چهارشنبه, ۲۶ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 15 May, 2024
مجله ویستا
فلسفه ، یار شریعت
نقش عقل در فلسفه اسلامی از آغاز ظهور آن و جدالهای متكلمین اشعری و معتزله چنان تاثیری بر روند فكر و اندیشه بر جای گذاشته است كه كمتر می توان از این تاثیر سخنی بر زبان نیاورد.
شاید به جد بتوان گفت كه سرآغاز آنچه از آن به عنوان فلسفه یاد می شود همین جدال عقل و وحی بوده كه بعدها از سوی فیلسوفان دیگری به گونه هایی مانند اشراق و متعالیه به حل و فصل نسبی به سرانجامی رسید. بحث عقلانیت كه امروزه در برابر حمله های بی امان پسامدرنیست ها و ساختارشكنان طرح شده و ادعای ورشكستگی عقل یا پایان فلسفه ، همان طوری كه مارتین هایدگر و ریچارد رورتی بیان كرده اند، بخشی از ستیز به واقع جاودانه لوگوس و ضدلوگوس است.
ارسطو در اخلاق نیكوماخس فعالیت عقل را برترین فعالیتی می دانست كه در حد توان آدمی است و اعلام می كند كه انسان بیش از هر چیز دیگری عقل است.
فیلسوفان مسلمانی كه شیفته چنین مفهومی از عقل بودند تا حدی از ارتقای آن به مرتبه الوهیت دل نگران شدند چرا كه این ارتقا با مفهوم قرآنی و بسیار دقیق تعالی خداوند در آیه «لیس كمثله شی ئ» ناسازگار بود. از این رو، آنان عقل فعال را چونان واسطه ای میان خدا و انسان و بواقع میان جهان تحت قمر و جهان معقول ماورای آن وضع كردند. همیشه عقل فعال در بطن نظر فلسفه اسلامی ۳ نقش مبنای ایفا كرده كه گاه در مرتبه معرفت شناختی و گاه در مرتبه كیهانی و بعضا در مرتبه صورت های جوهری ظهور پیدا كرده است.
اما در این میان نباید از سنت تهافت نویسی كه بر سنت عقل گرایی فلسفه اسلامی چنان ضربه ای زد كه كمر راست نكرد نیز غافل شد. تهافت الفلاسفه غزالی تا مدتهای مدیدی دستمایه ضربه های گوناگون بر پیكر فلسفه بود و از جدایی دین و فلسفه سخن برمی آورد.
اما بودند فیلسوفانی سكولارگونه بر جدایی عقل و شریعت فریاد سر می دادند و در زمان تنگناهای زمانه كوششهای جدی در باب نشان دادن عقل و ایمان كردند. به تعبیر لئون گوتیه «ابن رشد با نظریه خود، چیزی كمتر از این را منظور ندارد كه در اسلام ، از یكسو میان دین (دین ، نه كلام)، و فلسفه و از سوی دیگر میان فرقه های سیاسی - دینی ، صلحی همیشگی برقرار سازد، تا با كاربرد نظریه وی ، این فرقه ها در آینده ، پس از وی ، فرصت شكل گرفتن را از دست بدهند». اگر چه این قضاوت در دل كتاب مناهج الادله فی عقائد المله ابن رشد نیز آشكار است كه می گوید «منظور من این است كه ، در این كتاب ظاهر عقایدی را كه شرع قصد داشته است عامه مردمان را به آنها برانگیزد، پژوهش كنم ، و در همه این كار، مقصد شارع ص را به حسب كوشش و توانایی جستجو كنیم ، زیرا انسان ها، در این معنا، در این شریعت سخت پریشان شده اند، تا بدانجا كه فرقه های گمراه و گروههای گوناگونی پدید آمده اند كه هر یك از آنها باور دارد كه تنها او بر شریعت آغازین است و هر كس مخالف اوست یا بدعت گزار است یا كافر كه خون و مالش مباح است. همه اینها به دور از مقصد شارع است ، و علت آن ، گمراهی گریبانگیر ایشان از فهمیدن مقصد شریعت است».
بدینسان ابن رشد به منظور از میان برداشتن درگیری های ساختگی میان جهان بینی فلسفی و دینی كه پیش از همه از سوی متكلمان عنوان شده و سپس غزالی به آتش آن دامن زده بود، دو نوشته مهم پدید آورده است: فصل المقال و تقریر مابین الحكمه و الشریعه من الاتصال و (الكشف عن) مناهج الادله فی عقائد المله. در كنار این دو نوشته ، ابن رشد در معارضات خود با غزالی در كتاب تهافت التهافت خود نیز، جابه جا پیوند میان عقل و ایمان و دین و فلسفه پرداخته است. اما باید باور داشت كه فیلسوفان مسلمان هرگز در یقینی و قطعی بودن دریافت حاصل از فرآیند شناختی ، پیوستگی با عقل فعال تردید نكردند و چنین ارتباطی را ویژه طبقه خاصی از فیلسوفان متافیزیكی دانستند.
اگر دقت نظری خاص در باب فیلسوفان اسلامی داشته باشیم و به قول رالز از باب انصاف نظر بیفكنیم قطعا می دانیم كه عقل همواره در جایگاه مناسبی در گستره فلسفه اسلامی نقش خود را ایفا كرده و حتی به قول ابن رشد فلسفه یار شریعت بوده است.
نویسنده:پارسا جاودان
منبع : خبرگزاری فارس
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
مجلس شورای اسلامی مجلس ایران رئیس جمهور دولت شورای نگهبان دولت سیزدهم رهبر انقلاب مجلس یازدهم صادق زیباکلام حسن روحانی حجاب
قوه قضاییه هواشناسی تهران قتل شهرداری تهران پلیس بارش باران دستگیری سازمان هواشناسی سیل آموزش و پرورش حج تمتع
قیمت دلار قیمت خودرو مالیات یارانه بانک مرکزی بازار خودرو خودرو قیمت طلا سایپا دلار بورس مسکن
کتاب تئاتر آلیس مونرو فردوسی نمایشگاه کتاب شاهنامه همایون شجریان سحر دولتشاهی نمایشگاه کتاب تهران سینمای ایران تلویزیون دفاع مقدس
سرعت اینترنت وزارت علوم دانشگاه تهران فضا تحقیقات و فناوری
اسرائیل رژیم صهیونیستی غزه فلسطین آمریکا جنگ غزه روسیه حماس نوار غزه اوکراین ترکیه افغانستان
فوتبال استقلال پرسپولیس لیگ برتر باشگاه استقلال لیگ برتر انگلیس لیگ برتر ایران فولاد خوزستان فولاد مهدی طارمی جواد نکونام بازی
هوش مصنوعی گوگل تبلیغات تلفن همراه ناسا موبایل هواپیما فیبر نوری دوربین نوآوری اینستاگرام
وزارت بهداشت سرطان رژیم غذایی قهوه زوال عقل کودک نمک کاهش وزن دیابت سلامت روان