دنیای مجازی دموکراسی کامل ندارد

ورود انسان به دهکده‌جهانی نه تنها شئونات زندگی‌ فردی‌اش را دچار تحول کرده، بلکه زندگی اجتماعی این انسان چند لایه را نیز متحول کرده است.
ارضا و سلیقه‌های فردی بیشتر و بیشتر محتوای استفاده از این دنیا را تشکیل می‌دهد تا اطلاعات و اخبار. باز هم به عقیده مندیچ اجتماعات دنیای واقعی، برخلاف اجتماعات دنیای مجازی نیاز به کار، از خودگذشتگی و موفقیت دارند چرا که افراد در دنیای واقعی اغلب به مخالفت‏های گوناگون برمی‏خورند و با همسایگانشان به کشمکش و در نهایت به سازگاری می‏پردازند تا بتوانند در کنارشان به طور مسالمت آمیز زندگی کنند ولی انسان‌های مجازی به راحتی از کشمکش می‏گریزند و تنها به سراغ همسایگانی می‌روند که با آنها موافق هستند.
این نظریه با آنچه آرجن آپاندورای به عنوان یک تنش بین همسایگان مجازی و همسایگان مکانی (spatial) معرفی می‌کند موافقت دارد. آپاندورای بر این عقیده است که محله همسایگی مجازی از طریق تبادل ارتباطات و اطلاعات واسطه‌ای به وجود می‌آید در حالیکه محله همسایگی مکانی از فضاهای فیزیکی و محلی که در آن انسان‌ها زندگی می‌کنند به وجود می‌آید. البته آپاندورای پیشنهاد می‌کند که مشکلات واقعی بین همسایگان واقعی آنها را وادار می‌کند که به سوی همسایگان مجازی پناه برند تا از این مشکلات و کشمکش‏های ناشی از آن‏ها دور باشند.
به هر حال آنچه که هابرماس در حوزه عمومی به عنوان مناظره (discussion) از آن یاد می‌کند به راحتی و به کرات در دنیای مجازی اتفاق نمی‏افتد. به عبارت دیگر جامعه‏های مجازی به راحتی به وجود می‌آیند بدون آنکه از دینامیزم و تنش‏هایی که جامعه‏های واقعی در راه رسیدن به مدنیت تجربه می‌کند بهره‏‌ای ببرند.
در نهایت باید گفته‏های مارلن را به خاطر سپرد که اگر چه آزادی دسترسی به دنیای مجازی نامحدود به نظر می‌رسد، در واقع این آزادی بنا به گفته جرج ارول در مورد "برادر بزرگ" که تمایل به تفحص و موشکافی در موارد استفاده مردم از دنیای مجازی را دارد آزادی محدود است از این جهت دموکراسی دنیای مجازی یک دموکراسی کامل نیست.
بحث‏های مربوط به دنیای مجازی و تاثیر آن بر مصرف‏کنندگانش خواه ناخواه تصویری جانوس‏وار ارائه می‌دهد که در یک سو مدینه فاضله‌ای است که در آن مردم با شرکت‌شان در بازار آزاد اطلاعات و تبادل ایده‌ها زندگی مدنی و مرفه‏‏تری را دنبال می‌کنند و از طرف دیگر دنیایی است که آلدوس هاکسلی و جرج ارول تصویر کرده‏اند و در آن مردم تحت کنترل گروه‏های خاص ذی‌نفع به توزیع و مصرف اطلاعات، تبلیغات و تفریحات مشغولند و در دنیایی بین شیدائی نامحدود و ترس بی‏پایان زندگی می‏کنند. این مقاله نمونه‏هایی از جنبه‏های مثبت و منفی دنیای مجازی در رابطه با محیط دموکراتیک آن مطرح کرده، گرچه بیشتر روی جنبه‏های نگران کننده استفاده از دنیای مجازی تکیه کرده است. علیرغم این دل‏نگرانی‏ها و کاستی‏های دنیای مجازی، تا آنجا که مردم در شرایط دسترسی آسان به دنیای مجازی بتوانند در بازارهای اطلاعات و تبادل عقاید و افکار دنیای مجازی شرکت کرده و در نتیجه بین جامعه‏های کوچک و بزرگ و بین فرهنگ‌های گوناگون گفتگوی اجتماعی ایجاد کنند می‌توان به آینده ای که از تفاهم و درک عمیق‏تر از اختلاف‏ها و تفاوت‏های فرهنگی برخوردار و در نهایت در راه پیشرفت به سوی صلح و آرامش است امیدوار بود.
فراموش نکنیم که به گفته میشل فوکو قدرت اجتماعی در دنیای امروز نتیجه تبادل اطلاعات و معلومات در شبکه‏های گفتمان اجتماعی است. آنچه به ارزش این شبکه‏ها در دنیای مجازی می‏افزاید غیرتمرکزی بودن آنها و فرصت مشارکت افراد بدون توجه به جنسیت، نژاد،‏ ایدئولوژی و شرایط اقتصادی آنان است. حضور افراد در دنیای مجازی و اشتیاق آنان به اظهار کردن عقاید، شعف‏ها و شکوه‏ها در یک سو و جویایی اطلاعات و عقاید دیگران در سوی دیگر فرصتی است که دنیای مجازی را به مدینه فاضله نزدیک‏تر کند. اگر قرار باشد دنیای مجازی از بازارهای متعدد اظهار اطلاعاتی و تبادل افکار با کمترین دخالت صاحبان قدرت تشکیل شده باشد، می‌توان خوش‏بین بود که ما به نوعی از دموکراسی مردمی دست یافته‏ایم.
همان‏گونه که تمرکز کنترل و محدودیت‏های رسمی دولت‌ها با طبیعت دنیای مجازی در تضاد است، سودجویی شرکت‏های تجارتی هم می‌تواند دسترسی مردم را به دنیای مجازی محدود کرده و شکاف دیجیتالی را عمیق‏تر کند.
فراموش نکنیم که دنیای مجازی در نهایت در کنترل سرمایه‏داران است و در نتیجه برای حمایت‌دهندگان مالی دنیای مجازی این دنیا بیش از یک بازار آزاد برای سودجویی بیشتر نیست.
آنان که بحث بین دولت‌ها را در سازمان ملل متحد در مورد آینده دنیای مجازی دنبال می‌کنند به‌خوبی می‌دانند که از یک سو حکومت‏های سرمایه‏داری مانند امریکا با تاکید بر حمایت از روش‏های مبتنی بر بازار آزاد تحت رهبری بخش خصوصی حاضر نیستند قدرت کنترل دنیای مجازی را از دست بدهند و از سویی دیگر دولت‌های نماینده کشورهای در حال توسعه با تاکید بر ایده‏ئولوژی‏های سیاسی‌شان می‏خواهند در کنترل پیام‏های دنیای مجازی دخالت مستقیم داشته باشند. از این رو مصرف‌کنندگان دنیای مجازی باید با هوشیاری کامل و آگاهی هر چه بیشتر از مزایا، فرصت‏ها، کاستی‏‏ها، محدودیت‏های، و چالش‏های دنیای مجازی به بهترین نحوه از خصلت دموکراتیک دنیای مجازی استفاده کرده و با دامن زدن به گفت‌وگوها در داخل جامعه خود و با مردم جوامع دیگر تفاهم بین فرهنگ‌ها را توسعه دهند. آنچه که می‌تواند بر قدرت مشارکت مردم در دنیای مجازی بیافزاید برقراری یک سری کدهای جهانی در رابطه با استفاده منصفانه و اخلاقی دنیای مجازی است که تاکید بر احترام به حقوق افراد و ملت‌ها دارد و در عین حمایت بی چون و چرای از آزادی بیان به تشویق جنبه‏های انسانی- دموکراتیک استفاده از دنیای مجازی می‏پردازد.
حقیقت این است که طی چند هزار سال تاریخ ارتباط انسان‏ها ما هرگز در چنین موقعیت استثنایی قرار نداشته‏ایم که با کمک تکنولوژی نوین دیجیتالی و از طریق مشارکت در دنیای مجازی بتوانیم به سوی جامعه فاضله مدنی پیش برویم. بنابراین باید از این فرصت طلایی استفاده کنیم و مسئولانه، آگاهانه و مشتاقانه شرکت در دنیای مجازی را غنی‏تر کنیم. در اینجا این مقاله را با سوالی از پاتنم خاتمه می‌دهیم که می‌گوید، مهمترین سوال این نیست که اینترنت به ما چه خواهدکرد، بلکه سوال این است که ما با اینترنت چه خواهیم کرد؟

علیرضا ظهوری

منبع : پایگاه اطلاع رسانی فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران