انرژی، مشکل جدید کشورهای مشترک المنافع

چین درنظر دارد در ۱۰سال آینده مصرف نفت و گاز این كشور را به طور قابل ملاحظه ای افزایش دهد وبه این دلیل درصدد است بخش عمده ای از نیازهای انرژی خود را از منابع نفت وگاز قزاقستان در همسایگی خود تامین كند.
شركت دولتی سرمایه گذاری چین «سیتیس گروپ» هفته پیش اعلام كرد درنظر دارد دارایی های نفتی شركت «ناتیانس انرژی » در قزاقستان را در ازای یك میلیارد و ۹۰۰میلیون دلار خریداری كند و دراین مورد با سرمایه گذاران اندونزی مالكان «ناتیانس انرژی » به توافق رسیده است.عمده ترین دارایی شركت «ناتیانس انرژی » منبع نفت و گاز « قره ژانباس » واقع در استان «منگیستاو» در ساحل دریای خزر است كه با ذخایر بالغ بر ۳۴۰ میلیون بشكه نفت ، روزانه ۵۰هزار بشكه نفت از آن استحصال می شود.
دراین حال « سیتیس گروپ » اعلام كرده است كه مایل است به طور مشترك با یكی از شركت های قزاقستانی در استان« منگیستاو»، پالایشگاه نفت با ظرفیت متوسط احداث كند.قرارداد خرید و فروش دارایی های نفتی فیمابین «سیتین گروپ» و «ناتیانس- انرژی » تنها پس از موافقت سهامداران شركت اندونزی ثبت نام شده در كانادا و دریافت مجوز از دولت قزاقستان قابل انعقاد است . دراین حال اعلام این معامله باعث اعتراض های شدید برخی ازنمایندگان مجلس قزاقستان شده است .
آنها این امر را مغایر با منافع ملی قزاقستان عنوان می كنند.« والری كوتاویچ» نماینده مجلس ملی قزاقستان می گوید: توسعه طلبی چین برای حضور فزاینده در طرحهای نفت و گاز قزاقستان باعث تشویش و اضطراب شده است.وی افزود: چین به طور آشكارا برای خرید چند شركت نفتی فعال در قزاقستان تلاش می كند و درصورت خریداری این شركت ها ۲۸درصد حجم تولید نفت قزاقستان را تحت كنترل خواهد داشت.این نماینده مجلس قزاقستان خبر داد، طرف چینی در عین حال همچنین جهت خرید دارایی های شركت قزاقستانی « منگیستاو مونای گاز» نیز در حال مذاكره و چانه زنی است كه درصورت خرید این دارایی ها بیش از ۴۰درصد حجم موجود تولید نفت قزاقستان را تحت كنترل خواهد گرفت .
« ویكتور ایگوراف » یك نماینده دیگر مجلس قزاقستان نیز گسترش حضور چین در بخش نفتی قزاقستان را مغایر با منافع ملی قزاقستان عنوان كرد.وی تصریح كرد: چین با بی اعتنایی در مسایل اقتصادی قزاقستان ، درصدد ایجاد بحران زیست محیطی دراین كشور است .وی گفت : چین در طرح حفر كانال از رودخانه فرامرزی «اریتیش» در استان سین كیانگ برای منطقه شرقی قزاقستان مشكلات زیست محیطی و اقتصادی ایجاد می كند.به عقیده او چنانچه چین ۴۰درصد تولید نفت قزاقستان را نیز تحت كنترل گیرد، منافع ملی این كشور بیشتر آسیب خواهد دید.مطالعه گسترده و بی سابقه حضور چین دراقتصاد قزاقستان كه ازسوی مركز مطالعه و تحقیقات اقتصاد قزاقستان واقع در شهر آلماتی انجام شد بیانگر نگرانی نمایندگان مجلس ازاین حضور چین است .
كارشناسان این مركز به این نتیجه رسیده اند كه حضورشركت های چینی در قزاقستان كاملا تابع وظایف یكجانبه رشد اقتصادی چین است.طبق این تحقیقات، شركت ملی نفت و گاز چین در قزاقستان طی سالجاری میلادی تا ۱۵میلیون تن نفت تولید می كند كه برابر با حدود یك چهارم نفت تولید شده در قزاقستان است ، یعنی شركت ملی نفت وگاز چین از لحاظ حجم تولید نفت از شركت مشترك « تنگیز شور اویل» كه در آن دو شركت آمریكایی « سورون - نكزوكا» و «موبیل اكسون» ۷۵درصد سهام دارند ، پیشی می گیرد و در جایگاه اولین شركت تولیدكننده نفت قزاقستان قرار می گیرد.خرید دارایی های «ناتیانس گروپ» و « منگیستاو مونای گاز» ازسوی چین ، كنترل این كشور برتولید نفت قزاقستان را باز هم بیشتر خواهد كرد.
به عقیده كارشناسان مركز مطالعه و تحقیقات اقتصادی قزاقستان، شركت های چینی همچنین تلاش خواهند كرد تا مالك منابع نفتی بخش قزاقستانی دریای خزر نیز شوند.شركت نفت و گاز قزاقستانی « آق تپه مونای گاز» در استان « آق تپه» در غرب قزاقستان اولین دارایی چین در رشته نفتی قزاقستان بود كه شركت ملی نفت وگاز چین در سال ۱۹۹۷میلادی ۷۵درصد و در سالهای بعد ۲۰درصد سهام بقیه آن را خریداری كرد.شركت ملی نفت و گاز چین ضمن امضای این قرارداد اعلام كرده بود، درنظر دارد از قزاقستان به چین و ایران دو لوله انتقال نفت نیز احداث كند.
از دیگر اقدامهای شركت ملی نفت و گاز چین جهت توسعه حضور درطرحهای نفت قزاقستان می توان به خرید منبع نفتی «بوزه چی شمالی» در شبه جزیره «بوزه چی» قزاقستان در ساحل خزر اشاره كرد.چینی ها ۳۵درصد سهام شركت مشترك « تكزاكا نارت بوزه چی» را از شركت « نیمیر پترالیوم» عربستان سعودی و ۶۵درصد سهام باقیمانده را از شركت «تكزاكا» آمریكا خریدند.
چینی ها در سال گذشته در رقابت شدید با شركت دولتی نفت هند در طرحهای قزاقستان پیروز شدند و با پرداخت چهارمیلیارد و ۲۰۰میلیون دلاردارایی های «پترو قزاقستان» كانادا در قزاقستان را خریدند.«پترو قزاقستان» ۱۱منبع نفتی دراستان های « قزیل اوردا» و «قره غنده» قزاقستان را دراختیار داشت كه منبع « قومقال» بزرگترین آنهاست.
این شركت سومین شركت تولیدكننده نفت قزاقستان محسوب می شد كه علاوه برآن پالایشگاه «چیمكنت» درجنوب غربی قزاقستان و یكی از سه پالایشگاه موجود این كشور را نیز در اختیار داشت.خط مشی سیاست خارجی قزاقستان با رویكرد حفظ موازنه منافع سه كشور روسیه، چین و آمریكا در این كشور، درامر واگذاری منابع نفتی به شركت های خارجی نیز موثر بوده است.درعین حال بیشترین منابع نفتی قزاقستان راشركت های این سه كشور دراختیار دارند.آمریكا طی سالهای اول استقلال قزاقستان در این راستا فعال بود ولی بعدا روسیه با امضای قرارداد مرز آبی در دریای خرز توانست بهره برداری از چند منبع نفتی قزاقستان در خزر را دراختیار بگیرد و از آمریكا پیشی بگیرد.
به نظر می رسد اكنون نوبت قانع كردن اشتهای چین رسیده است كه قزاقستان به ناچار باید بخشی از منابع نفتی خود را دراختیار این كشور قرار دهد.
این درحالیست كه قزاقستان درصدد است تا ۱۰سال آینده با بهره برداری از ظرفیتهای بالقوه منابع نفتی ، در ردیف اولین كشورهای تولید و صادركننده نفت وگاز جهان قرار گیرد.
● ازبكستان مشعل گازی را بدست می گیرد
تركمنستان و ازبكستان هم بی كار ننشسته اند ودرصددند تا سهم بیشتری از منابع گازی كسب كنند بدنبال تركمنستان از اول ژانویه سال ۲۰۰۷ ازبكستان نیز بهای هر هزار متر مكعب گاز صادراتی به روسیه را به ۱۰۰ دلارمی رساند. خبر برنامه افزایش بهای گاز صادراتی به روسیه را «اوكتام اشمورادوف» معاون مدیر عامل كمپانی «اوزترانس گاز» اعلام كرد. وی گفت: « «اوز ترانس گاز» رسما شركای خویش را در جریان افزایش بهای گاز ازبكستان قرار می دهد. افزایش بهای گاز در رابطه با افزایش بهای آن در بازارهای جهانی و هزینه انتقال آن می باشد. ۱۰۰ دلار به ازای هر هزار متر مكعب تعرفه واحدی برای مصرف كنندگان خارجی از جمله همسایگان ما در منطقه آسیای میانه می باشد».
ازبكستان مانند تركمنستان یكی از تولید كنندگان عمده گاز در آسیای میانه هستند كه سالانه تا ۶۰ میلیارد متر مكعب گاز استخراج می كند. وارد كنندگان گاز ازبكستان كشورهای روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، و تاجیكستان هستند. مسوولین «اوزترانس گاز» در بهار سال ۲۰۰۶ اعلام كردند كه امسال ازبكستان قصد دارد كه میزان صادرات گاز را به ۶‎/۱۲ میلیارد متر مكعب در قیاس با ۱۱‎/۵ میلیارد سال گذشته افزایش دهد. ازبكستان طبق توافقات انجام شده با كمپانی روسی «گازپروم»، امسال به جای ۸‎/۱۵ میلیارد متر مكعب سال گذشته به میزان ۹ میلیارد متر مكعب گاز به روسیه صادر خواهد كرد. به طبع صادرات گاز به كشورهای قزاقستان، قرقیزستان و تاجیكستان نیز از ۳‎/۳۵ میلیارد به ۶‎/۳ میلیارد افزایش پیدا خواهد كرد.
«گازپروم» قصد دارد كه برای سال ۲۰۰۷ در حدود ۶۷ میلیارد متر مكعب گاز خریداری كند. بنا به اعلامیه های مقامات این كمپانی افزایش قیمت خرید در بهای مصرف كنندگان داخلی تاثیر نخواهد گذاشت چرا كه عملا تمامی گاز وارداتی از كشورهای آسیای میانه به كشورهای اروپای شرقی قبل از هر چیز به اوكراین صادر می شود. البته افزایش همزمان بهای گاز صادراتی از سوی سه كشور آسیای میانه تهدیدی برای افزایش قیمت گاز به اوكراین بوده و این كمپانی انحصاری روسیه را با مشكلاتی مواجه خواهد كرد.
تجربه زمستان سال گذشته نشان داد كه در صورت عدم توانایی پرداخت، اوكراین به راحتی به برداشت غیر مجاز گاز صادراتی روسیه به اروپا دست خواهد زد. صادرات گاز اروپا برای «گاز پروم» بسیار حیاتی است و باید انتظار داشت كه این كمپانی كند كه قیمت ها را در آسیای میانه كنترل كند. گاز پروم كه در حال حاضر تنها كمپانی وارد كننده گاز از كشورهای ازبكستان، تركمنستان و قزاقستان است و موضع به اندازه كافی انعطاف پذیری را نسبت به كشورهای آسیای میانه انتخاب كرده است. چنین انعطاف پذیری را می توان به خاطر تلاش این كمپانی برای حفظ كنترل بر صادرات «سوخت آبی» از آسیای میانه توجیه كرد.
این كمپانی به خوبی بر اهمیت تهدید از سوی چین یكی دیگر از رقبای توانا در منطقه واقف می باشد. همزمان این عوامل به تولید كنندگان آسیای میانه امكانات تكمیلی برای مانور دادن قبل از هر چیز از نظر قیمت را داده است.البته در زمینه گازی این مانور به خاطر منابع آن بسیار محدود خواهد بود. به عنوان مثال در صورتیكه تركمنستان قراردادی با چین در خصوص صادرات ۳۰ میلیارد متر مكعب منعقد كند بسیار شك بر انگیز خواهد بود. با در نظر گرفتن مسوولیت های فعلی در خصوص صادرات گاز به روسیه، اوكراین، ایران و قزاقستان كمبود گاز در تركمنستان در سال ۲۰۰۶ در حدود ۱۱‎/۵ میلیارد متر مكعب است. قرارداد ایجاد موسسه مشترك بهره برداری از میدان گازی «گاراچاگاناكس» میان روسیه و قزاقستان به معنای تحت كنترل درآمدن منبع اصلی گاز این كشور زیر نظر «گاز پروم» است. برنامه های ازبكستان برای افزایش صادرات گاز خود تا ۱۰ میلیارد متر مكعب كاملا به سیاست های سرمایه گذاری تاشكند بستگی دارد.
البته با توجه به فعالیت ناگهانی كمپانی های روسیه درازبكستان (قبل از هر چیز «گازپروم» و «لوك اویل») این به معنای تعیین مسیر بخش اعظمی از «سرمایه های ملی» ازبكستان است.به نظر می رسد كه كشورهای آسیای میانه از نظر امكانات منابع خود به سختی بتوانند خود را به طور برابر با روسیه در مسأله بازار گازی منطقه قرار دهند. مسلما دامنه نوسان لابی میان كشورهای ذكر شده كه از لحاظ سیاسی بهتر است كه تحت عنوان «سیاست چندبرداری» آن را عنوان كرد در مسائل گازی بسرعت كاهش می یابد.
به عبارت دیگر آنطور كه سیاست روسیه نشان داده در برخی ازموراد كافیست كه انعطاف پذیری های ناچیزی در خصوص بهای خرید از خود نشان داد كه تراز منافع در بازار گازی منطقه را حفظ شود. البته كسی نمی تواند اهمیت تنها سیستم عملی انتقال گاز آسیای میانه به بازارهای خارجی یعنی لوله گاز «آسیای میانه-مركز» را نادیده بگیرد. انصراف «گازپروم» از توسعه توان انتقال لوله گاز یادشده تا ۱۰۰ میلیارد متر مكعب در سال به سرعت رقابت میان سه كشور صادر كننده گاز را درمیان خود افزایش داده و بر امكانات داوری كمپانی«گازپروم» خواهد افزود. بدین ترتیب این اواخر برای تمام تولید كنندگان بازار مذكور كاملا مشخص شده كه بهترین حالت، توافق میان یكدیگر می باشد تا اینكه به كشورهای مصرف كننده اجازه دهند كه از اختلافات موجود استفاده كنند.باید اعتراف كرد كه توافق روسیه در افزایش بهای خرید گاز نه تنها از نظر سیاسی بلكه از نظر ایجاد شرایط عادلانه تجارت گاز نیز موجه است
. فعلا بحث كار مشترك در تامین گاز اروپا بر اساس توزیع عادلانه قیمت میان تولید كنندگان ازبكستانی، تركمنستانی و قزاقستانی در میان است. و یك نتیجه دیگر آنكه: منافع جمعی كشورهای استخراج كننده گاز منطقه نه تنها تولید بلكه عرضه آنها را به صورت تعاونی دیكته می كند.