شتاب دوباره در اجرای طرح حذف خودروهای فرسوده از سیستم حمل و نقل

تنفس عمیق در هوای دودآلود کنونی کلان شهرها و به ویژه تهران سلامتی شهروندان را تهدید می کند. در این شکی نیست که از جمله عوامل آلاینده هوای شهرهایمان، رفت و آمد خودروهای فرسوده است. این آمد و رفت علاوه بر آلودگی های بصری و صوتی، سوز و اشک چشمان، نفس تنگی و طپش قلب و فرسایش پنهان سلامتی ما را به همراه دارد. در این هوای دودآلود هر دم که فرو می بریم سم اندود است و هر بازدم سینه سوز.
تاکید و تمرکز اجرایی قانون جمع آوری و جلوگیری از تردد خودروهای قدیمی طی سال های اخیر با جدیت عمل بیشتری دنبال می شود. اگرچه با نگاه به سطح شهر می شود گفت حدود ۸۵ درصد خودروهای موجود، نو و مدل بالا هستند لیکن همچنان شهروندان کلان شهرها و به ویژه تهران همه روزه شاهد آلودگی های مخل سلامت ناشی از میلیون ها خودرو، هستند. چطور و چه زمان می توانیم هوای پاک استنشاق کنیم و روح و وجود سالم داشته باشیم؟... شاید صراحت و شفافیت این واقعیت که شهر تهران گنجایش پانصد هزار خودرو دارد در حالی که بنا به یک آمار سه میلیون و دویست هزار خودرو تنها در شهرمان ، کم و بیش تردد می کنند و از دیگر سو همچنان تولید خودروهای جدید به تعداد خودروهای موجود افزوده می شوند گویای مطلب باشد. چندی پیش یکی از کارخانجات خودروسازی داخل اعلام کرد در سال ۸۷ بیش از ششصد هزار خودرو تولید کرده است و گفته شد این رقم تا سه سال دیگر به یک میلیون خواهد رسید. آیا این افزایش و تسلسل با توجه به گنجایش و محدوده های ثابت تردد وسایط نقلیه موتوری در کلان شهر تهران و شهرهای بزرگ دیگر، از تداوم همیشگی آلوده بودن محیط زیست مان خبر نمی دهد؟
اگرچه به گفته یک کارشناس، خودروهای مدل بالا هم مولد آلودگی هوا هستند، در این حال می توان نوشت با جلوگیری از تردد خودروهای کهنه که به ندرت در سطح شهر مشاهده می شوند، دیگر جای نگرانی از تهدید سلامت جسم و روان و چشم و ... باقی نخواهد ماند؟ درباره ناامنی فنی خودروها که نوع و مشکل دیگر موضوع خودروهای فرسوده است، در این سری گزارش نظر کارشناسان مربوطه را خواهیم خواند.
● حمایت برای اصلاح
«صمد احمدی» می گوید با یک خودرو مدل پایین در خیابان های خارج از طرح ترافیک مسافربری می کند.
به دلیل نداشتن قدرت مالی کافی و تاخیر در جایگزین کردن خودرو نتوانسته خودرو را تبدیل به احسن کند. می گویدپنج سر عائله دارد. اجاره مسکن می دهد و هرازگاه هم هزینه تعمیر خودرواش را دارد. «صبح و شب حدود هشت ساعت کار می کنم تا خرج زندگی مان را درآورم. چیزی برای پس انداز نمی ماند. یک روز کار نکنم کمیت زندگی ام لنگ می زند. امثال من کم نیستند. مسئولان باید وضعیت ما را بدانند. حمایت کنند تا ما سرپا بمانیم. ماشین من اگر از رده خارج شود، بیکار می شوم. طوری باشد که بگویند ماشین را امروز تحویل بده، یک هفته بعد ماشین نو داده شود. پول پیش نخواهند و قسط ها هم منصفانه باشد. ما هم سعی می کنیم بدهی مان را بپردازیم.»
● نماد تمام عیار فرسودگی
انگاری از قله کوهی بلند به قعر دره افتاده باشد و چکش و «قالب تنه» (یک ابزار کار سازندگان ظروف حلبی) نتوانسته ظاهر بدنه آن خودروی پرشکن و چروک را از ظاهر بدریخت درآورد. موقعی که یک پلیس ارشد سرچهارراه اسلامبول به راننده ایست می دهد و کنار خیابان توقف می کند، افسر راهنمایی و رانندگی می آید اطراف خودرو را بررسی می کند. راننده جثه تکیده دارد و حدود چهل سالی دارد. در را که باز می کند و پیاده می شود، سطح داخلی در هیچ پوشش ندارد و یک دوبار خود راننده محکم در را باز و بسته می کند تا بسته شود. پلیس در سمت راست راننده را بازمی کند. آن هم بدون رویه داخلی و زشت و کثیف صندلی ها کلا فرسوده و بسیار کثیف است و فنرهای زیر سطح شان ناهمواری های رویه صندلی ها را به وضوح به چشم می زند. پلیس در را می بندد اما مشاهده می کند، بسته نمی شود. چندبار باز و بسته می کند. عاقبت با فشار دربسته می شود. بعد رو به راننده می کند که ساکت ایستاده است. به او می گوید: چطور جرأت می کنی با این خودرو مسافرکشی کنی و توی خیابان رانندگی می کنی؟!... راننده پوست چهره لاغرش چروک می خورد. می گوید: «قول می دم دیگه پیدام نشه. از سرناچاریه جناب. نمی توونم. دلم می خواد ماشین سالم و یا نو داشته باشم. وسعم نمی رسه عوضش کنم.» نگاه دیگر به بدنه خودرو خطوط جوشکاری های متعدد از جمله روی ستون ها و گلگیرها، تاول های کهنه پیوسته ای بر پوسته اتاق پر وصله پینه می ماند و نگاه آخر روی تایه های یکدست بدون عاج سرمی خورد و دست آخر قبض جریمه صادر می شود با این تأکید قاطع و شرط پلیس و پذیرش راننده که نه دیگر با آن خودرو تردد کند و نه مسافر سوار کند چون هیچ امنیتی ندارد.»
● حمایت مالی و توجیه فرهنگی
مالک یک خودرو تولید داخل، از سالم نگهداشتن ماشینش تعریف می کند و حتی می گوید این وسیله نقلیه شخصی خود را مثل عضو خانواده اش می داند.
علی آبادی ادامه می دهد: «سلامت جامع خودرو اول باعث اطمینان خاطر و ایمنی خود و بعد رعایت پاکیزگی هوا می شود. به نظر من همین دو عامل تا زمانی که پابرجاست شرط معقولانه استفاده از هر خودرویی است.»
از او درباره جمع آوری خودروهای فاقد ایمنی و دودزا می پرسم، می گوید: «اول باید دانست چرا برخی مالکان این نوع خودروها برای رفع نواقص آن اقدام نکرده و غافلند. شاید ضعف مالی باعث این سهل انگاری باشد که برخی تأمین معاش شان به واسطه همین خودروهای به اصطلاح اسقاطی است. اما این خودروها به هر دلیل سبب آلودگی هوا و به احتمال زیاد که دور از انتظار نیست موجب بروز حوادث جانی و مالی خواهند شد. به گمانم صاحبان این قبیل خودروها نیاز به حمایت مالی و توجیه فرهنگی دارند و اطلاع کامل از عواقب کارکرد با ماشینی که هیچ ضمانت ایمنی ندارند، بخود می آیند و فرجی در کارشان خواهد شد.»
● درخواست الحاق یک تبصره قانونی
یک شهروند ازخوانندگان روزنامه پیرامون موقعیت خودروهای قدیمی، بر این نظر است دولت با الحاق و یک تبصره به قانون مربوطه، به آن تعداد خودرو سواری شخصی که از لحاظ فنی، سوخت متعادل و... مورد تایید مراکز معاینه فنی هستند همچنان فرصت استفاده را بدهد.
«علی اکبر کریمی» معتقد است که دولت درباره خودروهای فرسوده، عنایت داشته باشد عده ای واقعا توانایی خرید خودرو نو را ندارند و یا آن که برخی خودروهای به ظاهر فرسوده بسیار سرپا و تمیز هستند چون از لحاظ فنی و سوخت در حد استاندارد و قابل توجه هستند.»
وی با اشاره به این که هر قانون تبصره و استثنا دارد می گوید که در موضوع خودروهای فرسوده می توان آن تعداد از خودروها که عنوان فرسودگی دارند ولیکن مورد تایید مراکز معاینه فنی هستند را از قانون مزبور مستثنی کنند تا به این ترتیب خانواده هایی از داشتن خودرو شخصی محروم نشوند.
● عاملی برای شیوع بیماری و حوادث
فرسودگی خودروها عامل بروز آلودگی و ناامنی تردد در محیط زندگی درشهر تهران و شهرهای بزرگ دیگر و موجب بروز انواع بیماریهای شهروندان می شود. بنابراین، تبدیل به احسن کردن چنین خودروها یک ضرورت حیاتی است. مصرف زیاد سوخت و ناهماهنگ بودن یا وجود تناقض رنگ و ظاهری از جمله ایراد برای این قبیل خودروها درمقایسه با انبوه وسایط نقلیه سواری، وانت و...نو است.
آنچه در بالا مطرح شد، مضمون بخشی از نظرات «مهندس ساسان قربانی» استاد دانشگاه تهران و کارشناس خودرو و قطعه سازان است.
با وی درباره دلایل منطقی قانون جمع آوری خودروهای قدیمی، علت عدم تمایل برخی از مالکان چنین خودروها به از رده خارج کردن وسیله نقلیه سواری شخصی شان به خاطر نوع وابستگی عاطفی- روحی با این ادله که خودروشان هیچ نوع نقص فنی و جانبی ندارد و ظاهر و بدنه سالم و تمیز هم دارند. همچنین ضعف مالی عده ای از مالکان خودروهای قدیمی فرسوده برای جایگزینی خودرو نو گفت وگو کردیم.
● فرسودگی سیستم فنی و جانبی
«مهندس قربانی» می گوید: «اگر بخواهیم به دلایل منطقی قانون جمع آوری خودروهای فرسوده بپردازیم باید به یک سری از ضرورت های جایگزینی این قبیل خودروها و محورهای جانبی شان توجه کنیم. ما در شهرهای بزرگ با آلودگی شدید محیط زندگی شهروندان مواجه هستیم که هزینه های سنگین سربار و تحمیل جامعه می شود از جمله ابتلا به انواع بیماریها همچون ناراحتی های روحی، قلبی، ریوی و ناشنوایی است که روی سلامت شهروندان تاثیر می گذارد و به مراکز درمانی و بیمارستان ها مراجعه می کنند. آمارها نشان می دهند این امراض ناشی از علل درست کار نکردن موتور خودروها و درنتیجه بروز آلودگی رایج در شهر است. ازسوی دیگر وقتی بحث ایمنی و سلامت راننده و سرنشینان و تصادفات است متوجه می شویم سیستم کنترلی، ترمز، کلاج، موتور، صندلی، کمربند ایمنی، کیلومترشمار، گیربکس، ترمزدستی و... این خودروها مشکل دارند لذا جان شهروندان نیز درخطر است چرا که وقتی خودرو به موقع ترمز نکند و تحت کنترل راننده نباشد باعث آسیب اجتماعی، عابر و سرنشین و به خودروی دیگر نیز زیان وارد می شود که گاه خسارت جانی خواهد داشت. از طرف دیگر خودروهای فرسوده به دلیل نقصی که دارند در خیابان و گذرگاه های دیگر خراب می شوند و سبب ایجاد ترافیک و تاخیر در انجام کار سایرین می شود. این دست اتفاقات متداول را در خیابان ها و جاده ها مشاهده می کنیم که بعضا به برخورد حفاظ مسیر، درخت و یا خودرو دیگر نیز منجر می شود...»
اگرچه دو اشکال مذکور از جانب کارشناس، یعنی عدم ترمز به هنگام و خراب شدن خودرو شرح عواقب این قبیل رویدادها یک واقعیت است. اما این نقص فنی تنها متوجه خودروهای فرسوده نمی شود و نیست. خودروهای نو و مدل بالا هم کم نبوده و نیستند در گذرگاه های شهری و برون شهری به علت عدم ترمز به موقع و یا نقص باعث ایجاد ترافیک و تاخیر حرکت خودروهای دیگر و اتلاف وقت مردم شده و گاه خسارات مختلفی هم به بارآورده اند. هر دوجنبه، عامل به وجود آوردن مشکلات و زیان ها هم غالبا در اثر کاهلی و بی مبالاتی رانندگان مربوطه بوده و خواهدبود.
«مهندس قربانی» در ادامه موضوع خودروهای فرسوده، به مصرف سوخت غیرمتعارف آنها اشاره دارد که هزینه های زیاد به اقتصاد کشور وارد می کنند و همچنان بر نواقص و ناکارایی های چنان وسایط نقلیه از جمله دیگر سیستم برودتی و گرمایش تاکید می ورزد.
● کاربرد قطعات غیراستاندارد
ترکیب بندی فرسودگی مضاعف وی سپس کاربردهای لوازم یدکی غیراستاندارد در خودروهای مذکور را مطرح می کند. به گفته وی مصرف بالای لوازم یدکی غیراستاندارد سبب ایراد در سیستم متحرک می شود چون قطعات اصلی (فابریک) این نوع خودروها در بازار نیست. استفاده از لوازم غیراستاندارد موتور، چراغ ها و... برگرفته از خودروهای اوراق شده، خودروی مورد استفاده، خود تبدیل به یک وسیله نقلیه فرسوده- مضاعف- و غیرقابل بهره وری مطمئن می شود.
پایان بخش ارزیابی کارشناسی وی در زمینه موقعیت فیزیکی و ایمنی و احتمالات عواقب زیان بار حرکت چنین خودروهایی که عمر مفید باثمر و اطمینان شان به آخر خط رسیده است، اشاره به موضوع بیمه کردن این نوع خودروها است که می گوید شرکت های بیمه کننده تمایلی به قرارداد بیمه ای با این نوع وسایط نقلیه ندارند...»
... هزاران خودرو اکثریت سواری و سبک به حکم قانون و تشخیص و تایید کارشناسان مسئول ذیربط در شهرمان مهر ابطال به شناسنامه شان زده شد و کراهت و آلایندگی فیزیکی و حضورشان از چشم و چار محیط زندگانی دور شد. البته تعدادی اندک هنوز داغ فرسودگی وجودشان فضای زیست را می گدازند.
آیا با جمع آوری این تعداد وسایط نقلیه موتوری، دیگر شاهد تیرگی چتر بزرگ آسمان پایتخت را نخواهیم شد؟...
پاکیزگی محیط زندگی برای هریک از میلیون ها نفر شهروند، بالاترین اولویت حیاتی است اما لازمه های برخورداری از هوای پاک از بعد عوامل آلاینده ها، تعادل بخشیدن به ضریب متناسب ظرف و با مضروف، نیست؟
تردد میلیون ها خودرو اکثر قریب به اتفاق نو، در کلاف آلودگی در شهر، عامل غالب بر ناپاکیزه ماندن هوا است. یک راه گشودن این کلاف سردرگم، توسعه کاملا کافی وسایط نقلیه عمومی اعم از اتوبوس، مترو و... است.
● هیچکس نمی خواهد روی خط خطر عبور کند
در برخی از کشورهای صنعتی و پیشرو که تولیدات صنایع خودروسازی آن ها معروفیت جهانی دارد، خودروهای با عمر چهل سال همچنان مورد استفاده مالکان و خانواده هاشان است. شرایط قانونی تردد این قبیل خودروها در مطابقت داشتن وضعیت فنی و تمامی قطعات جانبی آن ها با استانداردهای اولیه به کار رفته در ساخت شان خلاصه می شود.
ایمنی انسان در وهله نخست و آلوده نکردن و دقت در استاندارد بودن خودرو چنان است که فرضا برف پاک کن، دستگیره درها، تودوزی و دیگر قطعات غیر فنی خودرو نیز برطبق ضوابط شرایط اولیه را دارا باشند. اجازه استفاده از چنان خودروها از بعد اقتصادی و ایمنی هم به صرفه مالک و هم اقتصاد کشور و جامعه است. لذا مالکان خودرو را طوری مرتب و بدون نقص نگهداری می کنند که مجبور نشوند مشمول منع تردد شوند و یا با خرید خودرو نو زیر بار اقساط مالی بروند.
آن قبیل برنامه ریزی ها در حفظ سلامت خودرو بیشتر از سوی افراد ی صورت می گیرد که قدرت اقتصادی مطلوبی ندارند و آن حساسیت ها و محاسبات در زندگی و تعادل در استمرار استفاده مطمئن از وسیله نقلیه قدیمی شان را به نحو مفید جامه عمل می پوشانند. در جامعه ما نیز این گروه از افراد و خانواده ها که نه تنها از خودرو که هر آنچه وسیله خانوادگی دارند را با مراقبت و مقتصدانه مورد استفاده قرار می دهند کم نیستند و البته سالیان سال همچنان از دارایی شان بهره و لذت می برند مضاف به آن که یک تفاوت فاحش، شاخص و ممیز بین انسان ایرانی با شهروندان خیلی از کشورهای پیشرفته وجود دارد و آن ایجاد انس و عطوفت روانی است؛ یادواره هایی که مثلا با خانه کوچک قدیمی، محله کودکی، مدرسه، کاسب محله، خاطره ها و...و حال، همین خودروی قدیمی که دیدنش نیز آرامش و امنیت برای انجام کارهای ضروری در وقت و بی وقت زندگی مان است که سال های زیادی به وجودش عادت خوش داشته و داریم. حفظ ایمنی خودرو الزامی است اما درعین حال سازگاری مالک با خودرویی که سرشار از خاطرات چندین ساله از آن دارد نشانگر عادت کهنه زیستی نیست. این تجلی احساس عاطفی اکثریت قریب به اتفاق مردم با عاطفه و قدرشناس است. خودروی قدیمی به عنوان وسیله رفاهی خانواده، جزو تقویم زندگی و عمر مالک شده است، تبدیل به احسن کردن و یا از رده خارج شدن ماشین مدل قدیمی اتفاق جالبی نزد آنان که به خوبی از خودروشان مواظبت کرده اند، نیست. اکثریت قریب به اتفاق همین تعداد اندک در خیابان های شهرمان و دیگر شهرها دارای تاییدیه مراکز معاینه فنی و بیمه هستند. پلاک جدید عمومی دارند، مالک شرایط قانونی تردد را اجابت کرده است. می داند منظور قانون در استفاده از خودروهای دارای نقص، چیست و عدم رعایت ضوابط قانونی، چه عوارض مالی و احتمالا جانی درپی خواهد داشت. هیچ فرد وظیفه شناس نمی خواهد روی خط خطر عبور کند. محیط با نظم و هوای پاکیزه به نفع همه است... تخطی چند نفر نبایست موجب شود «خواست»های معقولانه و شفاف عده ای به «نخواست» و «منع»ها بدل شود.
فواید خروج خودروهای فرسوده از سیستم
● حمل و نقل
«مهندس قربانی» استاد دانشگاه تهران و کارشناس خودرو ادامه صحبت های فراگیر خود در شماره پیشین گزارش پیرامون جزییات نواقص موتوری و کاربرد لوازم تعویضی جانبی غیراستاندارد و مصرف سوخت غیرمتعارف خودروهای فرسوده مضاف به خطر تصادف و زیان رسانی به اقتصاد جامعه و کشور و سلامت شهروندان و آلایندگی فضای زیستی را در نهایت معطوف به دو شرط عالی بودن سیستم عملکرد فنی- ایمنی و زیبا آرایی ظاهر بدنه وسایط نقلیه موتوری فرسوده می کند. او دراین شماره گزارش در خصوص فواید از رده خارج کردن خودروهای فرسود، وابستگی عاطفی- روحی و خاطرات خوش خانوادگی مالکان از قبیل خودروها و مسئله ضعف توان مالی برخی آن ها در جهت لزوم جایگزین کردن خودروی فرسوده به خودرو نو، دیدگاه های کارشناسی خود را مطرح می کند.
وی درباره تأثیرات مفید خروج هر خودرو فرسوده از چرخه تردد، چنین می گوید: «اگر شما بتوانید یک خودروی فرسوده را از محیط زیستی شهری کم کنید، عوامل آلودگی زا را در واقع امر از گستره محیط زندگی کسر کرده اید و چنین اتفاق مواهب زیاد به همراه دارد چرا که با جایگزینی خودرو نو ضمن رد معایب گفته شده و جلوگیری از آسیب های ناشی از فرسودگی خودرو یاد شده، برای صنعت کشور و ایجاد فرصت اشتغال، در نتیجه به اقتصاد و توسعه کشور نیز کمک کرده اید».
به گفته این کارشناس صنعت خودرو، جایگزینی خودروی تولیدی سه چهار دهه پیش به یک خودرو نو ضمن آن که از دغدغه های راننده نگرانی از موقعیت وسیله نقلیه اش می کاهد باعث هزینه کمتر در چرخه جامعه و کشور می شود و به زیبایی شهری نیز می افزاید. چنانچه آسیب ها برآیند از خودروی فرسوده به وسیله کارشناسان به لحاظ کمیت، محاسبه شود خواهیم دید مواهب مالی بسیار زیادی ناشی از خروج هریک از خودروهای فرسوده از چرخه حمل و نقل شهری نماید موقعیت اقتصادی کلان کشور می شود.»
● ناتوانی مالی یک واقعیت است
ضعف بنیه مالی در بین مالکان خودروهای قدیمی یک واقعیت است. برخی از مالکان خودروها قدرت مالی مستمر و یا پولی به اصطلاح پس دست خود ندارند- که بعضا در شرایط اضطراری خرج بیماری خود یا دردمندی عضو دیگر خانواده شان کنند- تا آن که بتوانند خودرو ازکارافتاده یا فرسوده شان را تبدیل به احسن کنند. ازسوی دیگر چه بسا تعدادی از دارندگان چنین وسایل نقلیه شخصی معاش روزانه خود و اهل و عیال شان را ازطریق مسافرکشی به وسیله همین نوع خودروها تامین می کنند. پس اندازی برای مبلغ پیش پرداخت جهت تعویض ماشین شان ندارند. مهم دیگر در چنین شرایط، این بوده است که شاید افرادی به هر طریق از جمله حذف هزینه پاره ای از نیازهای متعارف حیاتی و جانبی خانواده، مبلغ پیش پرداخت مورد مذکور را تهیه کنند اما باید فراتر از یک سال و حدود دوسال در نوبت تحویل خودرو معطل بمانند. این تاخیر باعث بیکارماندن شخص و فشار بیشتر در تامین مخارج روزمره خانوادگی و برخی بابت اجاره مسکن آنان می شود.
● ارائه تسهیلات را آسان کنید
در ادامه گفت وگو از «مهندس قربانی» کارشناس خودرو درباره ضعف توان مالی آن گروه از مالکان خودروها که نیاز مبرم به تعویض وسیله نقلیه شان دارند، می پرسم: وی با تایید این که بعضی از شهروندان وسع مالی برای جایگزینی خودروشان ندارند، می افزاید: «مسئولان اقتصادی و صنعتی کشور به دلیل مواهبی که جایگزینی خودرو قدیمی به نو برای اقتصاد کشور وفضای جامعه به همراه دارند باید یک سری تسهیلات ویژه برای افرادی که قادر به جایگزینی این امر نیستند درنظر بگیرند. این حمایت درنهایت به نفع جامعه تمام می شود.
● ماشین های قدیمی اما فابریک و نو
برخی شهروندان از سه چهار دهه پیش تاکنون یک خودرو دارند لیکن به معنای واقعی کلمه آن را وسیله رفاهی و مطمئن زندگی دانسته، درسالم و نظیف و زیباداشتن اش همواره کوشا بوده و هستند. گفته ای معروف شده است که: «فلان شخص ماهها ماشینش در پارکینگ خانه اش خوابیده است، کمتر استفاده می کند و همه چیزش فابریک و یک است» این گفته درباره عده ای از دارندگان خودرو به واقع امر صدق می کند که زیاد ازخودروشان استفاده نمی کنند، گاه درسال یک یا دوبار خانوادگی و به ظرفیت استاندارد، به سفر چهار پنج روزه می روند. حال این سؤال مطرح است ماشینی که از اول خوب نگهداری شده و تا حالا، هیچ مشکلی ندارد و از لحاظ بازدید فنی و معاینه قسمت های مختلف تایید می شود چرا عوض کنیم؟ برخی حتی حاضر نیستند خودرو قدیمی شان را با خودرویی صفرکیلومتر تاخت بزنند، بفروشند و مدل بالا بخرند.
«نجف زاده» یکی از همین مالکان می گفت: نسبت به خودرواش به نوعی احساس غرابت خانوادگی می کند. همراه و همداستان سفرها و خاطره های خوش است.
از این نوع خودروهای سالم و تمیز در شهر تهران و بعضا در برخی شهرستان های دیگر وجود دارد و تردد می کنند و تحسین بیننده را از تمیزی و سلیقه نگهداری صاحبان شان برمی انگیزانند.
● ضرورت تبصره های قانونی
«حسین آزاد» تحقیق کاربردهای پرتعداد کلمه «استثنا» درقرآن موضوع پایان نامه کارشناسی ارشد خود در دانشگاه علامه طباطبایی بوده است. علت این گزینش را جذابیت و زیبایی بسیار این کلمه قلمداد می کند.
وی دراین ارتباط می گوید: «خداوند در قرآن وقتی حکم و قانونی را به طور کلی برای بشریت وضع می فرماید درکنار آن یک تبصره و استثنا قرار می دهد و آن را با ادات (الا) مستثنی می کند. در قرآن حدود ۶۵۰ ادات استثنا وجود دارد که تعدادی از آنها به معنی تبصره برای قانونی است که خداوند وضع کرده است.»
او با اشاره به تحقیقاتی که در موضوع موصوف داشته است می افزاید: «خداوند با آن عظمت یکتا هیچگاه قانونی را به طور مطلق بیان نفرموده است بلکه در همان نقطه انعطاف نیز قرار دارد تا به ما انسان ها نشان بدهد که ما نیز در زندگانی و تعاملات اجتماعی نباید مصر و مطلق باشیم بلکه در حرف ها، قوانین و حکم های خود باید یک راه تسهیلات و تبصره و استثنا هم بگذاریم. وجود استثناهای متعدد در قرآن حاکی از آن است که جزم اندیشی و مطلق نگری از نظر قرآن، کار درستی نیست. همچنین وجود انعطاف و تبصره برای هر قانونی لازم است چرا که وجود انعطاف و استثنا، امیدآفرین است و باعث می شود تا خشکی (قاطعیت) و صلابت قانون اندکی کاسته شود. به عنوان مثال خداوند در آیه «والعصر ان الانسان لفی خسر» می فرماید: همه انسان ها در خسارت و زیانکاری بسر می برند. بعد می فرماید: مگر کسانی که کار نیک بکنند.
همچنین در آیه ای می فرماید: «در روز قیامت همه دوستان و رفقا دشمن یکدیگر خواهند شد «مگر» متقیان و پرهیزگاران».
این کارشناس ارشد با این توضیحات و ادله های کتاب آسمانی (قرآن کریم) در واقع امر به پرسش پیرامون چند و چون موضوع جمع آوری و منع تردد خودروهای قدیمی پاسخ می دهد. چکیده صحبت های او تاکید بر اعمال ملاحظات گوناگون و به نوعی تجدید نگرش مسئولان ذیربط در موضوع جمع آوری خودروهای فرسوده دارد. وی براین نظر است که در میان خودروهای مصطلح به فرسوده بودن، تعدادی هستند که از هر جهت مورد تأیید مفاد قانون مربوطه می باشند و تنها وسیله نقلیه خانوادگی و بعضی احتمالا ابزار تامین معاش روزمره مالکانی متاهل است. لذا نیاز به یک تبصره قانونی است.
«قربانی» کارشناس خودرو، در پاسخ به این سؤالم که برخی از مالکان خودروهای قدیمی ضمن تاکید بر تایید مراکز معاینه فنی خودرو مبنی بر آن که وسیله نقلیه سواری شخصی شان از هر جهت بدون نقص است، این نکته را به طرق مختلف از جمله از طریق روزنامه، گفت وگو... پا فشاری می کنند که طی سال ها به خودروی شان یک احساس عاطفی و روحی و وابستگی دارند. بنابراین، راضی نیستند مشمول فرسودگی قلمداد کنند.نخست پاسخش تاکید بر وجود قانون و کم استثنا بودن- منظور تبصره کم داشتن- آن (قانون) است ولی در ادامه، در قالب پیشنهادی مشروط، از قایل شدن یک تبصره به قانون مذکور می گوید: «در مورد هر مصوبه قانونی نظر کارشناسان این است چنانچه قانون جامعیت بیشتر و فراگیری لازم را داشته باشد آن قانون مستحکم است. قانون خوب باید قاعده و استثنا کم داشته باشد. مثلا اگر - لایحه ای- را به تصویب قانونی می رسانیم سی (۳۰) مورد استثنا داشته باشد خود آن قانون، استثنا است. اما چنانچه این قانون بخواهد طیفی که خودروها به لحاظ کیفی و با عملکرد و ظاهری بسیار خوب نگهداشته و از آن کمتر استفاده شود، نظرم این است چون شرط سنی برای خودروهای فرسوده است، پیشنهاد می کنم با درنظر گرفتن دو طرح سیستم های عملکرد و کارکردی خودرو اگر درحد عالی باشد و ظاهر خودرو هم با زیبایی روز شهر قابل قبول باشد، یک تبصره را دراین زمینه قایل شویم. دستورالعمل باشد که شرایط موتور، ترمز، ایمنی و کنترل عمل قرار بگیرند. در آن صورت مجوز حرکت در شهر را بدهیم...» می گویم: در برخی از کشورهای پیشرو به صاحبان خودروهایی که تمام اجزای موتوری- فنی و حتی چراغ ها و برف پاکن و تودوزی تشک ها و... استاندارد و سالم باشند، اجازه استفاده از خودروشان داده می شود. وی در ادامه گفتار خود اظهار می دارد: «در کشورهای پیشرفته دنیا اجازه حرکت به خودروهای قدیمی داده می شود ولی به شرط آن که قطعات فابریک و بدنه سالم باشد. فرضا به خودروی مدل سال ۱۹۶۴ مجوز حرکت در جاده داده می شود که بدنه اش رنگ نو و قطعات فابریک و سیستم موتور استاندارد است. در کشور ما تعداد این نوع خودروها به صورت آماری کلا بین دو تا سه هزار می باشد که آن ویژگی ها را دارند.»
● شیوه ای برای ترویج فرهنگ عمومی
«طول عمر هیچ جسم و شئی و از جمله خودرو را نمی توان ملاک بی فایده شدن و یا فرسودگی آن ها دانست. یک ساختمان با قدمت صدساله و یک پل چند صد ساله و امثالهم همچنان استوار و قابل استفاده هستند.»
این که خودورهایی مثلا باعمر ۳۰ ساله یا بیشتر مشمول فرسودگی و از رده خارج کردن تلقی می شوند. نباید شامل تمامی وسایط نقلیه قدیمی شود. باید دقت و توجه شود این نوع خودروها چطور مورد استفاده قرار گرفته و ضریب اطمینان چگونه است و ارزیابی کارشناسی شوند.
«آزاد» در ادامه صحبت خود و به عنوان پاسخ جامع به موضوع جمع آوری خودروهای فرسوده، به مضامینی از متن نامه یک دبیربازنشسته که در روزنامه ای چاپ شده است، اشاره می کند و می گوید: «بسیاری از خودروهای سواری شخصی قدیمی سالم و دارای شرایط ایمنی برای تردد هستند. این قبیل وسایط نقلیه بیشتر در اختیار مالکانی است که اصولا در تمام جوانب زندگی شان، ملاحظه کار و دقیق اند و از هر وسیله به نحو احسن و مقتصدانه استفاده می کنند که بیشتر طیف کارمند هستند چون موازانه بین دخل و خرج شان را کاملا مراعات می کنند. می دانند خودرویی که دارند را باید سرپا و کاملا سالم نگهداند چون استطاعت خرید خودرو نو ندارند. براین اساس، آن دبیر بازنشسته از جمله کسانی است که - ظاهرا- خودروی قدیمی اما سالم و بدون نقص دارد و راضی نیست آن را جزو فرسوده ها از دست بدهد. به همین دلیل و توضیحات مذکور، از رئیس مجلس شورای اسلامی درخواست می کند. به قانون اجرایی جمع آوری خودروهای فرسوده (قدیمی) یک تبصره الحاقی افزوده شود که آن تعداد وسایط نقلیه سواری شخصی که مورد کارشناسی و تأیید مراکز رسمی معاینه فنی قرار گرفته اند و از جهت مصرف سوخت، موتور و سایر قطعات صحیح و کارا هستند، ممیزی و استثنا شوند.
چنانچه این درخواست مورد عنایت قرار گیرد و اجابت عملی شود خود منشا توجه همه مالکان خودرو ها در سالم نگهداشتن و خوب استفاده کردن از خودروشان خواهد شد و فرهنگ سلامت مداری در حفظ و ایمنی این وسیله شان رایج خواهد شد. نکته دیگر آن که دلبستگی عاطفی به چنین خودروها نزد مالکان قابل توجه است. بین مالک و ماشین نوعی انس و لطف طی سال ها برقرار شده است. از طرف دیگر کم نیستند از دارندگان خودروهای قدیمی که وسع شان نمی رسد اقدام به تبدیل احسن خودروشان کنند. لذا درخواست می شود نسبت به موقعیت های مورد اشاره خانواده های دارای خودرو قدیمی ولی بدون هیچ نقص و تمیز عنایت فرصت استفاده از آن همچنان میسر و ابقاء شود.»
مسأله خودروهای «فرسوده» در واکاوی چندضلعی کهنگی مسایل زیست محیطی کلان شهر تهران تقریبا به مرز تاکید و اگر و بایدها و رسیده و تقریبا تعداد اندک خودرو همه فرسوده و ا ز هم ریخته به تدریج به آخر خط ترددشان می رسند اما هوای تنفسی محیط شهری تمیز نخواهد شد، گره سخت ترافیک گشوده نمی شود تا مگر این پرونده به سرانجام برسد. البته عامل و عارضه ا ختلال در سلامت و روان و کندی عبور و مرور و همچنین اتلاف وقت و حادثه آفرینی، تنها تردد این گونه خودروها نیست.
مشکل بنیادین تنها چند دستگاه، خودرو فرسوده نیست که مخل زندگی شهری باشد، مسایلی بزرگتر، از جمله ظرفیت شهر است که کشش میلیون ها خودرو را ندارد، مورد دیگر ناکافی بودن و جوابگو نبودن ناوگان های سنگین عمومی است. ناهماهنگی مدیریتی، عدم برنامه ریزی و سیاستگذاری اصولی شهری و نبود برنامه های طولانی برای ساختار سازی موقعیت تأمین بهره وری عمومی از ناوگان سفرهای درون شهری را نباید از نظر دور داشت. مهم دیگر فرهنگ سازی عمومی در استفاده از خودرو برای سفرهای برون شهری است و آن که برای مثلا خریدن مقداری سبزی خوردن و چند تا نان و رفت وآمد به لباسشویی (خشکشویی)، وو فوری به سراغ ماشین نرویم.
اندکی پیش از نیمروز شنبه که صف طولانی همه مدل و نوع خودروها سواری و چندتایی وانت بار حاشیه خیابان منشعب به مرکز مکانیزه معاینه فنی را می بینم احساس خوب و نشاط انگیزی دارم؛ صف را تشبیه می کنم به گروهی آهنی که عزم عبور از یک مسیر ناهموار و کهنه و مه زده کرده اند و رسیدن به قله ای که آن گاه بر فرازش اطراق و دیده بانی خواهند کرد. همه حس می کنند چشم اندازها، نو و زیبا شده و چشمان، همه مناظر را بهتر و دقیقتر تمیز می دهند چون هوای تنفس راحت و هوایی بیمارگونه نیست و زندگی طراوت تازه ای دارد. یک جوان در نوبت ورود به سالن معاینه خودرو اش مشغول پر کردن فرم معاینه فنی است. دانشجوی مهندسی متالورژی است. او معاینه فنی خودرو را یک اقدام خوب و ایمن سازی در جامعه می خواند. چک کردن تمامی قسمت ها و اجزای ماشین و دانستن نواقص را برخی از مالکان نمی دانند و یا درست تشخیص نمی دهند اما مراکز معاینه فنی با تجهیزاتی که دارند وضعیت ماشین را دقیق ارزیابی می کنند و ایراد و اشکالات آن، که به نظر مالک نرسیده و یا نمی آمده است را گوشزد کرده و مورد ایمن سازی قرار می دهند. اصولا بازنگری فنی هرچند گاه هر خودرو یک ضرورت مهم است از جمله آن که اطلاع کامل از وضعیت کل ماشین باعث امنیت خود و جامعه است.
اما نظر این دانشجو درباره خودروهای ملقب به فرسوده این است که آن تعداد که قابل کاربری و استفاده مطمئن نیستند تبدیل به احسن شوند برخی خودروهای قدیمی که سالم نگهداشته شده اند، همچنان ماندگار باشند. او ضمنا می گوید: «همسایه ای داشتیم که ماشین پیکان «الف» بسیار تمیز و سرپا داشت و از آن خیلی استفاده نمی کرد.»
● اصرار برای چشم پوشی از معایب فنی
در سالن معاینه فنی یک نفر از مراجعه کنندگان با کارشناس فنی مرکز درباره تنها ایراد خودرو اش مشغول گفت وگو است. سعی دارد او را متقاعد کند که پیگیر تهیه قطعه سالم جهت تعویض و رفع نقص بوده و خواهد شد. حال همه اصرارش، آن است که در همان زمان برگ تایید معاینه فنی خودرو اش صادر شود.
او مردی جوان و خوش پوش با عینک آفتابی است. خودرو او خارجی و مدل بالا است اما تنها ترمزدستی آن اشکال دارد و ایمن نیست. پیشتر به نمایندگی خودرو اش مراجعه کرده است ولی قطعه مورد نیاز، موجود نبوده و در بازار هم نیست. با این اوصاف، صحبت و اصرارش با کارشناس نتیجه بخش نیست. سراغ مدیر مرکز را می گیرد اندک زمانی بعد که با مدیر مرکز معاینه فنی در محل اتاق کارشان مشغول پرسش و پاسخ هستم، همان شخص وارد می شود. چند برگ فرم معاینه فنی در دست دارد. مشکلش که همانا نقص در ترمز دستی اتومبیلش است را بازگو می کند و آن که به نمایندگی خودرو اش رفته و جواب داده اند فعلا قطعه مورد درخواست نیست، باید صبر کند. می گوید: «اجازه بدهید برگ تایید انجام معاینه فنی داده شود. قول می دهم قطعه فابریک ترمزدستی را از نمایندگی تهیه می کنم و می آورم مشکل ترمزدستی برطرف شود.» مدیر مرکز پاسخ می دهد اصلا درست نیست ماشین بدون ترمزدستی مطمئن و مورد تأیید تردد کند.
«چندی پیش حوالی همین منطقه، خودرویی کنار خیابان پارک شده بود، در همان حال، به حرکت می افتد و می رود با خودرویی تصادف می کند و خسارت ببار می آورد. در بررسی علت حرکت آن، معلوم می شود ترمزدستی آن خودرو بالا کشیده نشده بود.» آن مرد، «دیگر حرفی نمی زند. از اتاق خارج می شود.
● ملاک آلایندگی است
در گفت وگو با «مهندس سعید عبادیان» مدیر مرکز مکانیزه معاینه فنی خودرو در غرب تهران، از عوامل آلایندگی در خودرو می پرسم او می گوید: «تمام قطعات- در صورت نقص- از جمله مصرف سوخت، مشکل سیستم سوخت رسانی، روغن سوزی، احتراق ناقص موتور و اصطکاک لاستیک آلودگی تولید می کنند.
ماشین با هر مدل پس از معاینات فنی و تایید بی نقص بودن از هر جهت، قابل اعتماد است. خودرویی قدیمی برای معاینه فنی آوردند. با معاینات تایید شد. این موارد شامل خودرو ایرانی و خارجی بوده است. به نظر من چنانچه خودرو با توجه به قدمت آن، سالم باشد می تواند تردد کند. ماشین زمانی که بدنه و موتور آن سالم باشد، چنان ماشین، فرسوده محسوب نمی شود و ربطی هم به قدیم و جدید ندارد.»
به گفته مدیر مهندس مکانیک این مرکز، خودروهایی که برای معاینه فنی وارد مرکز می شوند نخست مورد بررسی احراز اصالت، پلاک، موتور و شاسی قرار می گیرند سپس تست های آلایندگی و سنجش فنی در تمامی قسمت های هر خودرو انجام می شود. چنانچه نقصی داشته باشند در برگ معاینات مربوطه ذکر می شود. مالک خودرو الزاما پس از رفع ایراد مشخص شده، مجددا مراجعه می کند. مورد اشکال باز معاینه فنی می شود. در صورت برطرف شدن- تنها- عیب موصوف، برگ تایید معاینات صادر می شود...»
● مثلثی از معضلات کلان شهرها
... مثلثی رسم می شود که یک ضلع آن افزایش خودرو بیش از گنجایش گذرگاه ها، دیگر ضلع افزایش جمعیت و کمبود کاربری سیستم حمل و نقل عمومی شهری و ضلع سوم، سیاستگذاری های کوتاه مدت و باری به هر جهت است. این موارد می توانند منشا معضلات حیاتی تهران باشند. با این ترسیم و توضیحات، می توان نتیجه گیری کرد که با جمع آوری «خودروهای فرسوده» مشکل آلایندگی هوا و کاهش سرعت حمل و نقل سبک و سنگین نیز در شهر تهران برطرف نخواهد شد.
«بهمن امامی» مدرس و پژوهشگر علوم ارتباطات، گردش نگاه و بیانش درباره موضوع خودروهای فرسوده، بیشتر متمرکز روی سه مورد مذکور است. از دیگرسو بر این نظر است، معضل آلودگی هوای محیط زیست و گره های ترافیکی شهری و اتلاف وقت، ناشی از تردد همه روزه اکثر دارندگان خودروها در سطح گذرگاه ها است. وی معتقد است از خودروی شخصی تنها می بایست در دو روز آخر هفته و آن هم برای مسافرت بین شهری استفاده کرد.
از وی درباره تاثیرگذاری خودروهای فرسوده در گرمای ترافیکی، آلودگی ها و... می پرسم.
وی می گوید شهر تهران بیش از ظرفیت خیابان ها و بزرگراه ها ماشین دارد. از طرف دیگر به عنوان یک بحث کلی، خودروی سواری شخصی می باید بیشتر برای مسافرت های برون از شهر مورد استفاده قرار بگیرد تنها برای یک دو روز تعطیلی آخر هفته از آن استفاده شود. بسیاری از مردم چین برای انجام کار منزل از دوچرخه بهره می گیرند. این فرهنگ بهره وری از ماشین شخصی در برخی کشورها رایج و نهادینه است. روزهای هفته ایاب و ذهاب اداری باید به وسیله قطارهای برقی و سیستم حمل و نقل عمومی انجام شود. رعایت این شیوه ها موجب کاهش آلودگی هوا و افت سنگین ترافیک می شود. از طرف دیگر و بر همین مبنا می بینیم که سیستم جهانی حمل و نقل به سوی حذف سوخت بنزین و به جای آن، استفاده از هیدروژن - به عنوان نمونه در انگلستان- از نیروی برق برای ماشین های جدید استفاده می شود. دولت سوبسید (یارانه) برای مردم درنظر می گیرد که آلودگی در فضای شهری کاهش یابد.
وی با اشاره به این که برای به حداقل رساندن آلودگی هوا باید وسایط نقلیه دودزای اداری هم جمع آوری شود، می گوید: «با توجه جدی به افزونی جمعیت در تهران و سایر شهرهای پرجمعیت، باید سیستم حمل و نقل همگانی به گونه ای که جوابگوی روز باشد تقویت شود. شهر تهران با امکانات کنونی قادر به ارائه خدمات حمل و نقل برای جمعیت بین یک و نیم تا دو میلیون نفر است. برنامه ریزی نامتناسب با توسعه جغرافیایی شهری و حاشیه نشینی باعث فزونی بار و هزینه مالی شهرداری ها می شودگفته این مدرس، مرتبط با از رده خارج کردن وسایط نقلیه کهنه شخصی نیز حاکی از آن است که صرفا با جمع کردن خودروهای فرسوده، مساله ترافیک، آلودگی محیط زیست و حمل و نقل شهری حل نخواهد شد. درباره آلودگی هوا- با توجه کثرت خودرو- سوخت بنزین سبب تولید اکسیداسیون و شناوری ذرات سرب در فضا و در نتیجه موجب بروز بیماری های مختلف در انسان می شود.
● ضعف مدیریت برنامه ریزی
«امامی» به موضوع با اهمیت برنامه ریزی مدیریتی اشاره می کند. او اظهار می دارد که برنامه ریزی و مدیریت شهری درست نیست. سیاستگذاری های مقطعی، باری به هر جهت است. لذا این معضلات روز به روز گسترده می شوند. یک نمونه همواره آشکار آن گره خوردگی های سخت ترافیک است.
یک ساعت در مسیر ۰۱دقیقه ای
او تعریف می کند چند روز پیش شاهد ترافیک ایستا از اول بزرگراه- نیایش تا پایان آن بوده است- «طول این مسیر که در حالت سبکی و روانی ترافیک ده دقیقه طی می شود به دلیل ترافیک سنگین ایستا، با شصت دقیقه تاخیر طی شد. این اتلاف وقت، هزینه سوخت و فشار روانی در حالی است که زمان در کشورهای توسعه یافته ارزش اقتصادی دارد. ما هم باید طوری برنامه ریزی و سیاستگذاری داشته باشیم که میلیون ها نفر شهروند همواره زمان کاری و ارزش اقتصادی شان از دست نرود. در چنین شرایط و تحمل هزینه ها، توسعه پایدار حاصل نمی شود. درباره فرسودگی خودروها، این را هم اضافه می کنم در روسیه ماشین های لادا، مسکویچ و ولو با عمر ۰۵-۰۴ سال مورد استفاده بوده چون دارندگان چنان خودروها برای حفظ پاکیزگی و سالم بودن ماشین شان اهمیت زیاد قایل بوده و هستند. در شهر ما مساله کلی، ازدیاد رنج آور خودرو است. عدم مدیریت قاطع و مقتدر زمان در ایجاد ناهماهنگی ها و ناهنجاری های مختلف شهری، موجب آسیب و زیان های انسانی و اقتصادی جامعه و کشور می شود.»
● وضعیت آمار معاینه فنی و تاکید بر فرهنگ سازی
از «عبادیان» مدیر مرکز مکانیزه معاینه فنی خودرو آبشناسان درباره وضعیت آماری خودروها برای انجام معاینه فنی می پرسم: «در شهر تهران هر سال می باید دو هزاروپانصد ماشین برای معاینه فنی مراجعه شود. در سال ۷۸۳۱ صاحبان یکهزار و یکصد خودرو برای معاینه فنی مراجعه کردند و صاحبان یکهزار وچهارصد خودرو نیز از این کار طفره رفتند. به عبارت دیگر در سه ماه آخر سال گذشته شصت درصد از آن تعداد خودرو مقرر مذکور مورد معاینه فنی قرار گرفت.
وی بر فرهنگ سازی مبتنی بر رویکرد بیشتر و مراجعه به هنگام مالکان خودروها به مراکز معاینه فنی توسط مطبوعات، رادیو و تلویزیون تاکید می کند و این که در رانندگی با ماشین سالم، خیال و فکر مالکان و خانواده ها راحت است و ضمن این که هوای شهر پاکیزه می شود، با رعایت احتیاط به مردم صدمه وارد نمی شود.»

حسن آقایی

منبع : روزنامه کیهان