روش های پیشگیری از تلفات و خسارات گاز

امروزه باتوجه به پیشرفت علوم و تکنولوژی بشر توانسته است، مشکلات گذشته زندگی را کمتر کند و همچنین علوم را به خدمت خود در بیاورد. کمابیش همگی از نحوه گرم کردن انسانهای نخستین در غارها و انسان قرن بیست و یکم که در اوج پیشرفت فن آوری و تکنولوژی بسر می برد آگاه هستیم اما اگر بهره گیری از این تکنولوژی به نحو صحیح نباشد به طور یقین با خطرات مالی و جانی جبران ناپذیری مواجه می شویم. در این نوشتار سعی می شود انحصاراً در ارتباط با روش صحیح استفاده از گازهای شهری مطالبی عنوان شده و مواردی که منجر به بروز خطرات مالی و جانی می گردند به طور ساده یادآوری شود. هدف نگارنده در این است که چون این نکات می بایستی مورد استفاده عموم قرار گیرد حتی المکان از بکار بردن اصطلاحات و مباحث تخصصی اجتناب به عمل آید.
می دانیم که کشور ما ایران یکی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان بزرگ گاز در جهان است و این نعمت به صورت وفور در نقاط مختلف کشور مورد اکتشاف قرار می گیرد و پس از جمع آوری توسط ایستگاه های پمپاژ با فشار بالا بواسطه خطوط انتقال به شهرها و روستاهای مختلف جهت مصرف عموم ارسال می شود. گاز ارسالی پس از تقلیل فشار در مراحل مختلف با فشار ۱۷۸ میلی متر ستون آب و یا P.S.I ۱.۴ برای مصارف خانگی مورد استفاده قرار می گیرد.
گاز مورد استفاده شهری از ئیدروکربن های اشباع شده ۲+CnH۲n و به صورت انحصاری C۳H۶ و پروپان است. این گاز پس از سوختن یعنی ترکیب با اکسیژن درمحفظه احتراق وسایل گازسوز تبدیل به گاز مونوکسید کربن (CO) که گاز سمی بی بو، بی رنگ، خفه کننده می باشد می شود.
خوب است بدانیم میل ترکیبی CO با هموگلوبین خون نسبت به اکسیژن موجود در هوا ۲۰۰ برابر بیشتر است و از نظر شیمیایی یک واکنش استخلافی یا برگشت ناپذیر با هموگلوبین خون تشکیل می دهد و به همین دلیل در زمان خیلی کوتاه منجر به مرگ انسان می شود. متاسفانه آمار تلفات ناشی از گاز در کشور ما سالانه قریب به ۷۰۰ نفر است. اگرچه مهندسین بازرس گاز در کشور و همچنین شرکت های مجری در حین بازرسی و اجرا موارد ایمنی لازم را به هم میهنان عزیز ارائه می دهند ولی به دلیل حساسیت موضوع لازم دیدم موارد پیشگیری از تلفات جانی و مالی را که هر کدام از آنها خود حادثه ای تلخ می آفرینند به طور ساده به اطلاع عموم برسانم. امید است که مفید واقع شود.
● اقدامات پیشگیرانه در رابطه با گاز
۱)قبل از استفاده سالیانه از بخاری یا آبگرمکن از باز بودن دودکش ها اطمینان حاصل کرده زیرا مشاهده شده که بعضاً به دلیل ریختن مصالح ساختمانی یا وجود لاشه پرندگان مانند کبوتر و گنجشک و... دودکش مسدود بوده است.
۲) ارتفاع دودکش از پشت بام حداقل ۸۰ سانتی متر باشد و حتماً دودکش را مجهز به کلاهک شود زیرا کلاهک علاوه بر اینکه از نفوذ باران و برف و انداختن سایر اشیاء ورود پرندگان به داخل دودکش جلوگیری می کند، در منظم سوختن وسیله گازسوز موثر است. (کلاهک باید محکم شود تا در مواقع وزش باد نیافتد.)
۳) از نصب دودکش های آکاردئونی (فنری) خودداری و به جای آن از دودکش های فلزی گالوانیزه صلب یا ورق سفید استفاده شود.
۴) هنگام استفاده از روشنایی نبایستی به امید بستن آن توسط بچه ها مخصوصاً هنگام درس خواندن خوابید زیرا ممکن است در اثر خستگی ناشی از درس خواندن بچه ها به خواب بروند و در اثر نوسان گاز ناشی از تغییرات مصرف، تور روشنایی پاره و گاز نشت کند و موجب خفگی شود.
۵) مشاهده شده که به دلیل اثر گرما روی شیلنگ بخاری، شیلنگ منبسط و در محل بست باعث شل شدن بست ها شده که در نهایت منجر به نشت گاز می شود.
لذا سعی شود به طور ماهانه بست ها را کنترل کرده تا آنها محکم باشد. از پیچاندن سیم به جای بست جداً باید خودداری شود و به صورت هفتگی بست ها مورد کنترل قرار گیرد تا در صورت شل بودن آنها محکم شود. در ضمن کلیه مصالح موردنیاز، اعم از بست، تبدیل روی شیر، شیلنگ، بخاری و... از مصالح درجه یک تهیه شود.
۶) به جهت اطمینان بیشتر سعی شود در کلیه اطاق ها از بالاترین قسمت دیوار اطاق پنجره ای به ابعاد ۱۵*۱۵ سانتی متر تهیه شده و به جای شیشه، توری انداخته تا اکسیژن موردنیاز تنفس و سوختن گاز تأمین شود.
۷) مشاهده شده که هنگام ترک منزل در پاره ای موارد همزمان آب مصرفی قطع می شود در این موارد حتماً می بایستی شیرهای آب گرم کاملاً بسته بوده زیرا ممکن است که بعد از قطعی آب، آبگرمکن برای مدت زیادی روشن بماند و منجر به آتش سوزی شود.
۸) توصیه می شود که آبگرمکن را با رعایت اصول فنی و در نورگیر و بیرون از آشپزخانه قرار گیرد.
۹) درصورت استفاده از شومینه، اولاً شومینه را مجهز به وسایل کنترل (ترموکوبل) کرده و ثانیاً برای جلوگیری از نفوذ گاز مونوکسید کربن به داخل اطاق ها یا هال از در شیشه ای (شیشه نسوز) استفاده شود.
۱۰) اگرچه شومینه ها دارای راندمان حرارتی حدود ۳۰درصد باشند استفاده از آنها بیشتر جنبه تجملاتی دارد آنها را در قسمتی از ساختمان نصب شود که در مجاورت دیوار بیرونی نباشد زیرا در این صورت دمای سرد بیرون روی مکش دودکش اثر منفی گذاشته و ممکن است باعث بروز نشت مونواکسید به داخل خانه شود.
۱۱) توصیه می شود که زمستان دریچه کولرها را حتماً باز بماند.
۱۲) حتماً از شیلنگ با ضخامت بالا و دولایه یا سه لایه استفاده شود.
۱۳) شیلنگ بخاری در پشت بخاری نصب شود.
۱۴) جهت تأمین اکسیژن کافی به داخل ساختمان ها برای تنفس و احتراق کامل در قسمتی از نورگیر به جای شیشه توری انداخته شود (ابعاد ۱۵*۱۵ سانتی متر).
۱۵) درصورت جاری شدن اشک در چشم ها یا آبریزش بینی یا سردرد، سرگیجه، تهوع، پنجره ها را باز و متعاقب آن از عدم نشت گاز و مونوکسید در منزل اطمینان حاصل شود.
۱۶) حتی الامکان سعی شود دستگاه پکیج در آشپزخانه نصب نشود. بهتر است که در بیرون از ساختمان (در داخل اطاقکی در تراس) نصب شود.
۱۷) به جهت اطمینان، از نصب دستگاه گازسوز در معرض کوران هوا و جریان باد خودداری شود.
۱۸) دودکش بایستی به صورت مورب یا شیب مثبت نصب شود.
۱۹) در بعضی از منازل دیده شده که قطر دودکش ثابت (فارسیت یا سیمانی) از قطر دودکش فلزی کوچکتر است و محل اتصال دودکش فلزی به دودکش سیمانی به غلط نصب می شود. دراین صورت حتماً محل اتصال می بایست محکم شده تا مانع از نشت مونوکسید به داخل اطاق شود. یا دودکش فلزی یک شماره کوچکتر انتخاب شده که دودکش فلزی در داخل دودکش سیمانی جا بگیرد.
۲۰) مشاهده شده که در آپارتمان هایی که اقدام به لوله کشی گاز دودکش بعضی از طبقات را در داخل داکتDUCT عبور داده اند، این در حالی است که طبقات بالاتر از این داکت جهت تهویه حمام، توالت و... استفاده می کنند حتماً سعی شود که دودکش ها با لوله جداگانه تا پشت بام از داخل داکت عبور کنند.
۲۱) در آپارتمان هایی که شامل موتورخانه حرارت مرکزی می شوند مشاهده شده که بعضی از دودکش های موتورخانه از داخل کمدهای اطاق های طبقات که عمدتاً دودکش ها با مقطع مربع یا مستطیل هستند عبور کرده است. دقت شود حتماً دودکش ها پس از پوشانده شدن با تور مرغی یا رابیس، مخصوصاً محل اتصال آنها (رابیس یا تور مرغی را به دور آنها بپیچانید) گل و گچ شود تا درصورت بروز ترک های احتمالی ناشی از تنش حرارتی در دودکش مانع نشت مونوکسید به داخل شود.
۲۲) در حمام های عمومی قدیمی جهت گرم کردن کف حمام اقدام به تهیه کانال سرپوشیده (گربه رو) کرده اند. دودناشی از محفظه احتراق با عبور از آنها از دودکش بیرون برود. با توجه به تغییر سوخت حمام از مازوت به گاز حتماً دقت شود که پس از نصب دودکش گاز حتما ارتباط محفظه احتراق و ورودی به گربه رو مسدود شود.
۲۳) در ساختمان هایی که سیستم حرارت مرکزی وجود دارد، حتما در زیر سقف موتورخانه پنجره ای به ابعاد حداقل ۵۰*۵۰ سانتی متر تهیه شده و به جای نصب شیشه فنس یا توری نصب شود.
۲۴) در ساختمان های عمدتا شمالی که کنتور گاز در داخل ساختمان قرار می گیرد. از بالاترین قسمت از محل نصب کنتور محفظه ای به ابعاد ۲۰*۲۰ سانتی متر مربع باز شود تا نشست احتمالی از کنتور به راحتی به بیرون ساختمان خارج شود.
۲۵) در صورتی که به ناچار آبگرمکن در مجاورت حمام قرار می گیرد. حتما در آن محیط علاوه بر نصب دودکش نمره ۱۵ برای آبگرمکن، فضایی به ابعاد ۲۰*۲۰ به بیرون (هوای آزاد) ایجاد شده و هم چنین از داخل حمام گرم نیز به بیرون پنجره ای به ابعاد ۲۰*۲۰ با توری باز شود.
۲۶) استفاده از بخاری های تحت عنوان بخاری بدون دودکش ممنوع است.
۲۷) در صورتی که دودکش داخل دیوار در مجاورت هوای آزاد قرار دارد با لمس کردن گرما توسط دست در مسیر دودکش از احتمال جریان معکوس مونوکسید داخل دودکش اطمینان حاصل شود. و در این صورت دودکش حتما بایستی با عایق پشم شیشه به روش صحیح عایق کاری شود.
۲۸) در صورت نشت گاز و یا استشمام بوی آن (گاز مصرفی بوی سیر می دهد) قبل از هر کاری باید دقت کرد که در آن محل هیچ گونه جرقه ای زده نشود و از روشن کردن کبریت، فندک، و امثال آن و همچنین از روشن یا خاموش کردن وسایل برقی خودداری و دستورات زیر اجرا شوند.
● اقدامات پس از نشت گاز
الف) فورا شیر اصلی گاز بسته شود.
ب) افراد خانواده از محل آلوده به گاز خارج شوند.
پ) در و پنجره ها باز شوند.
ت) چنانچه محل آلوده به گاز تاریک باشد برای روشنایی محل از چراغ قوه که در خارج از فضای آلوده به گاز روشن شده استفاده شود.
ث) شیر اصلی ورود گاز به ساختمان را که بعد از کنتور قرار دارد بسته شود تا جریان گاز را به داخل ساختمان قطع کند.
ج) در صورت بروز هرگونه حادثه منجر به نشت گاز بدون فوت وقت و با خونسردی کامل با شماره تلفن های امدادی شرکت گاز تماس گرفته شود.
چ) در صورتی که شعله بخاری آبی نسوزد به معنی احتراق ناقص یا نرسیدن اکسیژن به بخاریست در این صورت سریعا شیر وسیله گازسوز بسته شود.
ح) پس از روشن شدن بخاری از داغ شدن بدنه دودکش که به منزله باز بودن مسیر دودکش است اطمینان حاصل شود.
خ) در صورتی که دودکش خروجی از آبگرمکن سرد باشد و دودکش به وسیله لوله فلزی در بیرون ساختمان اجرا شده باشد بایستی دودکش را به وسیله پشم شیشه عایق کاری کرد و علاوه بر نصب کلاهک ارتفاع دودکش کمتر از ۳ متر نباشد.
د) معایب و نواقص قسمت های مختلف دستگاه های گازسوز هر قدر هم که جزئی باشد بسیار مهم است و باید نسبت به مرتفع کردن مشکل آن اقدام شود.
ذ) باید همواره محل اتصال دودکش به وسایل گازسوز بازرسی و از محکم بودن آن اطمینان حاصل شود.
ر) در ساختمان هایی که آخرین طبقه آنها از سقف آردواز و شیروانی استفاده شده می بایستی دودکش ها از سقف شیروانی به پشت بام ادامه داشته باشد و روی آن نیز کلاهک نصب شود. بعضا مشاهده شده که دودکش ها در زیر سقف کاذب رها شده اند.
ز) رستوران هایی که آشپزخانه آنها در زیر زمین هستند و از انواع وسایل گازسوز جهت طبخ غذا استفاده می کنند می بایستی حتما مجهز به سیستم تهویه کامل باشند هود نصب کنند.
ژ) در نانوایی ها، کباب پزی ها، ساندویچ فروشی ها و نان قندی ها که از تنور سنتی استفاده می کنند حتما می بایستی از سیستم تهویه و هود در بالای تنور استفاده شود.
س) توصیه می شود که از سنسور (حس کننده)های گاز مونوکسید در ساختمان استفاده شود.
ش) در ساختمان های آپارتمانی توصیه می شود حتما از دستگاه پکیج برای هر واحد استفاده شود.
ص) در پایان اکیدا توصیه می شود از هزینه های تزئیناتی ساختمان مانند استفاده از کابینت MDF و... کاسته و برای جلوگیری از تلفات ناشی از گاز از سیستم حرارت مرکزی یا پکیچ های گرمایی که توزیع گرما توسط آب داغ و رادیاتور می باشد استفاده شود و برای اطمینان بیشتر دستگاه پکیچ در نورگیر یا بیرون ساختمان نصب شود.

نجم الدین افخمی

منبع : روزنامه کیهان