بازرسی در نظام جمهوری اسلامی

ای مالک در کارهای کارگزاران کاوش کن و چشمهایی را به عنوان بازرس که دارای خصوصیت صداقت و وفاداری هستند بر آنها بگمار.
«حضرت علی(ع)»
باید با کمال دقت کسانی که در راس هستند اشخاص ناظر بفرستند و همه جا را تحت نظر بگیرند برای بازرسان امانت از امور بسیار مهم است آنهایی که در شغل بازرسی هستند باید امین باشند.»
«حضرت امام خمینی(ره)»
بازرس باید مانند چشمی سالم و دقیق بر کارها نظارت کند. حوزه بازرسی نامحدود است و هیچگونه تبعیضی نباید باشد. مثل دوربین خبرنگار که همه منظره ها را می بیند اگر بازرس درست کار کند، مشکلات و فضای پیرامونی همه درست می شود.»
«رهبر معظم انقلاب»
دانش حقوقی به دلیل ویژگیهای خود نسبت به برخی رشته های علمی از گستردگی زیادی برخوردار است و قوه قضائیه از بین قوای سه گانه در تامین عدالت، امنیت و سعادت جامعه نقش موثرتر، محوری و برجسته برعهده دارد. به همین دلیل نقش نظام حقوقی و ابزارهای آن در تامین امنیت و برقراری نظم عمومی قابل مقایسه با نهادهای دیگر نیست.
حساسیت موقعیت قوه قضائیه آنچنان استقلالی را می طلبد که با استقلال عمل سایر دستگاههای عمومی تفاوت کلی و اصولی دارد گزاف نیست اگر بگوییم یکی از ارکان استقلال ملت رکن مهم استقلال قضایی می باشد.
از جمله دستگاههای نظارتی که مطابق قانون اساسی وظایف و اختیارات آنها مشخص شده است سازمان بازرسی کل کشور (اصل ۱۷۴ ق.ا)، دیوان عدالت اداری (اصل ۱۷۳ ق.ا) و دیوان محاسبات (اصول ۵۵-۵۴ ق.ا) می باشند. البته موارد دیگری هم بعضا به آنها اشاره شده است.
مطابق اصل ۱۵۷ق.ا سه قوه (مقننه، مجریه، قضائیه) در جمهوری اسلامی ایران وجود دارند که مستقل از یکدیگر هستند هرچند به تفکیک قوا قائل هستیم اما باید یادآور شویم که ارتباط تنگاتنگ و مداومی بین این قوا وجود دارد مثلا در بحث نظارت، تمامی اعمال قوه مجریه زیر نظر بازرس مجلس شورای اسلامی است. و این سه قوه زیر نظر ولایت مطلقه امر و امامت امت هستند.
● تاریخچه سازمان بازرسی کل کشور
یکی از دستگاههای حساس و مهم که زیر نظر رئیس قوه قضاییه به فعالیت می پردازد سازمان بازرسی کل کشور می باشد که محل استقرار آن در تهران می باشد و در سایر استانهای کشور در مرکز استانها هم این سازمان زیر نظر رئیس سازمان کل کشور اداره می شوند. که فلسفه وجودی آن حق نظارتی است که قوه قضائیه نسبت به حسن جریان امور دارد همچنانکه در بند ۳ اصل ۱۵۶ ق.ا و ماده ۱ قانون تشکیل سازمان بازرسی کل کشور و در اجرای اصل ۱۷۴ق.ا به این مهم اشاره شده است.
مطابق اصل ۱۵۸ ق.ا یکی از وظایف اصلی قوه قضاییه نظارت بر حسن اجرای قوانین است که مطابق اصل ۱۶۱ ق.ا نظارت بر حسن اجرای قوانین در دادگاهها بر عهده دیوان عالی کشور است. که در مواردی با اصل ۱۷۴ ق.ا اشتباه در نظر گرفته می شود.
اما در مورد حق نظارت بر ادارات و دستگاههای غیرقضایی به منظور حسن جریان امور و اجرای صحیح قوانین در دستگاههای اداری سازمانی به نام سازمان بازرسی کل کشور زیر نظر رئیس قوه قضائیه تشکیل می گردد. (اصل ۱۷۴ قانون اساسی)
● ویژگیهای یک بازرس
بازرس فردی با صلاحیت و دارای شرایط خاص که قانونگذار برای وی در نظر گرفته است و از طرف سازمان مذکور، مامور بازرسی از موضوع یا سازمان یا نهادی می شود. خصوصیات یک بازرس در نظام جمهوری اسلامی ایران به شرح زیر است:
۱) روحیه یاوری:
برخورد بازرسان با بازرس شونده باید مناسب و روحیه یاوری باشد نه روحیه سروری.
۲) صادق بودن
۳) امین و رازدار بودن:
با توجه به اطلاعاتی که از افراد، تشکیلات و سازمان و نهادها در اختیار وی قرار می گیرد.
۴) برخورداری از تجربه و دانش فنی بازرسی:
از تجربه و دانش فنی در رشته و تخصص مربوطه و همچنین مقررات آیین نامه و قوانین، دستورالعملها و روشهایی که در بازرسی مورد استفاده قرار می گیرد.
۵) صلاحیت دسترسی به اسناد و مدارک: صلاحیت دسترسی به اسناد طبقه بندی شده را داشته باشد.
۶) انضباط و وقت شناسی در صحنه بازرسی
۷) اهتمام به واجبات و نماز اول وقت.
۸) رعایت بیطرفی:
بیطرفی خود را کاملا حفظ کرده و عاری از هر نوع حب و بغض و تعصب باشد.
۹) روحیه خستگی ناپذیری
۱۰) قدرت درک و تجزیه و تحلیل: قادر به تلفیق اطلاعات ذهنی و عینی خود بوده و بتواند نتیجه را ارائه نماید.
۱۱) قدرت تمایز حق از باطل:
موضوعات مختلفی که در معرض بازرسی قرار می گیرد، اگر یک بازرس قدرت تشخیص بالاتر نداشته باشد که موضوعات را از هم تفکیک نماید ممکن است در حق رده بازرسی شونده با فرد انتخاب شده و حق آنان ضایع شود در واقع بازرس به تعبیری حکم قاضی را دارد که بین آنچه حق است و آنچه فوق نیست مرز و حائلی قائل شود.
۱۲) کشف معایب و نواقص و ارائه پیشهادهای اصلاحی.
۱۳) گنجینه نظر و پیشنهاد و ابتکار باشد:
چون بازرسان به صحنه می روند و با هم تماس پیدا می کنند و یا در مجموعه کارشناسی به مأموریت می روند بهترین نظرات را می توانند کسب و اینها را ارائه بدهند.
شرایط دیگری را هم که یک بازرس باید داشته باشد اما به همین شرایط فوق الذکر اکتفا کرده و به موارد صلاحیت و وظایف و رسیدگی در سازمان می پردازیم.
اما در مواردی که بازرس به وظیفه خطیر بازرسی می پردازد باید ارزیابی و کنترل دقیق و عمیق و برنامه ریزی شده به منظور حصول اطمینان از اجزاء صحیح وظایف - دستورات، قوانین و مقررات، مأموریتها و برنامه ها و فعالیت های در یک سازمان باشد.
● انواع بازرسی
در ماده ۱ آیین نامه سازمان بازرسی کل کشور مقرر داشته که سازمان بازرسی کل کشور در موارد زیر اقدام به بازرسی می کند:
۱) بازرسی مستمر (برنامه ای):
که نسبت به کلیه وزارتخانه ها و ادارات و نیروهای نظامی و انتظامی و مؤسسات و شرکتهای دولتی و شهرداری هاو مؤسسات وابسته به آن و دفاتر اسناد رسمی و مؤسسات عام المنفعه و نهادهای انقلابی و سازمان هایی که در تمام یا قسمتی از سرمایه یا سهام آنان متعلق به دولت است.
۲) بازرسی فوق العاده (ناگهانی):
در مواردی است که نمی توان فقط به بازرسی مستمر اتکا کرد. که حسب الامر مقام معظم رهبری و یا به دستور رئیس قوه قضاییه و یادرخواست رئیس جمهور و یا کمیسیون اصول ۸۸ و ۹۰ قانون اساسی و یا بنا به تقاضای وزیر یا مسئول دستگاه اجرای ذیربط یا هر مورد دیگری که به نظر سازمان ضروری تشخیص داده شود.
۳) بازرسی موردی:
که در اثر گزارشات واصله و شکایات و اعلامات برحسب مورد اتفاق افتاده و در صورت نیاز صورت می گیرد.
۴) بازرسی پیگیری:
که به منظور ارزیابی اقدامات انجام شده که قبلا بازرسی انجام شده و حتی در مواردی که نسبت به تعقیب و مجازات مرتکب از سوی مراجع قضایی یا تخلف و سوء جریانات اداری کار کند از سوی وزارتخانه صورت گرفته است مطابق قانون صورت گرفته و به نتیجه منجر شده است یا خیر؟

مهدی شعبان زاده

منبع : روزنامه کیهان