حوادث کار بلای جان کارگران

اگر بپذیریم که برای انجام کارهای بزرگ و نامدار شدن افراد کوچک، به قربانی در ابعاد مالی و انسانی نیازمندیم، باید این را نیز بپذیریم که قربانیان اصلی منابع مالی نیستند، بلکه انسانها و به خصوص کارگران، قربانی ترین هستند.
با نگاهی به تاریخ گذشتگان، نمونه های بسیار زیادی از وجود عوارض در مهره های کمر و نیز چسبندگی مهره های گردن و کمر در بقایای اسکلت زنان و مردان شهر سوخته دیده شد که نشان دهنده اشتغال ساکنان این شهر به مشاغل سخت است. برمبنای تحقیقات انسان شناسی انجام گرفته بر روی اجساد ایرانیان هزاره ششم قبل از میلاد، متوسط عمر مردان ایران باستان ۳۰ تا ۳۵ و متوسط عمرزنان ۲۰ تا ۲۵ سال بوده است.
بر مبنای تحقیق روی بقایای اسکلتها، مشخص شده که عمده ترین دلایل مرگ مردمان ایران باستان، بیماری های عفونی از جمله سرطان پوست، سفلیس و سل در رتبه اول، چسبندگی مهره ها و شکستگی استخوان در اثر کار و حوادث کاری در رتبه دوم، جنگ و حوادث طبیعی و غیر طبیعی از عوامل سوم و عوارض و بیماریهای ژنتیکی از جمله منگولیسم، عقب ماندگی، هیدروسفال و چسبندگی مادرزادی مهرهها بوده است.
بدون تردید، امروزه نیز روند سو استفاده از انسان ها و نادیده گرفتن حقوق انسانی همچنان ادامه دارد و یکی از اصلی ترین و پرچالش ترین مسائل کشورهای صنعتی، بی توجهی به مقوله سلامتی نیروی کار در حوزه های حوادث و بیماری های ناشی از عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی، بیولوژیکی و روانی است.
بر این اساس هر ساله در جهان حوادث ناگواری به وقوع می پیوندد که بر اثر آ ن میلیون ها کارگر در معرض خطراتی چون مرگ، نقص عضو و بیماری های ناشی از کار قرار می گیرند.
البته آمارها همواره می توانند مبنای تصمیم گیری ها باشند، به شرط آنکه بر اساس واقعیت ها اعلام شوند اما برخی آمارها هر چقدر واقعی تر باشند تاسف برانگیزترند و آدمی آرزو می کند که ایکاش هرگز این آمارها وجود نداشت و یا همچون بسیاری از بزرگنمایی های مسوولان، دروغی بیش نبود.
یکی از معتبرترین منابع اطلاعات و آمارها در حوزههای کار و کارگری، سازمان بین المللی کار است. برابر گزارشات رسمی این سازمان، در سال ۲۰۰۶ سالانه ۲۷۰ میلیون حادثه ناشی از کار اتفاق افتاده که نزدیک به ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار کارگر جان خود را بر اثر این حوادث از دست داده اند، قریب به ۱۶۰ میلیون نفر به بیماری های ناشی از کار مبتلا شده و هفت میلیون نفر نیز دچار از کارافتادگی شده اند. سهم این آمارها در کشورهای جهان سوم و یا در حال توسعه اسفبارتر است و کشورهایی همچون ایران که هنوز تکلیف خود را با توسعه و پیشرفت نمیدانند، بلکه بر مبنای شرایط داخلی و خارجی و نیز تفکرات خاص دولتمردان و مسوولان وقت تعریف می شوند، در حوزه کار و کارگری با مشکلات عدیده ای رو به رو هستند.
با توجه به این پیش زمینه، در ایران نیز حوادث صنعتی جدا از اکثر کشورهای در حال توسعه نیست، به طوری که برابر گزارشات رسمی سازمان تامین اجتماعی، در سال ۱۳۸۵ بیش از ۲۱ هزار حادثه کار در کشور اتفاق افتاده و در سال ۸۶ با رشدی معادل ۹ درصد، تعداد حوادث کار ۲۳ هزار مورد شده است که از این تعداد، بالغ بر ۲ هزار و ۱۰۰ نفر بر اثر این حوادث و بیماری های ناشی از آن دچار فوت و یا از کار افتادگی شده اند.
همچنین در سال ۱۳۸۵ بر اثر این حوادث، نزدیک به یک میلیون روز کاری به منظور درمان کارگران به هدر رفته و بالغ بر ۶۲ هزار روز از کار مفید کارگران به علت بستری شدن تضییع گردیده است.
همه روزه حوادث کار جان انسان هایی را می گیرد که می خواهند سالم زندگی کنند. انسان هایی که با رانت، زدوبند، سودجویی و... هیچ رابطه ای ندارند، بلکه از صبح تا شب جا ن می کنند که لقمه نانی حلال را بر سر سفره زن و فرزندشان بیاورند، چشم امیدی به وعده های مسوولان ندارند و مدتهاست که از آمدن نفت بر سر سفرههایشان قطع امید کرده و این شعار دهان پرکن، بهانه ای شده تا لطیفه ای تعریف کنند و به این شعار« زهرخندی » بزنند. خانه ۷ طبقه در یکی از گران قیمت ترین نقاط تهران ( سعادت آباد)، جان کارگران را میگیرد تا ساخته شود و برای خراب شدنش نیز جان کارگران معامله می شود. در کارخانه شازند اراک بر اثر انفجاری که نمی دانیم سهل انگاری بوده یا هر چیز دیگر، عده زیادی کارگر جان می بازند.
کارگران معدن در عمق ۵۰۰ متری زمین کار می کنند که یک باره در اثر تجمع گاز انفجاری رخ میدهد و باز هم کارگربخت برگشته نه تنها کشته بلکه غیب می شود، در کوچه، خیابان، بیابان، و... کارگران جان می بازند و چنین احساس می شود که « ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند تا کارگر جان ببازد و من و تو نان را به غفلت بخوریم ».
در این شرایط چنین به نظر میرسد که توجه به رعایت اصول ایمنی و جلوگیری از حوادث و بیماری های ناشی از کار در کارگاه ها بایستی از اولویت بالایی در همه جوامع صنعتی و به ویژه در کشور ما برخوردار باشد چرا که ایران اکنون در مسیر توسعه قرار دارد و بایستی همواره شعار «انسان سالم، محور توسعه پایدار » را مدنظر قرار دهد. بنابراین حفظ و صیانت از نیروی انسانی و منابع مادی کشور و تامین سلامت کارگران و کارآفرینان و کارفرمایان چه به لحاظ توجه به سرمایه انسانی و چه به لحاظ جلوگیری از اتلاف منابع مادی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.
در خصوص رعایت اصول ایمنی و جلوگیری از حوادث و بیماری های ناشی از آن، مقاوله نامه ها و توصیه نامه های متعددی از سوی سازمان بین المللی کار صادر شده و کشورهای عضو را به رعایت این اصول موظف کرده که در ایران نیز یک فصل از قانون کار به مقوله حفاظت فنی و بهداشت کار اختصاص داده شده است.
با این همه به نظر می رسد به لحاظ مبانی قانونی هیچ گونه کاستی وجود نداشته باشد اما در مجموع حوادث ناشی از کار در ایران در مقایسه با سایر کشورهای همطراز تا حدودی افزایش غیرقابل قبولی دارد، به ویژه آن که برابر گزارشات رسمی دستگاه های مسوول، بیش از ۹۰ درصد حوادث ناشی از کار در اثر خطاهای انسانی رخ می دهد که از این رقم هفتاد درصد به دلیل رعایت نکردن اصول ایمنی توسط کارفرما و ۲۰ درصد نیز مربوط به کارگران است.
رییس انجمن صنفی کارگران ساختمانی استان فارس می گوید: روزانه یک کارگر ساختمانی در این استان به دلیل رعایت نکردن نکات ایمنی جان خود را از دست می دهد. فرشیدیان اظهار امیدواری می کند که هر چه سریعتر آمار مرگ و میر در حین کار کاهش یابد.
البته حوادث کار مشکلات خاص خود را دارد و بررسی ها نشان داده که بخش صنعت با ۴۷ درصد، بیشترین فراوانی و بخش ساختمان با متوسط ۳۰ درصد از کل حوادث، بالاترین حادثه را به خود اختصاص داده که بالاترین مرگ و میر نیز در این دو بخش رخ د اده است. چنین به نظر می رسد که برای کارفرما، عوامل تولید از قبیل ماشین آلات، زمین، نقدینگی و... اهمیت ویژه ای دارند اما نیروی کار در رتبه صدم و یا شاید هم هزارم است. البته ناگفته نماند هنگامی که جلوی افزایش جمعیت را نگرفتیم و تفکر «هر آن کس که دندان دهد نان دهد » بر جامعه حاکم شد، می بایست چنین روزی را پیش بینی می کردیم که در به در دنبال کار بگردیم و قیمت جان بسیار ناچیز از نان شود.
در کنار خسارات غیرقابل جبرانی که به سرمایه انسانی وارد می شود، متاسفانه تاکنون فرد یا دستگاهی خسارات مادی ناشی از حوادث و بیماری ها را محاسبه و یا انتشار نداده است. اما برابر گزارشات رسمی سازمان بین المللی کار، سالانه بالغ بر یک تریلیون دلار به طور مستقیم برای این موارد هزینه می شود که اگر هزینه های غیرمستقیم مترتب بر این مساله را در نظر بگیریم مشاهده می شود که صرف نظر از مسایل معنوی و مشکلات ایجاد شده ناشی از فقدان نیروی انسانی برای صنعت و خانواده آسیب دیدگان، همه ساله در اقتصاد جهان برابر با چهار درصد درآمد ناخالص ملل جهان، بدین طریق هدر می رود.
آن چه که بر عمق فاجعه می افزاید و ناشی از بی توجهیهاست، نبود درک درست از وضعیت زنان و فرزندان کارگران است، زن جوانی که صبح شوهرش را برای آوردن نان حلال از خانه بدرقه می کند و کودکی که هنگام رفتن پدر خواب بوده و شب هم هنگام بازگشت پدر خواب است، چگونه می توانند با این خبر رو به رو شوند که نان آورشان زیر آوار مانده، از ارتفاع سقوط کرده، زیر دستگاه پرس له شده، در اثر انفجار کارخانه جان باخته و یا به هر دلیل دیگری از این پس وجود نخواهد داشت. این بازماندگان چه لقبی خواهند داشت ، آیا این کارگران « شهید عرصه کار و تولیدند»، «قربانی بی توجهیهای خودشانند»، «جان باخته کارفرمایان سودجو هستند» و یا... .
تنها پناه گاهی که می تواند این زنان و کودکان را تامین کند، سازمانهای بیمه گر همچون تامین اجتماعی است ( البته به شرط آنکه کارگر نگون بخت بیمه بوده و از سود جوییهای پیمانکاران در امان باشد ) این در حالی است که یه طور معمول، سازمان تامین اجتماعی افراد حادثه دیده را به «آسیب دیده کلی»، «آسیب دیده جزئی» و "پرداخت غرامت نقص عضو" تقسیم می کند تا برای آنها مستمری در نظر بگیرد. البته هزینههای از کار افتادگی بسیار بالاست و برآورها نشان می دهد که سازمان تامین اجتماعی باید به هر نیروی کار از کار افتاده به طور متوسط ۴۵ میلیون تومان مستمری پرداخت کند. و اما سازمان تامین اجتماعی بی احتیاطی را علت نیمی از حوادث حین کار دانسته و بریدگی، شکستگی و سقوط را مهمترین حوادث حین کار در ایران معرفی کرده است. شایعترین حادثه حین کار در ایران، قطع دست و انگشت دست است و تقریبا نیمی از حوادث حین کار را تشکیل می دهد.
● افزایش حوادث حین کار
استان های تهران و اصفهان بیشترین و استان های خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان کمترین آمار حوادث ناشی از کار را به خود اختصاص داده اند که تجمع فعالیتهای اقتصادی در شهرهای بزرگی نظیر تهران و اصفهان می تواند علت بالا بودن آمار حوادث در این شهرها باشد.
بیشترین حوادث کار در فصل تابستان و کمترین حوادث در فصل زمستان رخ داده که به نظر می رسد رشد فعالیتهای اقتصادی، به خصوص کارهای ساختمانی در تابستان و رکود فعالیتها در زمستان علت این مساله باشد.
گزارش سازمان تامین اجتماعی نشان می دهد که حوادث حین کار بیشتر در ساعت اولیه روز بین ده تا یازده صبح رخ داده و آمار نشان می دهد که حوادث ناشی از کار هر ساله افزایش یافته و از شانزده هزار و ۳۸۳ مورد در سال ۸۲ به ۲۰ هزار مورد در سال ۸۳ رسیده است.
همچنین هیجده هزار و ۴۸۶ نفر نیز در سال ۸۳ حین کار دچار حادثه شده و ۸۳ نفر از این تعداد جان خود را از دست داده اند. این آمار کارگرانی را در بر می گیرد که بیمه و تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی هستند و گرنه آمار مرگ و میر ناشی از کار بسیار بیشتر از این رقم است. بر اساس گزارش سازمان پزشکی قانونی در سالهای ۸۲ و ۸۳ به ترتیب ۵۱۷ و ۶۹۷ نفر در حوادث و بیماریهای ناشی از کار جان باخته اند.
برخی از کارشناسان بین بیمارهای شغلی و حوادث ناشی از کار تفاوت قایل شده و معتقدند به دلیل نبود آمار رسمی در زمینه بیمارهای شغلی، نمی توان برآورد دقیقی از میزان خسارت ها و مرگ و میر ناشی از کار در ایران ارائه داد.
در این شرایط، مدیرکل بازرسی کار وزارت کار اعلام می کند که فوت هر کارگر ۴ میلیارد تومان هزینه دارد. وی از افزایش ۱۶ درصدی بازرسی های کار در پنج ماهه اول امسال و کمتر بودن میزان حوادث ناشی از کار کشورمان نسبت به میزان استاندارد جهانی خبر می دهد .
ابراهیم سلطانی نسب، تعداد حوادث ناشی از کار نسبت به بیمه شدگان در پنج ماهه اول امسال را منفی هشت درصد اعلام کرد و گفت: براساس تحقیقات انجام شده و طبق آمارهای غیررسمی، فوت هر کارگر ماهر چهار میلیارد تومان هزینه دارد و هفت هزار و ۲۰۰ روز کاری از بین می رود . او گفت: در سال گذشته با توجه به تدابیر مدنظر وزارت کار، تعداد حوادث ناشی از کار نسبت به بیمه شدگان، منفی شش درصد بود که در پنج ماهه اول امسال این نرخ به منفی هشت درصد رسیده است .
وی ادامه داد:
ـ بر این اساس در پنج ماهه اول امسال نسبت به همین مدت در سال گذشته ۲۰۰ حادثه ناشی از کار کاهش یافته است . سلطانی نسب در مورد بازرسی های کار اداره بازرسی کار وزارت کار افزود: در سال ۸۵ در مجموع ۳۴۰ هزار بازرسی انجام شده بود که در سال ۸۶ با رشد ۹ درصدی این تعداد به ۳۸۰ هزار بازرسی افزایش یافت و در پنج ماهه اول امسال نسبت به مدت مشابه در سال گذشته این تعداد ۱۶ درصد افزایش یافته است .
به گفته او در پنج ماهه اول امسال نسبت به همین مدت در سال گذشته،۲۳ هزار بازرسی کار افزایش یافته است . مدیرکل اداره کل بازرسی از کار وزارت کار با اشاره به فعالیت کمیته های حفاظت فنی در واحدها که مسوول ایمنی کارگاه ها هستند، عنوان کرد: در سال ۸۵، شش هزار کمیته حفاظت فنی وجود داشت و در سال ۸۶ این تعداد به هفت هزار و ۲۷۳ کمیته افزایش یافت که این رقم افزایش ۱۷ درصدی را نشان می دهد .
وی در مورد اختلاف نظر این اداره با سازمان تامین اجتماعی در ارائه آمارهای حوادث ناشی از کار بیان کرد: در سازمان تامین اجتماعی به استناد قانون مدنظر آن ها، حوادث ترافیکی و در حین رفت و برگشت کارگر نیز جزو حوادث ناشی از کار محسوب می شود اما در اداره بازرسی کار وزارت کار، این گونه نیست و طبق قانون کار حوادثی مورد نظر قرار می گیرند که در درون کارگاه رخ داده باشند .
سلطانی نسبت در مورد استاندارد جهانی حوادث ناشی از کار و مقایسه آن با میزان حوادث ناشی از کار کشورمان خاطرنشان کرد:
ـ طبق استاندارد جهانی به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر یک حادثه رخ می دهد که در کشور ما میزان حوادث ناشی از کار کمتر از استاندار جهانی است . مدیرکل بازرسی کار وزارت کار در پاسخ به اینکه با فوت هر کارگر از نظر مالی واحد مورد نظر چقدر متضرر می شود، پاسخ داد: براساس تحقیقات انجام شده و طبق آمارهای غیررسمی با فوت هر کارگر هفت هزار و ۲۰۰ روز کاری از بین می رود و حدود چهار میلیارد تومان هر کارگر ماهر که نیروی مستعد و آموزش دیده باشد، هزینه دارد، یعنی فوت هر کارگر ماهر و آموزش دیده، حدود چهار میلیارد تومان ضرر مالی خواهد داشت .
وی یادآور شد:
ـ این هزینه شامل هزینه تربیت و آموزش آن کارگر، هزینه کمک به خانواده کارگر متوفی و... است . و اما برابر اظهارات اولیه بعضی از کارشناسان، مهمترین دلیل به وجود آمدن چنین حوادثی، رعایت نکردن اصول اولیه ایمنی در کارگاه بوده که متاسفانه به علت گسترش نیافتن فرهنگ استفاده از اصول ایمنی ومحدودیتی که در اجرا برای نیروی کار ایجاد می کند، کارگران رغبتی به استفاده از وسایل و تجهیزات ایمنی نشان نمی دهند، به همین دلیل حضور کارشناسان ایمنی در انجام مراحل کار در کارگاه، امری ضروری است که چنین حساسیتی در اغلب موارد وجود ندارد. نکته دیگر نبود افراد آموزش دیده متناسب با نوع فعالیت کارخانه در رعایت اصول ایمنی و همچنین اطفای حریق ورعایت نکات ایمنی در برخورد با مواد آتشزا با درجه اشتعال بالا در کنار نبود تجهیزات لازم است. به عبارت دیگر فقدان عوامل بازدارنده وشناخت از آن، عامل مهمی در تعداد زیاد کشته شدگان ومجروحان بوده است. لذا بررسی دقیق در خصوص تجهیزات ایمنی کارگاه وهمچنین نظارتهای وزارت کار در این خصوص از سوی مراجع قانونی ضروری است.

نویسنده : کوروش شرفشاهی

منبع : روزنامه مردم سالاری