم دقت كافی در گزینش و به كار بردن آنچه كه بایستی در داخل آكواریوم قرار‌گیرد، باعث اختلال در كار آكواریوم و خراب شدن آب و نامساعد شدن محیط زیست ماهیها و سرانجام آماده شدن محیط برای رشد و نمو انگلها، میكربها و سایر عوامل بیماریزا و در نتیجه از بین رفتن ماهیها‌ می‌شود.
۵- تغذیه صحیح
تغذیه صحیح اثر بسیار مطلوبی در سلامت ماهیها و مقاومت آنها در برابر انواع بیماریها و انگلها دارد. هرچه شرایط داخل آكواریوم بهتر باشد، ماهیها سالمتر بوده و در برابر بیماریها مقاومتر خواهند بود. هر ذره از مواد غذایی زائد در داخل آكواریوم می تواند باعث رشد و نمو عوامل ناخواسته و در نتیجه آلوده شدن آب گردد. این مواد نه تنها رشد و نمو میكربها و فیتوپلانكتونها را تسریع می كند، بلكه باعث رشد و نمو قارچها و سایر عوامل آلودگی زا می گردند. در تغذیه ماهیها بایستی دقت كافی بعمل آید تا پس از چند دقیقه هیچگونه غذای زائدی در كف آكواریوم باقی نماند. اگر به ماهی كمتر از نیازش غذا داده شود بهتر از این است كه آنقدر به آن غذا داده شود كه نتوانند بخورند و در كف آكواریوم جمع شود و باعث رشد و نمو باكتریها گردد.

منبع : پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران