روسری های گلونی، کویناک های ترکمنی

پارچه و لباس ایرانی فقط زیبا نیست. زیبایی یكی از ویژگی های لباس های ما ایرانیان است؛ دامن های پرچین و شكن قاسم آبادی، چادرهای سبز ضربدری و برقع های بوشهری، بالاپوش های مردانه لری، لباس های متین كردی با آن مچ پیچ های سفید، روسری های زرد گل ونی زنان خرم آباد و كویناك های سرخ تركمن فقط و فقط زیبا نیستند، این لباس ها محل تلاقی فرهنگ و اخلاق و طبیعتند. برقع یعنی پوشش برای جلوگیری از آفتاب سوختگی، برقع یعنی حجاب، برقع یعنی هزار سال فرهنگ. مچ پیچ یعنی دستمالی برای پاك كردن پیشانی، مچ پیچ یعنی جلوگیری از نفوذ حشرات موذی به درون لباس، مچ پیچ یعنی دستمالی برای پایكوبی، مچ پیچ یعنی... البته كسی از شما انتظار ندارد با بالاپوش های نمدی مردان لرستان یا كویناك های زنانه تركمن به پارك لاله بروید، هرچند اگر چنین كاری هم كنید اتفاق بدی نیفتاده است. اتفاق بد آن است كه با كلاه نمدی سیب زمینی كاران مكزیك و یا دستمال سر دزدان دریایی به خیابان بروید، بگذریم. تا همین سال های نه چندان دور پارچه ایرانی حرف اول را در جهان می زد و طرح و دوختی كه روی این پارچه ها انجام می گرفت هنری شگفت انگیز بود نه تنها هنری بومی و محلی، بلكه هنری آكادمیك.
تأسیس رشته طراحی پارچه و لباس در دانشگاه های ایران به ۴۲ سال پیش برمی گردد؛ رشته ای كه بسیاری از دانش آموختگان آن به طراحی پارچه و لباس در سراسر جهان كمك می كنند، اما به اعتقاد كارشناسان در ایران هنوز ارتباطی معنا دار میان دانشگاه و صنعت تولید پارچه و پوشاك وجود ندارد، باز هم بگذریم.
گویا سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران تصمیمی جدی برای زنده كردن صنعت پوشاك ایرانی گرفته است و اولین جرقه این تصمیم نیز اولین فستیوال طراحی پوشش اسلامی است كه در دانشگاه الزهرا برگزار شد.
حمید مستوفی، مدیر آموزش های شهروندی مركز آموزش سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران و دبیر این جشنواره، می گوید: «این همایش به صورت كارگاهی- مسابقه ای با حضور هنرمندان، دانشجویان و اساتید رشته طراحی لباس و پارچه دانشكده های هنر برگزار شد. ما از تمام دانشگاه های هنر كه دارای این رشته بودند دعوت كردیم تا در محیط كارگاهی مسابقه بدهند و در طول اجرا انجمن طراحان لباس و پارچه ایران و نیروی انتظامی نیز با ما همكاری داشتند.»
وی هدف از برگزاری همایش یا جشنواره پوشش اسلامی را این گونه بیان می كند: «هدف اول شناسایی توانایی ها و استعدادهای بالقوه طراحان تحصیلكرده و جوان بود و نیز ارایه الگوها و طرح های متناسب با معیارهای ایرانی- اسلامی برای مقابله با پوشش های نامتعارف.
همان طور كه می دانید رشته طراحی لباس و پارچه در دانشگاه های ایران پیش از ۴۰ سال سابقه و قدمت دارد، اما هیچ گاه فستیوالی برای تشویق هنرمندان لباس نداشته ایم و از ارائه الگوهای متناسب با معیارهای بومی حمایت نكرده ایم، از طرف دیگر نمی توانیم با جوانان برخوردهای تندی داشته باشیم و بدون ارایه الگویی مناسب آنان را مورد انتقاد قرار دهیم كه چرا لباس غیرمتعارف دارند. جوان به دنبال زیبایی است و ما باید در پی راهكارهایی باشیم تا حلقه های گم شده این موضوع را به هم نزدیك كنیم. یعنی سلیقه جوان، تخصص دانشگاهی و دانش آموختگان رشته طراحی لباس و پارچه، بازار و معیارهای ایرانی- اسلامی.»
مستوفی معتقد است: قانون گذاری برای جلوگیری از پوشش های نامتعارف لازم است، اما بیش از آن و پیش از آن باید از پتانسیل های هنری در جهت ارائه الگوها استفاده كرد: «جوانان ما بزرگ شده همین آب و خاكند و غیرممكن است جوانی در این فضا بزرگ شده باشد و پیوندی با ارزش های قومی و ملی خود نداشته باشد. اما قبول دارم كه چنین حسی نیاز به بیداری دارد. ما باید منش ایرانی را در انتخاب لباس بیدار كنیم، این منش، منشی دور از ذهن نیست، بلكه قواعدی علمی است كه قابل كنترل است.
چه طور امكان دارد كه دیگران خارج از مرزهای ما بتوانند سلیقه ها را تغییر دهند، اما خود ما ناتوان از آن باشیم، این نشان می دهد آنها با اصول روانشناسی، هنری، اجتماعی و اقتصادی پیش می آیند و به نفع خود ذائقه ها را تغییر می دهند.»
تغییر ذائقه و پسند مشتری به واسطه اصول علمی سخنی به جا و منطقی است. به عنوان مثال ارتباط میان تنوع طلبی و ارزانی كالا كه اگر برای تولیدكنندگان به خوبی تبیین شده باشد می تواند در روند بازار، تأثیری عمیق برجای گذارد. صدیقه پاك بین، عضو هیأت علمی دانشگاه و موسس و دبیر انجمن طراحان لباس و پارچه ایران، در این رابطه می گوید: «یكی از ویژگی های دنیای امروز ما تنوع طلبی است، روحیه تنوع طلبی هم با قیمت بالای اجناس ارتباط عكس دارد. یعنی هر اندازه افراد تنوع طلب تر می شوند دوست دارند كالایی با قیمت پایین تر بخرند، مدتی استفاده كنند و دور بیندازند. در مورد لباس هم این قاعده صدق می كند. در حال حاضر مانتوهای زنانه از آن سوی مرز با نازل ترین قیمت وارد می شود. به طور مثال مشتری برای یك مانتوی خارجی نهایتاً ۱۳ تا ۱۵ هزار تومان پول پرداخت می كند در حالی كه یك مانتو دوخت خودمان ۵۰ تا ۶۰ هزار تومان قیمت دارد. در این شرایط مشتری ترجیح می دهد همان كالای خارجی را مصرف كند.»
خانم پاك بین نیز برگزاری چنین جشنواره و همایش هایی را برای تحرك بخشیدن به پوشاك ایرانی مثبت ارزیابی كرده و هدف از برگزاری آن را چنین ارزیابی می كند: «هدف از برگزاری این كارگاه آموزشی معرفی طراحان به بخش صنعت بود؛ طراحانی كه جایگاهی در صنعت ندارند. مردم تا به حال با طراحان آشنا نبوده اند و صاحبان صنایع هم كه می شناخته اند علاقه ای برای به كارگیری آنها نداشته اند. حتی بسیاری از طراحان به ویژه فارغ التحصیلانی كه برای پایان نامه های خود نیاز به حضور در بخش تولید دارند، حاضرند طرح های خود را به صورت رایگان در اختیار آنها قرار دهند ولی باز با پاسخ منفی مواجه می شوند. این موضوع در بخش زنانه تولید پوشاك وحشتناك تر است.» وی در مورد بخش زنانه تولید پوشاك می گوید: «تولید پوشاك زنانه ما تقریباً فاقد تكنولوژی است. حتی می توان گفت پارچه های پوشاك زنانه به هیچ وجه در ایران تولید نمی شود مگر در موارد استثنایی و خیلی كم.»
در جشنواره پوشش اسلامی ۱۶ گروه از دانشكده هنر دانشگاه های الزهرا، آزاد اسلامی كرج، یزد، علم و فرهنگ و دكتر شریعتی شركت كرده كه انتخاب طرح نهایی هر گروه توسط یكی از اساتید همان دانشگاه بوده است. از نكات جالب این جشنواره آن كه ابزار و وسایل مورد استفاده در تمامی گروه ها از جمله پارچه، یكی است كه علاوه بر رعایت موقعیت یكسان در مسابقه ظرفیت بالای طراحی را نیز در صنعت پوشاك به نمایش می گذارد.
حمید مستوفی در مورد برنامه های سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران در راستای فرهنگ سازی برای پوشش ایرانی می گوید: «ما در مركز آموزش سازمان دو نوع آموزش را مد نظر داریم؛ یكی آموزش شهروندی و دیگری آموزش مهارتی. این مركز با ایجاد تیم هایی از متخصصان به شناسایی معضل ها در سطح آموزش فرهنگی تهران پرداخت كه نمایشگاه و كارگاه پوشش اسلامی محصول همین فكر و نگاه است.»
وی خبر از اختصاص لااقل دو خانه فرهنگ در سطح تهران برای نمایشگاه پوشاك بانوان را می دهد و عنوان می كند: «اختصاص مراكز رسمی برای طراحی لباس، نمایشگاه پوشاك بانوان با معیارهای پذیرفته شده باعث می شود شهروندان خواسته های خود را از مجراهای غیرقابل كنترل به دست نیاورند.»

محمد مطلق

منبع : روزنامه همشهری