بررسی شیوع بیماری گال در سربازان پایگاه هوایی بندرعباس، سال ۱۳۸۰

گال یک بیماری مهم پوستی است که با خارش های شدید به خصوص در شب ها همراه است. عامل بیماری در انسان نوعی بندپا است (Sarcopt scabeie var hominis) راه انتقال بیماری تماس مستقیم با پوست افراد مبتلا و به نسبت کمتری از طریق لباس، رختخواب، حوله و ملحفه آلوده منتقل می شود. این بیماری در تمام نقاط دنیا به خصوص نواحی گرم و مرطوب در جاهای پرجمعیت مثل زندان ها، سربازخانه ها، آسایشگاه ها و ... مشاهده می شود.
مطالعه حاضر یک مطالعه توصیفی _ تحلیلی است که با هدف تعیین شیوع بیماری گال در سربازان پایگاه هوایی بندرعباس انجام گرفته است. بدین منظور ۷۶۳ نفر از سربازان پایگاه هوایی بندرعباس مورد بررسی قرار گرفتند که از میان آنها ۶۰۹ نفر مشکوک به بیماری گال بودند. سپس از کانال ها و پاپول های جلدی افراد مشکوک به استفاده از روش scraping test نمونه برداری گردید و به روش میکروسکوپی عامل بیماری تشخیص داده شد. شیوع بیماری در بین سربازان پایگاه هوایی بندرعباس با جمعیت ۷۶۳ نفر، ۵/۱۲۴ در هزار تعیین گردید. ارتباط معنی دار بین سکونت در آسایشگاه و میزان ابتلا به گال مشاهده شد(۰۵/۰ p<. ) .بیشترین درصد فراوانی مبتلایان به بیماری مربوط به رسته پدافند (۲۶/۲۵%) بود ارتباط معنی داری از نظر شیوع بیماری بر حسب راسته خدمتی مشاهده شد(۰۰۱/۰ p<. ) در این مطالعه رابطه شیوع بیماری با فاکتورهایی مانند سن، میزان تحصیلات، سابقه خدمت، پراکندگی ضایعات گالی، زمان خارش، درمان و آموزش بهداشت مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق به احتمال زیاد آسایشگاه های پایگاه هوایی به عنوان کانون آلودگی و منبع شیوع بیماری در بین سربازان می باشند.
● مقدمه:
اختصاصا" به عفونت ناشی از Sarcoptes scabeie var hominis گال می گویند که یک بیماری جلدی پاپولر و ندولر، با خارش بسیار شدید به خصوص در شب ها همراه است و یکی از بیماری های مهم پوستی می باشد. ولی به طور عام، هر گونه عفونت ناشی از مایت های scabeie را در انسان گال می گویند که معادل آن جرب (mange) در حیوانات است (۵). گال در کشورهای مختلف به اسامی متفاوتی نامیده می شود. در اروپا تحت عنوان اسکابیه نروژی، در آفریقا Crow Crow و در سایر نقاط دنیا به عنوان گال، جرب اسکابینی، آکاریازیس یا خارش هفت ساله نامیده می شود (۴) جرب سارکوپتیک در بسیاری از حیوانات اهلی مثل اسب، شتر، سگ و خوک عمومیت دارد و سابقا" اسم مایت را بر اساس میزبانی که روی آن یافت می شد نامگذاری می کردند مثلا" در سگ Saropte canis، در گوسفند Sarcoptes ovis و ... در حال حاضر سارکوپتس های مذکور، اشکال مختلف بیولوژیکی به حساب می آیند که از نظر شکل خارجی قابل تشخیص نیستند ولی از نظر فیزیولوژیکی متفاوت بوده و میزبان های اختصاصی دارند، لذا مایت های اسکابئیی که روی سگ، اسب، شتر و سایر حیوانات هستند ندرتا" انسان را آلوده می کنند (۸)
بیماری گال در تمام دنیا به خصوص نواحی گرم و مرطوب شایع است و با فجایع و مصیبت هایی مثل قحطی، خشکسالی، زلزله و ... هنگامی که مردم ناچارند به صورت گروهی با هم زندگی کنند و تسهیلات لازم برای استحمام و تعویض و شستشوی لباس ندارند افزایش می یابد (۱۳). تحقیقات قبلی که در کشورهای امریکا، روسیه، مصر، بنگلادش، کره و ایران انجام شده، رابطه معنی داری بین شیوع این بیماری و اماکن پرجمعیت را نشان می دهد (۱، ۲، ۴، ۱۱، ۱۳، ۱۴، ۱۵). شیوع اسپورادیک و اپیدمیک بیماری در جوامعی مثل پرورشگاه ها، مدارس، بیمارستان، سربازخانه ها، زندان ها، ... و در حیوانات اهلی و وحشی گزارش می شود (۱۵). از نظر تاریخی اپیدمی هایی در دوره های ۳۰ ساله با فواصل ۱۵ سال، در جوامع انسانی اتفاق افتاده که در این باره نظریات زیادی ابراز شده اما توضیح قانع کننده ای برای معنی دار بودن این شیوع ها وجود ندارد (۳). در ایران قبل از شروع جنگ موارد بیماری گال، بیمارانی را شامل می شد که از مناطق گرم و مرطوب کشور مراجعه می کردند ولی پس از جنگ شیوع گال را در تمام ایران شاهد بوده ایم (۴، ۷).
راه های اصلی بیماری هنوز شناخته نشده است بعضی از محققین معتقدند که بیشتر لاروهای سارکوپتس هستند که به میزبان جدید منتقل شده و آن را آلوده می سازند در حالی که برخی دیگر گمان می کنند عمدتاً ماده های بالغ یا بارور سارکوپتس این نقش را به عهده دارند (۵). گال فقط از راه تماس نزدیک منتقل می شود و به نظر می رسد که برای انتقال مایت از یک فرد به فرد دیگر تقریباً۲۰ _ ۱۵ دقیقه تماس نزدیک لازم باشد گرچه با خوابیدن در رختخوابی که قبلاً شخص مبتلا به گال در آن خوابیده است ممکن است به بیماری مبتلا شود اما تحقیقات تجربی نشان داده است که بدین ترتیب بیماری ندرتاً منتقل می شود (۴، ۹). بیماری گال بعنوان تلف کننده وقت پزشک، متخصص آزمایشگاه و بیمار می باشد و ثابت شده است که در بچه ها به علت عفونت ثانویه زخم ها با استرپتوکوک بتاهمولیتیک سبب گلومرونفریت شده و در بعضی از مناطق دنیا ممکن است فراوانی این نفریت ها بیشتر از آنهایی که به دنبال عفونت گلو با استرپتوکوک پیش می آید، باشد (۱۰). گاهی روماتیسم حاد مفصلی هم دیده می شود (۴، ۱۰). بی خوابی به علت خارش های شبانه که در درازمدت باعث ناراحتی های عصبی می شود نیز بر اهمیت این بیماری از دیدگاه بهداشت عمومی می افزاید (۴). با توجه به اینکه هیچگونه مطالعه ای راجع به بیماری گال در سربازخانه های کشور و در استان هرمزگان به عمل نیامده است، این تحقیق به منظور بررسی شیوع بیماری گال در سربازخانه های پایگاه هوایی بندرعباس کاملاً ضروری به نظر می رسد. امید است که از نتایج این تحقیق بتوان در زمینه آموزش، کنترل و مبارزه با بیماری گال استفاده کرد.
● مواد و روش ها:
مطالعه حاضر یک مطالعه توصیفی _ تحلیلی است که با هدف تعیین شیوع بیماری گال در سربازان پایگاه هوایی بندرعباس انجام گرفته است. این بررسی از آبان ۱۳۸۰ به مدت ۴ ماه در پایگاه هوایی بندرعباس انجام شد. جمع آوری داده ها با مشاهده به روش سرشماری بود. با تکمیل پرسشنامه، افراد مبتلا و مشکوک به گال انتخاب و بر اساس فاکتورهای شدت آلودگی، وضعیت آلودگی در قسمت های مختلف بدن، دفعات ابتلا، وضعیت درمان مورد بررسی قرار می گرفتند. سپس از کانال ها و پاپول های جلدی با استفاده از روش scraping test نمونه برداری می شد و به روش میکروسکوپی عامل بیماری تشخیص داده می شد. پس از گردآوری اطلاعات با استفاده از نرم افزار کامپیوتری Minitab اطلاعات به دست آمده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
● نتایج:
طی این بررسی جمعاً ۷۶۳ نفر از سربازان پایگاه هوایی بندرعباس مورد بررسی قرار گرفتند که از میان آنها ۶۰۹ (۸/۷۹ درصد) نفر مشکوک به بیماری گال بودند، پس از نمونه برداری از افراد مشکوک، ۹۵ نفر (۴۵/۱۲ درصد) مثبت و ۶۶۸ نفر (۵۵/۸۷ درصد) منفی تشخیص داده شدند (جدول شماره ۱) .
جدول شماره ۱: رابطه بین میانگین و انحراف معیار سابقه خدمت در مبتلایان به گال و افراد سالم در سربازان پایگاه هوایی بندرعباس
میانگین سابقه خدمت در افراد مبتلا به گال از میانگین سابقه خدمت در افراد سالم ( ۲۸/۵ ± ۹۸/۷ ۴۹/ در مقابل ۵ ± ۴/۵ ماه( بیشتر بود.
شیوع بیماری در بین سربازان پایگاه هوایی بندرعباس با جمعیت ۷۶۳ نفر، ۵/۱۲۴ در هزار تعیین گردید. بیشترین درصد فراوانی مبتلایان به بیماری مربوط به رسته پدافند (۵۶/۲۵ درصد) و کمترین درصد بیماری مربوط به رسته شهرداری (۱۶/۳ درصد) بود (نمودار شماره ۱) .
نمودار شماره ۱ _ درصد فراوانی موارد مثبت گال در رسته های مختلف نظامی در پایگاه بندرعباس
میانگین سن در افراد مورد مطالعه ۳۲/۱ ± ۹۷/۱۹ سال و میانگین سن مبتلایان ۲۳/۱ ± ۰۷/۲۰ سال بود.
بیشترین درصد آلودگی به گال (۸۹/۳۷) در افراد دارای تحصیلات ابتدایی و کمترین درصد آلودگی در افراد دارای تحصیلات دانشگاهی (۰۵/۱) مشاهده گردید (نمودار شماره ۲).
نمودار شماره ۲ _ رابطه بین میزان تحصیلات و درصد ابتلا به گال در سربازان پایگاه هوایی بندرعباس
۵۰۸ نفر (۵۵/۸۳ درصد) از سربازان شب ها در آسایشگاه های پایگاه استراحت می کردند از این تعداد ۸۶ نفر (۹۲/۱۶ درصد) مبتلا به بیماری تشخیص داده شدند.
در این بررسی ۴۱ نفر (۱۵/۴۳ درصد) دارای خارش شبانه، ۷ نفر (۳۷/۷ درصد) دارای خارش روزانه، ۴۳ نفر (۲۶/۴۵ درصد) دارای خارش شبانه روزی و ۴ نفر (۲۲/۴ درصد) بدون خارش بودند (جدول شماره ۲) .
جدول شماره۲: زمان خارش پوستی در سربازان مبتلا به گال در پایگاه هوایی بندرعباس
۷۵ نفر (۹۵/۷۸ درصد) از مبتلایان قبل از ورود به خدمت سربازی هیچ نوع علائم بیماری گال از جمله خارش پوستی نداشته اند. بیشترین درصد پراکندگی ضایعات در اعضای تناسلی (۲۲/۲۰ درصد) و کمترین درصد پراکندگی ضایعات در مچ دست (۲۷/۴ درصد) بود (نمودار شماره ۳). از نظر استفاده از وسایل مشترک ۴۲/۲۸ درصد مبتلایان به گال از پتو، ملحفه و حوله مشترک استفاده می کردند (جدول شماره ۳) .
نمودار شماره ۳ _ درصد پراکندگی ضایعات گالی در نقاط مختلف بدن سربازان پایگاه هوایی بندرعباس
از مجموع ۹۵ نفر از مبتلایان به گال ۳۸ نفر (۴۰ درصد) به پزشک مراجعه کرده بودند، درمان در (۱۳/۳۹ درصد) موارد موثر واقع شده بود.
از نظر آموزش بهداشت ۶۷/۹۱ درصد بیماران هیچ نوع آموزشی در مورد بیماری گال و پیشگیری از آن ندیده بودند.
● بحث:
بر اساس مطالعات انجام شده، بیماری گال در تمام دنیا به خصوص در نواحی گرم و مرطوب شایع است. عوامل متعددی همچون فقر، عوامل فرهنگی (کم سوادی)، عدم رعایت موازین بهداشتی، تراکم جمعیت و درمان نادرست از عوامل موثر بر شیوع این بیماری در جوامعی نظیر سربازخانه ها، زندان ها، مدارس و ... می باشد (۴، ۱۰، ۱۱، ۱۵، ۱۶). در یافته های حاصل از این پژوهش ۴۵/۱۲ درصد موارد مشکوک به گال با انجام آزمایش میکروسکوپی، مثبت تشخیص داده شدند. در تحقیقات انجام شده در شهرهای اصفهان و مشهد درصد موارد مثبت بیماری در بین افراد دارای ضایعات جلدی مشکوک به گال به ترتیب ۶/۲۶ درصد و ۴۵ د رصد و در کشورهای ایالات متحده، مصر، بنگلادش و کره به ترتیب ۴ _ ۲ درصد، ۸۰ درصد، ۷۷ درصد و ۱۰ درصد گزارش گردیده است (۱، ۲، ۴، ۱۱، ۱۳، ۱۴).
در این بررسی شیوع بیماری گال در بین سربازان ۵/۱۲۴ در هزار تعیین شد که ارتباط معنی داری از نظر شیوع بر حسب راسته خدمتی مشاهده شد (۰۰۱/۰p<)، به عبارت دیگر در دسته های خدمتی که سربازان از تخت، پتو و ملحفه مشترک استفاده می کردند شیوع بیماری بیشتر است. از نظر تحصیلات مشخص شد که ابتلا به بیماری با سطح تحصیلات افراد نسبت معکوس دارد یعنی با افزایش میزان تحصیلات، میزان ابتلا به بیماری کاهش می یابد که این نتایج با تحقیقات انجام شده در اصفهان (۶۸ – ۱۳۶۷)، مطالعه در مشهد (۶۲ – ۱۳۶۳)، مطالعه در زندان های قصر و اوین تهران (۱۳۷۸) و بررسی سال ۱۹۸۷ در روستاهای داکا در بنگلادش مطابقت دارد (۱، ۲، ۴، ۱۱). با توجه به موارد ذیل به احتمال زیاد آسایشگاه های پایگاه هوایی به عنوان کانون های اصلی آلودگی و منبع شیوع بیماری در بین سربازان پایگاه هوایی بندرعباس شناخته می شوند. اولاً ارتباط معنی داری بین سابقه خدمت و میزان ابتلا به بیماری مشاهده شد (۰۰۱/۰p<) بدین معنی که با افزایش سابقه خدمت میزان ابتلا به بیماری نیز افزایش می یابد، ثانیاً ۹۲/۱۶ درصد مبتلایان، شب ها در آسایشگاه های پایگاه استراحت می کردند و بین سکونت در آسایشگاه و میزان ابتلا به بیماری گال نیز رابطه معنی داری مشاهده گردید( ۰۵۶/۰ p<). ثالثاً ۹۵/۷۸ درصد از مبتلایان قبل از ورود به خدمت سربازی هیچ نوع علائم بیماری گال از جمله خارش پوستی نداشته اند. بین خارش پوستی قبل از ورود به خدمت و میزان ابتلا به بیماری رابطه معنی داری وجود داشت (۰۰۱/۰p<)
از نظر محل ضایعات و پراکندگی آنها در قسمت های مختلف بدن در مطالعات، Kenawi در مصر (۱۳)، و حمزه نژاد در تهران (۴)، بیشترین درصد پراکندگی ضایعات به ترتیب مربوط به ناحیه پشت (۱۰۰ درصد) و لای انگشتان دست (۹/۱۰ درصد) گزارش شده بود ولی در مطالعه حاضر بیشترین درصد پراکندگی ضایعات مربوط به اعضاء تناسلی (۲۲/۲۰ درصد) بود که علت آن احتمالاً به دلیل گرم و مرطوب بودن شرایط آب و هوایی است. به علت استفاده از یک روش درمانی (گامابنزن) و استفاده نادرست بیماران از دارو (به دلیل عدم آموزش کافی)، درمان در ۶۰ درصد مبتلایان چندان اثر مناسبی نداشته است. در مطالعه عزیز جلالی در شهر رشت و حمزه نژاد در تهران نیز چنین وضعیتی مشاهده گردید (۳، ۴). از نظر آموزش بهداشت میزان ابتلای سربازان به بیماری گال با آموزش بهداشت نسبت معکوس داشت (۱۳۸/۰p=) بدین معنا که با افزایش آگاهی سربازان در زمینه پیشگیری از گال، میزان ابتلا به بیماری کاهش یافته بود. آمار و اطلاعات موجود بیانگر شیوع نسبتاً بالای بیماری گال در بین سربازان می باشد و با توجه به مساعد بودن عوامل موثر در چرخه انتقال بیماری می توانبا آموزش بهداشت در زمینه پیشگیری و مبارزه با بیماری و درمان به موقع و صحیح بیماران مبتلا به گال در کنار آموزش های نظامی لازم، کارایی و سلامت نیروی نظامی را ارتقاء بخشید.

منابع
۱. اصیلیان، علی . جلایر، طهمورث، بررسی شیوع بیماری گال در سال های ۸ _ ۱۳۶۷ در شهر اصفهان. اولین کنگره سراسری بیماری های انگلی در ایران. کتاب خلاصه مقالات. دانشگاه علوم پزشکی گیلان. سال ۱۳۶۹. ص ۹۸.
۲. برنجی، فریبا . برنجی، غلامرضا. بررسی اپیدمیولوژیک بیماری گال در شهر مشهد در سال های ۶۸ _ ۱۳۶۳. اولین کنگره بیماری های انگلی در ایران. کتاب خلاصه مقالات. دانشگاه علوم پزشکی گیلان. سال ۱۳۶۹. ص ۹۹.
۳. عزیز جلالی، میر هادی. گال، انواع بالینی، درمان و علل شکست درمان، اولین کنگره سراسری بیماری های انگلی در ایران. کتاب خلاصه مقالات. دانشگاه علوم پزشکی گیلان. سال ۱۳۶۹. ص ۹۷.
۴. حمزه نژاد، علیرضا. بررسی شیوع بیماری گال در بین زندانیان زندان های قصر و اوین تهران در سال ۱۳۷۸ پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته حشره شناسی پزشکی. دانشکده بهداشت. دانشگاه علوم پزشکی تهران. ۱۳۷۹.
۵. زرقی, ایران. مطالعه شیوع گال و مقایسه تاثیر داروهای مختلف در بین مراجعین کلینیک های مشهد پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته حشره شناسی پزشکی. دانشکده علوم پزشکی. دانشگاه تربیت مدرس. ۱۳۶۹.
۶. روحانی, سیدحسن. گال (جرب و گری) نشریه شرکت پخش رازی. واحد ژنتیک سمپوزیوم اطلاعات و کاربرد داروهای ژنریک. تهران. ۱۳۶۳.
۷. گل جای, جواد. دو بیماری شایع پوستی در آموزشگاه ها مجله دارو و درمان. سال ۱۳۶۴. شماره ۲۳. ص ۲۰ _ ۱۶.
۸. مخصوص, سیروس. بررسی بیماری گال شتران در کشتارگاه آبیک قزوین پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته انگل شناسی پزشکی. تهران. دانشکده بهداشت. دانشگاه علوم پزشکی تهران. سال ۸ _ ۱۳۶۷.
۹. Brayan J. Norwegia scabiei in three case of Egypt. Int J Dermatol. ۱۹۹۸; ۱۳۷(۱۱):۲۲۱-۲۲۵.
۱۰. Hebra MN.Ilustrated encyclopedia of dermatology. ۱۹۸۱.
۱۱. Kenneth S, Adel AF. Tropical and geographical medicine. ۳rd ed.NewYork:Cleveland university press; ۱۹۹۰.
۱۲. Lane RP,Grosskey RW. Medical insect and arachnids.۱ st ed.London: Chapman & Hall publishing; ۱۹۹۳.
۱۳. Kenawi MZ,Morsy TA. Clinical and parasitological aspects on human scabies in Qualyobia Govoernorute Egypt: J Egypt Soc Parasitol. ۱۹۹۳;۲۱(۱) :۲۴۷-۲۵۳.
۱۴. Lee Wk, Cho Bk. Taxonomical approach to scabeie mites of human and animal and their prevalence in korea, Korean J Parasitol. ۱۹۹۵; ۳۳(۲):۸۵-۹۴.
۱۵. Marily A, Houck MD. Mites, Ecological and evolutionary analysis of life, History patterns,۱st ed,London:Chapman and Hall publishing;۱۹۹۵.
۱۶. Muller R,Baker J. Medical Parasitolog. ۳rd ed. London:Gower Medical Publishing ; ۱۹۹۵
موسی سلیمانی احمدی _ مربی,عضو هیئت علمی گروه بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان
دکترامید صفا _ استادیار, عضو هیئت علمی گروه ایمونولوژی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان
دکتر شهرام زارع _ استادیار,عضو هیئت علمی گروه پزشکی اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان

منبع : مجله پزشکی هرمزگان، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی هرمزگان