هم آوایی کوه ، جنگل و رود در طبیعت زیبای سردشت

شهرستان سردشت یکی از شهرهای استان آذربایجان غربی است و با داشتن موقعیت کوهستانی، جنگل های انبوه، دره های سرسبز، رودخانه های پرآب و پرندگان رنگارنگ طبیعت بسیار زیبایی به وجود آورده است. سردشت را پل فلزی رودخانه «زاب» که از دوران جنگ به یادگار مانده است، از جاده اصلی جدا می کند. طبیعت سردشت و جاده های پرپیچ و خمی که دل کوه را شکافته و انبوه درختان جنگلی آن آنقدر زیباست که دیدن آن می تواند برای هر تازه واردی بسیار جذاب باشد. اگر در دوران جنگ، سردشت بمباران نمی شد، جنگل های اطراف آن بسیار گسترده تر می نمود و این منطقه به یکی از زیباترین و دیدنی ترین مناطق کشورتبدیل می شد. با این وصف می توان گفت این منطقه بکرترین مناظر را دارد، به طوری که سردشت و شهرهای اطراف آن را باید شمال بدون رطوبت نامید.
وسعت این شهر ۱۴۱۱ کیلومتر مربع است و ۳۰۹۰۴ تن جمعیت دارد. جمعیت روستاهای اطراف آن نیز ۶۲۲۶۴ نفر برآورد می شود. سردشت که دارای ۲ بخش و ۶ دهستان است، در جنوب غربی شهرستان مهاباد واقع شده و از این شهر ۱۲۵ کیلومتر فاصله دارد. فاصله سردشت از مرز ایران و عراق نیز ۳۰ کیلومتر است. این شهر از طرف جنوب هم از شهرستان بانه ۶۰کیلومتر فاصله دارد.
اکنون ۵ هزار هکتار از اراضی سردشت را باغ های بسیار زیبا در بر گرفته است. محصولات منطقه انگور سیاه، گلابی، سیب، بادام، گردو و نخود است و از محصولات جنگلی آن نیز مازوج، سقز و دانه روغنی بنه را می توان نام برد.
سردشت در ادوار تاریخی نام های مختلفی داشته و برخی از تاریخ نویسان تنها به دلیل نزدیکی لفظی، سردشت را «زردشت» نامیده و آن را زادگاه زردشت پنداشته اند و به هر حال، وجود آثاری از آتشخانه های روستای «هورمز آباد» که گویا الهام گرفته از «اهورامزدا» است و همچنین روستاهای «ولیو، لیلا» حاکی از سابقه سکونت در این منطقه است.
● چشم اندازهای طبیعی سردشت
با نگاهی به چشم اندازهای طبیعی سردشت به جرأت می توان گفت که طبیعت جنگلی آن در برخی مناطق تقریباً دست نخورده مانده و وجود این جنگل های زیبا، روستای خدر آباد و بیوران و زمیران را دو چندان کرده است، برخی چشم اندازهای زیبای سردشت عبارتند از:
● چشمه «گراو»
این چشمه از چشمه های آب معدنی است و املاح آن حداقل یک گرم در لیتر است. این چشمه در نزدیکی روستای «کانیه گویز» در شرق حوزه زاب است و از آن آب جوشان فوران می کند. این چشمه معدنی گازدار است و می گویند آب آن برای درمان عوارض پوستی مفید است. این چشمه در جوار شرقی رودخانه «زاب» میان روستاهای هرمزآباد و کانیه گویز قرار دارد. آب این چشمه پس از جریان در سطح زمین از خود موادی بر جای می گذارد که روز به روز بر حجم توده مخروطی شکل آن افزوده می شود.
● آبشار شلماش
از مهم ترین آبشارهای حوضه زاب در مسیر رودخانه، شلماش است که به امتداد شمال غربی و جنوب شرقی در پایین دست «ویسک» و «چشم تمو» به رودخانه زاب می ریزد. این رودخانه درست روی گسل فرعی روستای «آلمان» و روستای «شلماش» جاری است. در نزدیکی این روستا ۳ آبشار در مسافت کوتاه ۲۰۰ متری نمایان هستند که آبشار جنوبی تر به علت ارتفاع فراوان و شکست شیب در مرکز آن مانند ۲ آبشار دیده می شود و آبشار شمالی تر که در اطراف آن پوشش جنگلی متراکم وجود دارد، از چشم اندازهای طبیعی و زیبای منطقه است و هر سال تعداد بسیاری از گردشگران به تماشای آن می آیند؛ بویژه آنکه در چند سال اخیر با آسفالت شدن جاده سردشت به آبشار شلماش و همچنین عرضه خدمات بهداشتی و ایجاد جایگاه برای رفاه خانواده ها شمار گردشگران در این منطقه سرسبز افزایش یافته است.
همچنین رودخانه زیبای «زاب» در مسیر ۴۰۰ تا ۴۴۰ کیلومتری خود زیبایی های بسیار به وجود آورده و زلالی و سردی سرچشمه این رود در روستای «بیوران سفلی» مثال زدنی است.
● رودخانه زاب
این رودخانه به دلیل واقع شدن در بخش میانی به واسطه کوه های بلند جنگلی، دره ای ژرف به وجود آورده که تا قسمت فعلی (قسمت جنوبی سردشت) امتداد یافته است. مهم ترین تنگه این بخش «تنگه گرژال» است که به تازگی سدی بر روی آن ساخته می شود. شاخه ای از «زاب» صغیر از کوه های شمال غرب پیرانشهر (سیاه کوه با ارتفاع ۳۵۷۸ متر) سرچشمه می گیرد. همچنین آب شعبه هایی مانند «چم لاوین»، «چم بادین» و جانداران به تنگه گرژال می ریزد. این رود دردشت «کلوی» در ۶ کیلومتری سردشت و در پیچ و خم کوهستان جریان دارد و با پیوستن شعبه های دیگری به آن مانند چم، شلماش و زرگه، مرز بین ایران و عراق را در منطقه «آلان» پدید آورده است. این رودخانه از طریق «چم تیت» وارد خاک عراق شده و با رودهای دیگر به دریاچه «دُوکان» عراق می رسد و بعد به دجله می پیوندد. در کنار همین رود ابومسلم خراسانی، مردان بن حمار آخرین خلیفه اموی را شکست داد.
روی رودخانه زاب صغیر ۳ پل ساخته شده است: «پل قلاتاسیان» را در اواسط قرن سیزدهم شیخ مولانا صادق از مریدان شیخ یوسف شمس الدین برهان میان روستاهای بنی آوا و موسالان ساخت. «پل فلزی» که در سه راهی سردشت ـ مهاباد ـ بانه است از سوی عزیزخان مرکی سردار کل از رجال معروف دوره قاجاریه و داماد میرزا تقی خان فراهانی ساخته شده است. سومین پل نیز «پل تیت» در ۶ کیلومتری روستای «بیتوش» است. رودخانه زاب در مسیر خود از پیرانشهر، سردشت تا عراق چشم اندازهای بسیار زیبا را به وجود آورده که بویژه در فصل بهار بسیار تماشایی است.
● حمام قدیمی سردشت
حمام قدیمی جنب کاروانسرای الیاس آقا (پارک کنونی شهر) به دستور عزیزخان مرکی سردار کل والی کردستان ساخته شده و در سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
● روستای بیوران
در شرق شهرستان سردشت روستای سرسبز و خوش آب و هوایی به نام «بیوران» است که سرچشمه معروفی دارد. آب این سرچشمه در وسط تابستان آن قدر سرد است که کمتر کسی می تواند دستهایش را به مدت یک دقیقه در آن نگهدارد.
● پل قلاتاسیان
جلگه اصلی «زاموا» که رودخانه «زاب» کوچک در آن جاری است در بخش میانی درمیان کوه های بلند جنگلی، دره ای ژرف به وجود آورده که با شترگلوهای متعدد تا قسمت سفلی امتداد یافته است. مهم ترین تنگه این بخش، تنگه مشهور گرژال است. یکی از پل های باقیمانده بر روی این رودخانه پل «قلاتاسی» یا «قلا تاسیان» است. این پل شمالی، جنوبی است و در حقیقت به استثنای یکی از ستون های شمالی که سنگ چینی ملات آن تقریباً از پایه شروع شده است بقیه ستون ها را سنگ های طبیعی دو طرف پل که ناشی از شیب تند کوهستانی و آخرین دامنه آن است با ۳ ستون سنگی نیمه تمام طبیعی که هر کدام با سنگ چینی محکم پایه های اصلی پل را تشکیل می دهند. این پل که به نام روستای قلاتاسی، خوانده می شود بر سرراه قدیمی میرآباد به مهاباد در قسمت شمالی رودخانه «زاب» کوچک بنا شده است. تاریخ ساخت پل درست مشخص نیست اما آنچه مسلم است در اواسط قرن سیزدهم هجری به دستور شخص نیکوکاری به نام شیخ مولانا ساخته شده که به همین جهت به نام پل «مولانا» شهرت دارد.

سعید کاکا آقازاده

منبع : روزنامه ایران