آن جاهلان که دعوی ارشاد می‌کنند...

آن جاهلان که دعوی ارشاد می‌کنند
در خرقه‌شان به غیر «منم» تحفه‌ای میاب
امام خمینی (ره)
رشد و گسترش فرقه‌های نو معنویت گرا در دهه‌های اخیر، از موضوعات مهم تحت بررسی و تحقیق جامعه‌شناسان دین بوده است. این جریان‌ها که در غرب از آن به عنوان جنبش دینی یاد می‌شود، به عنوان مسئله‌ای که توانسته در حوزه‌های مختلف دینی، فرهنگی، سیاسی و بویژه خانواده تاثیرگذار باشند، مورد توجه بوده است.
در بسترشناسی ظهور و رشد این فرقه‌ها نگرش‌های متفاوتی ارائه شده است که بسترهای شرقی و غربی آن گاهی مشترک و گاهی متفاوت است. مهمترین وجوهی که یاد شده است، عبارتند از:
الف) شکل‌گیری مدرنیته و سپس پست مدرنیسم و تاکید بر نیازمندی بشر به ساحت دین
ب) تاثیرگذاری مفاهیم موثری چون پلورالیسم دینی در بسترهای فرهنگی جوامع
ج) نیازمندی بشر از گذشته آدمیان بر آرامش‌های معنوی
د) جایگزینی محسوس معنویت به جای شریعت و مشکلات روحی، روانی انسان‌ها
هـ) گرایش نسل امروزین به قرائت‌های نو از دین رسمی
در نگاهی دیگر می‌توان انحراف و انگیزه‌های آن در مسائل مربوط به عرفان را به سه بخش تقسیم کرد. یک بعد این مسئله مربوط به بنیانگذاران و پرچمداران فرقه‌های باطل و انحرافی است که در اصطلاح «قطب» نامیده می‌شوند. بعد دیگر مربوط به اهداف و انگیزه‌های کسانی است که از این سردمداران حمایت می‌کنند و با انواع وسایل و ترفندهای مالی و تبلیغاتی، دیگران را به طرف آنان سوق می‌دهند. بعد سوم مسئله مربوط به کیفیت به دام افتادن افراد ساده‌لوح است و اینکه چگونه است کسانی که خودشان حسن نیت و انگیزه‌های صحیح دارند، به دام مدعیان دروغین و فریب‌کاران می‌‌افتند.
درباره سردمداران این فرقه‌ها باید بگوییم که انگیزه اصلی اینان همان انگیزه‌ای است که بسیاری از منحرفان و اتباع شیطان را در طول تاریخ به دام انداخته و موجب پیدایش ادیان و مذاهب مختلف شده است. همان گونه که پیش از این اشاره کردیم و قرآن کریم نیز موید این مطلب است، بسیاری از اختلاف‌ها در ادیان، از ناحیه دانشمندان و علمای آن ادیان، و با انگیزه‌ها و اغراض شخصی و دنیوی ایجاد شده است. انگیزه اصلی این سردمداران درایجاد این بدعت‌ها و تحریف‌ها را می‌توان در دو امر خلاصه کرد: یکی «جاه و مقام» و دیگر «مال و ثروت.» انگیزه اول یعنی «جاه و مقام» نسبت به انگیزه دوم بالاتر و برتر است. بسیاری از افراد تحت تاثیر این انگیزه دست به ایجاد فرقه‌ها و آیین‌های جدید زده‌اند و عطش ریاست و محبوبیت و شهرت، آنها را به ایجاد بدعت و تحریف در تعالیم دینی واداشته اما دشوارتر از این دو، تحت کنترل در آوردن میل و علاقه به ثروت و مال‌اندوزی است. در روایات آمده است: «آدمیزاده پیر می‌شود در حالی که دو خصلت در او جوان می‌شود: حرص بر مال و حرص بر عمر (ادامه حیات)»
انگیزه جاه و مقام گاهی باعث می‌شود کسانی دست به دین‌سازی و اختراع مذهب و فرقه بزنند تا مریدان و پیروان و طرفدار پیدا کنند و مورد تکریم و تعظیم آنها واقع شوند. طبیعتا هر چه احترام و تکریم و تعظیم پیروان و مریدان بیشتر ارضا می‌گردد و نقطه اوج ارضای این خواسته آنجاست که اینان در چشم مریدان تا مقام الوهیت وخدایی بالا می‌روند. یکی از بهترین شیوه‌ها و راه‌ها برای جذب ثروتمندان و ارضای غریزه ثروت و قدرت این است که به مردم بقبولانند که می‌توان از راه‌های بسیار ساده و تلاش و کوششی اندک به مقام‌های عالی عرفانی دست یافت. طبع بشر راحت طلب است و انسان پیوسته این هوس خام را در سر می‌پروراند که با کمترین زحمت، به بهترین و بیشترین نتیجه برسد. این قضیه در مورد عرفان و نیل به مقامات عرفانی نیز صادق است و کسانی که به دنبال راهی هستند که پیمودن آن بسیار آسان باشد و یک شبه همه مسائل را حل کند و آنان را به قله‌های رفیع مقامات عرفانی برساند! افرادی سودجو و فرصت طلب نیز با دست گذاشتن روی همین نقطه ضعف انسان‌ها به سوء استفاده از افراد می‌پردازند.
متاسفانه این شیوه بسیار کارگر بوده است و بخصوص در مورد دو طایفه بسیار موثر واقع شده است: یکی همین ثروتمندانی که وصفشان رفت و دوم، صاحب منصبانی که عمری بر مردم ستم روا داشته‌اند و به دنبال مستمسکی برای آرامش روح خود می‌گردند. شیادان دین ساز هنگامی که این دو دسته یعنی صاحبان ثروت صاحبان قدرت را جذب کردند ابزار خوبی برای به دام اندختن دیگر افراد در دست خواهند داشت. آنان با معرفی افراد فقیر به مریدان و ثروتمندان خود و حل مشکلات مالی و مادی ایشان، زمینه جذب این گونه افراد را فراهم می‌کنند. همچنین کسانی که در منطقه سلطه و قدرت و حاکمیت رئیس و خانی زندگی می‌کردند، برای آنکه از آزار و اذیت و زورگویی های او نسبت به خود بکاهند، به فرقه و مسلکی که در آن رئیس و خان اهل آن بود، می‌گرویدند، یعنی هم مسلک شدن با خان وسیله‌ای برای درامان ماندن از شر او محسوب می‌شود. بدین ترتیب، جذب ثروتمندان و قدرتمندان در واقع مقدمه و زمینه‌‌ای برای به تور انداختن دیگران است.

محمد مرتضایی

منبع : روزنامه رسالت