روزهای ناآرام قفقاز

حتی دیدار ها و مذاکرات گرم سران اروپا با رئیس جدید کرملین نیز نتوانست گره بحران میان تفلیس با همسایه قدرتمندش را باز کند. نزاع عمیق میان روسیه وگرجستان همچنان به مسیر خطرناک خود ادامه می دهد و تاکنون هیچ کدام از میانجیگران نتوانسته اند دو طرف را به پذیرش آتش بس و تفاهم راضی کنند. سقوط هواپیماهای تجسسی گرجی ها توسط آتشبارهای روسی در منطقه آبخازیا همچنان ادامه دارد و ارتش های دو طرف هر روز واحد ها و یگان های تازه ای به منطقه مورد نزاع اعزام می کنند.
تاکنون چند هیأت از اروپا و امریکا به عنوان میانجی و برای پایان دادن به تنشهای موجود میان تفلیس و مسکو به منطقه بحران رفته اما این تلاش ها همگی بی نتیجه مانده است.
دلایل این ناکامی دست کم نزد طرف روسی مشخص است. مسکو معتقد است که اروپا و غرب در این کشمکش خود یکی از طرف های بازی است و حتی شخص پوتین گفته است که کلید حل بحران های هر دو جمهوری گرجستان و اوکراین در دست غرب قرار دارد. به باور کرملین هر دو دولت ساکاشویلی و یوشچنکو در تفلیس و کی یف در داخل کشور آن قدر دچار مشکل هستند که فرصت ایجاد یک کشمکش در فراسوی مرزهای خویش را پیدا نکنند اما این اراده ناتو بویژه امریکا است که اقتضا می کند که این دولت های ضعیف به صورت مهره های بازی در رقابت بزرگ غرب با روس ها به کار گرفته نشوند.
دیدگاه طرف روسی در این بحران چندان با حوادث اخیر این منطقه مغایر نیست. اگر چه گرجستان نیز به مانند همه جمهوری های شوروی سابق لایه ای پنهان از اختلاف با کرملین را از روز استقلال تاکنون داشته است اما این تضاد چیزی نبود که بحرانی بزرگ بیافریند یا دو کشور را تا آستانه یک جنگ پیش ببرد.
در این مدت دو اتفاق باعث شد که همه رشته های اعتماد و دوستی میان دو طرف از هم بگسلد. اتفاق نخست به ماجرای دو انقلاب رنگی ۲۰۰۳ در کی یف و تفلیس برمی گردد که محصول آنها دو دولتی است که اکنون قدرت را در این کشورها در دست دارند و از نگاه مسکو مأموریت هر دو انقلاب لیبرالی تضعیف اقتدار و امنیت ملی روسیه است و اتفاق دوم که به غائله خطرناک امروز منجر شد همانا کارت دعوت ناتو برای گرجی ها و اوکراینی ها جهت عضویت در نهادهای اروپایی بود، اتفاقی که روسیه آن را تهدید ی آشکار علیه امنیت ملی خویش خوانده و حتی خطر آن را بالاتر از دیوار برلین می داند.
بنابر این سؤال که چرا دامنه رویارویی نظامی میان گرجستان و روس ها در ناحیه آبخازیا روز به روز عمیق تر می شود پاسخی روشن دارد و آن این که همه اسباب و علل خصومت در مناسبات دو طرف هنوز باقی است.
به همین دلیل مدودف در بحران گرجستان همان مشی سیاسی را پیش گرفته که پوتین دنبال می کرد. پرونده بحران گرجستان در حال حاضر جزو دستورکارهای جدی کرملین است که با کمترین آشتی و نرمش پیگیری می شود، به این دلیل که طرف روسی معتقد است که چشم طمع امریکا و ناتو از سمت اوکراین و گرجستان برداشته نشده است و پروژه جدا سازی این دو پاره اقلیم شوروی سابق با قوت در پایتخت های غربی پیش می رود.
اما چنان که از حوادث اخیر پیداست هر دو گروه از سیاستمداران دوست غرب در کی یف و تفلیس در پیگیری این سیاست با موانع غیر قابل حل روبه رو هستند. بخشی از این موانع ماهیت اقتصادی دارند به این معنا که هنوز ادامه حیات اقتصاد این کشور ها بویژه در امر مهم انرژی بدون یاری روسیه ممکن نیست و مسکو هرگاه اراده کند می تواند آنها را در زنجیره تحریم اقتصادی قرار دهد و مسئله دوم بافت چند گانه قومی - سیاسی این کشور ها است به نحوی که این ترکیب متنوع گروهی و قومی اجازه حاکمیت انحصاری یک جناح غربگرا را نمی دهد. نتیجه این تنوع ساختاری این شده که در اوکراین مقابل دولت یوشچنکو ائتلافی قدرتمند به نام اتحادیه مناطق شکل بگیرد که عملاً عرصه سیاست را به دو قطب روس گرایان و غرب گرایان تبدیل کند و در گرجستان نیز به غیر از احزاب نیرومند، اپوزیسیون دو منطقه خودمختار آبخازیا و اوستیا سربه شورش بردارند.
به این صورت بود که در فردای حضور نمایندگان گرجستان و اوکراین در ضیافت ناتو هر دو جریان ضد دولت مرکزی در این دو جمهوری حرکت خویش را آغاز کردند. حزب مناطق با یک نظر خواهی توانست رأی مخالف اکثریت اوکراینی ها را برای پیوستن به ناتو جلب کند و در گرجستان نیز مبارزان آبخازیا با تقویت پیوند خویش با روسیه دور تازه ای از درگیری را برای تغییر سیاست ساکاشویلی آغاز کنند.
نخستین جرقه کشمکش در آبخازیا در نیمه آوریل روشن شد وقتی که کرملین پرچم دوستی و اتحاد با دو منطقه جدایی طلب گرجستان یعنی آبخازیا و اوستیای جنوبی را به اهتزاز در آورد ، در واکنش به این رویکرد روسیه، وزارت امور خارجه گرجستان اعلام کرد تفلیس از توافقنامه دفاع هوایی با روسیه خارج می شودو سرگئی لاوروف نیز تصمیم گرجستان را برای خروج از این پیمان دفاعی، نشان دهنده تمایل تفلیس برای شروع رویارویی نظامی با مسکو توصیف کرد.
اکنون نظر قاطبه ناظران بر این است که با شکست میانجیگری اروپایی ها، گرجستان در مسیر جنگ با روسیه گام بر می دارد. تاکنون نزدیک به ۵ هواپیمای تجسسی گرجی ها در منطقه جنگی سرنگون شده است.
حادثه دیگری که خوف یک جنگ جدید در این نقطه قفقاز را تشدید کرده است، اختلاف های تازه میان ساکاشویلی با اپوزیسیون این کشور بر سر انتخابات پارلمانی است. انتخاباتی که غرب امید داشت موقعیت دولت لیبرال این کشور را تثبیت کند اما اکنون در نتیجه ای معکوس شکافی تازه بر مجموعه بحران های این کشور افزوده است.
ایراداتی که مخالفان بر فرایند انتخابات وارد کرده اند برای دولتهای غربی نیز غیرقابل اغماض است و حتی مشروعیت و دموکراسی گرجستان را نزد کشورهای اروپایی زیر سؤال برده است.
تاحدی که یورسولا هایزی از تحلیلگران قفقاز بر این عقیده است که انتقاد سازمان امنیت و همکاری اروپا از دولت گرجستان به دلیل عمل نشدن به اصول دموکراتیک در انتخابات پارلمانی اخیر این کشور، جایگاه و موقعیت تفلیس را در رویارویی با مسکو تضعیف می کند. سخن امروز اپوزیسیون گرجستان که خیابان های تفلیس را به میدان نمایش قدرت تبدیل کرده اند این است که بی توجهی به اصول و معیارهای دموکراتیک امنیت ملی ما را به خطر می اندازد.
بر اساس نتایج اولیه انتخابات گرجستان حزب میخائیل ساکاشویلی رئیس جمهور گرجستان که از حمایت غرب برخوردار است در انتخابات پارلمانی اخیر این کشور موفق شد یکصد و بیست کرسی از مجموع یکصد و پنجاه کرسی پارلمان را به دست آورد. اما نتیجه این انتخابات از همان ابتدا با چالش جدی روبه رو شد و اپوزیسیون پارلمان جدید را تحریم کرده و چوب نامشروع بودن بر آن زدند در این راستا ناظران سازمان امنیت و همکاری اروپا که انتخابات پارلمانی گرجستان را به طور دقیق دنبال می کردند و در پایان فاش ساختند رأی دهندگان مرعوب شده و ناظران انتخاباتی نیز تحت فشار قرار گرفته اند.
بروس جورج، ناظر انتخاباتی مجمع پارلمانی ناتو و عضو پارلمان انگلیس در این باره می گوید، کشورهایی هستند که در ناتو عضویت دارند اما هنوز نتوانسته اند در زمینه دموکراسی به مرحله ای که اکنون گرجستان رسیده است نزدیک شوند. این موضوع اسباب اعتراض بی سابقه دولت گرجستان شد و سخنگویان ساکاشویلی اعلام کردند که کشورش باید بر اساس معیارهای سختگیرانه و دقیق غرب اروپا سنجیده شود نه معیار ها و اصول دوران پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق.
اما پشت این مجادله یک واقعیت بود و آن این که اکنون اروپا به این جمعبندی رسیده که دولت ساکاشویلی دیگر توان مدیریت صحنه سیاسی را ندارد .
انتخابات سراسری اخیر گرجستان در حقیقت به منزله آزمونی واقعی برای رهبری این جمهوری اتحاد جماهیر شوروی سابق بود و در شرایطی که او قادر به تفاهم با احزاب قدرتمند این کشور نیست به طریق اولی نمی تواند پروژه سختی مانند ورود خود را به سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) ، و همچنین اتحادیه اروپا را آن هم در برابر مخالف بزرگی مانند روسیه پیش ببرد.
به این صورت انتخابات سراسری گرجستان از آن جهت که ساکاشویلی هیچ اعتنایی به خواست مخالفان نداشته است آتش نزاع را هم در تفلیس و هم در منطقه جدایی طلب آبخازیا و اوستیای جنوبی که از حمایت روسیه برخوردار هستندشعله ور کرده است. واقعیت این است که در این بحران از اروپایی ها کاری ساخته نیست زیرا ساکاشویلی نه ارتش نیرومند برای رویارویی با نیروهای روسی را دارد و نه احزاب و ائتلاف سیاسی او به اندازه ای است که بر اپوزیسیون غلبه کند. لذا به نظر می آید که خود ساکاشویلی رئیس جمهور گرجستان نیز از سمت غرب ناامید شده است. او به تازگی برخی از رهبران اروپایی را متهم کرد که در بحران به وجود آمده میان روسیه و گرجستان بیش از اندازه به مسکو ملایمت نشان می دهند.
خبرهای جدید دلالت براین دارند که با وخیم شدن اوضاع گرجستان شکاف میان اروپایی ها برسر ادامه همراهی با ساکاشویلی عمیقترشده است و میان اعضای ناتو بویژه اروپایی ها در خصوص اهداف جاه طلبانه دولت ساکاشویلی برای پیوستن به اتحادیه اروپا و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) ، اختلاف نظر بروز کرده است و برخی از کشورهای مهم اروپایی بویژه آلمان و فرانسه مایل نیستند در رابطه با گرجستان رو در روی روسیه قرار گیرند. از همین روست که گیگچیدزه کارشناس مؤسسه مطالعات راهبردی و بین المللی گرجستان معتقد است مقامات تفلیس حتی اگر غربی ها را متقاعد سازند که گرجستان در مسیر توسعه دموکراتیک قرار گرفته است و گرجستان در مناقشه خود با روسیه بر سر مناطق جدایی طلب آبخازیا و اوستیای جنوبی به حمایت اروپایی ها نیاز زیادی دارد اما نباید از این واقعیت غافل شویم که غربی ها بیشتر از امور دموکراسی به مسائل ژئوپولیتیک اهمیت می دهند. این فرضیه بویژه پس از مذاکره مدودف با مرکل قوت گرفت که در آن طرف روسی حل پرونده ادعاهای سیاسی غرب را شرط دوستی جدید کرملین با اروپا قرار داد.

مهین السادات صمدی

منبع : روزنامه ایران