نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در صنایع دستی

نقش و اهمیت صنایع دستی به‌عنوان هنری اصیل و بومی با جنبه‌های کاربردی مختلف از لحاظ هنری، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بر همگان آشکار است. نکته مهم و جالب‌توجه آن است که حتی اگر همه تاثیرات مثبت اقتصادی صنایع دستی را به کناری بگذاریم،‌این هنر ملی ایران به واسطه بازتاب ذوق سرشار، اندیشه خلاق و هنرمندان پرمایه ولی بی‌ادعا باید به صورت جدی و برنامه‌ریزی شده مورد حمایت قرار گیرد. در این میان نباید از نقش IT‌و ICT به‌عنوان ابزاری برای حفظ، معرفی، آموزش و بازاریابی صنایع‌دستی غافل شد زیرا فناوری اطلاعات و در کنار آن فناوری ارتباطات کمک بسیار زیادی به توسعه این هنر اصیل می‌کند.
● صنایع دستی
صنایع دستی نوعی کار است که در آن لوازم تزیینی و کاربردی تنها با استفاده از دست یا ابزار ساده ساخته می‌شود.(۱)
صنایع دستی به مجموعه‌ای از هنرها و صنایع اتلاق می‌شود که عمدتا با استفاده از مواد اولیه بومی و انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید، به کمک دست و ابزار دستی موجب تهیه و ساخت محصولاتی می‌شود که در هر واحد آن، ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر سازنده به نحوی تجلی یافته است.(۲)
● فناوری اطلاعات و ارتباطات ICT
تکنولوژی ارتباطی و اطلاعاتی عبارتند از: مجموعه‌ای از ماشین‌ها به نام کامپیوترها، تلفن‌ها، داده پردازنده‌ها و ایستگاه‌های کاری، روبات‌ها، ماهواره‌ها و... که از طریق نرم‌افزارها، فعال وعملگر می‌شوند. در یک جمع‌بندی کلی اگر فناوری اطلاعات را مثلثی در نظر بگیریم سه راس آن را سیستم‌های اطلاعات Information system اتوماسیون اداری و ارتباطات تشکیل می‌دهد و ارتباط این اجزا به معنای فناوری اطلاعات و ارتباطات است.(۳)
● الگوهایی در زمینه ICT و صنایع دستی
در جوامع سراسر دنیا، صنعتگران مستقل هنرها و صنایعی را خلق می‌کنند که منعکس‌کننده فرهنگ محلی، تاریخ و سنت می‌باشد.
از دیدگاه تاریخی این صنعتگران اجناس فروشی‌شان را مستقیما به مصرف‌کننده‌های محلی، توریست‌ها و از طریق دلال‌ها به بازارهای صادراتی عرضه می‌کنند. بوتیک‌های لوکس صنایع دستی، گالری‌های هنری و بخصوص فروشگاه‌های وارداتی قیمت‌های بالایی را برای هنرها و صنایع سنتی پرداخت می‌کنند ولی برای رسیدن به این بازارها، صنعتگران محلی مجبور به کار کردن با دلالانی هستند که قیمت‌ها را به‌طور قابل‌توجهی تعیین می‌کنند. بنابراین صنعتگر محلی از یک سود جزیی برخوردار می‌گردد. با گسترش اینترنت و سایر تکنولوژی‌های اطلاعاتی و ارتباطی ICT اگرچه این صنعتگران برای شروع کار باید به این ابزارها دسترسی داشته باشند ولی به آنها یک جایگزین اقتصادی‌تری می‌دهد.
● بازاریابی آنلاین
یکی از برنامه‌های کاربردی بی‌واسطه ICT در محدوده صنعتگری ایجاد فروشگاه‌های آنلاین است که از طریق اینترنت اجناس را به فروش می‌رسانند. در واقع، متداول‌ترین ICT قادر به بقای پروژه‌های صنایع دستی در تجارت الکترونیکی و برنامه‌های بازاریابی اینترنتی می‌باشد. برنامه‌های مشهور زیادی محصولات نمونه را از صنعتگران در سراسر جهان عرضه می‌کنند، در حالی که سایت‌های کوچک‌تر بازارهایی با موقعیت مناسب که معمولا با یک پرورش مهارت‌ها و ساختار ظرفیتی به همراه یک انگیزه سود تجاری خالص می‌باشد،‌ایجاد می‌کنند.
یک سایت صنایع دستی اینترنتی معروف Ecosandals.com می‌باشد که توسط آمریکایی‌ها و کنیایی‌ها تاسیس گردید. Ecosandals.com جوانان با درآمد کم که در محله‌های فقیرنشین نایروبی می‌باشند را برای ساخت صندل از تایرهای استفاده شده ماشین آموزش می‌دهند. این سایت تا به حال برای بیش از ۶۰۰۰۰ جفت صندل لاستیکی سفارش دریافت کرده است. این کمپانی حدود ۳۰ صنعتگر محلی را استخدام نموده که به‌عنوان بخشی از مزایای کار خود آموزش IT‌می‌بینند. یک سایت پرطرفدار دیگر موسسه پلنگ‌ برفی مانگولیا Leopard Enterprises Mangolia Snow می‌باشد. فروشگاه آنلاین این سایت، صنایع دستی را می‌فروخت که به وسیله شبان‌هایی ساخته شده بود که متعهد به شکار نکردن پلنگ‌های برفی بودند. برای جبران این درآمد از دست رفته (درآمد حاصل از شکار) شبان‌ها در تولید صنایع دستی و بازاریابی آموزش می‌دیدند. بازار تخت و صبحانه پرسود آمریکای شمالی، هدف Grupo Ebansitas محسوب می‌گردد که یک شرکت واردات- صادرات در گواتمالا، کلمبیا و هندوراس می‌باشد. از طریق وب سایتشان، Grupo Ebansitas دکور سفارشی داخلی در تخت و صبحانه‌ها را در سراسر آمریکای شمالی قرار می‌دهند.در عوض هتل‌های کوچک و متوسط به صنعتگران در جهت بازاریابی مبلمان کیفیت بالایشان به میهمانان کمک می‌کنند و امکان دسترسی صنعتگران ارشد را به بازارهایی فراهم می‌کنند که بتوانند کالاهای خود را به قیمت بالاتری نسبت به آنهایی که در خانه هستند عرضه نمایند. وب سایت‌های تجارت الکترونیکی سنتی‌تر که به صنایع دستی کشورهای توسعه‌نیافته اهمیت می‌دهند شامل Eziba.com می‌باشد.
Eshop Africa.com هنرها و صنایع غنا را می‌فروشد و مشوق صنعتگران خود برای یادگیری مهارت‌های اینترنتی در جهت کمک به آنها برای توسعه ایده‌های طراحی‌شان می‌باشد. صنعت آفریقایی African Craft فراهم‌آورنده اجرای شبکه‌ای و سرویس‌های تبلیغاتی همراه با برنامه‌ای برای تولید صنایع دستی با محبوبیت بیشتر در بین مصرف‌کننده می‌باشد.
صنایع جهانی تاکید بر صنایع کنیایی دارد، در حالی که بازارهای ECOMERr طرفدار زیست‌محیطی صنایع دستی کنیایی می‌باشند. مرکز تجاری جهانی فقط به خرده‌فروش‌ها می‌فروشد که آنها صنایع دستی را در بوتیک‌های مخصوصی در سراسر آمریکای شمالی توزیع می‌کنند. SERRY به دلیل وابستگی نزدیکش با اتحادیه بین‌المللی تجارت جایگزین قیمت‌های منصفانه‌ای را به مشتریان پیشنهاد می‌کند و به‌عنوان یک گروه تجاری منصف محسوب می‌گردد. NOVICA در زمینه کالاهای تولید به مصرف تخصص یافته و گاهی اوقات باعث ارتباط خریداران مشتاق به‌طور مستقیم با صنعتگر می‌گردند. صنعت کرال Keral و کمپانی تجاری نوشاد Naushad هر دو صادر کننده‌های صنایع دستی سنتی می‌باشند که اخیرا یک تجارت اینترنتی (آنلاین)‌تاسیس نموده‌اند. صنایع دستی هندی از طریق اینترنت بسیار قابل دسترس می‌باشد. صندلی‌های مخصوص، ابریشم دست‌بافت و حتی یک بازار تجارت الکترونیکی غربی امکان دسترسی مصرف‌کنندگان سراسر دنیا را به بازارهای دوردست فراهم می‌سازد.
● سرویس‌های حمایت‌کننده تجارت:
در حالی که تجارت الکترونیکی به‌عنوان یک عنصر کلیدی در بخش صنایع دستی پابرجا می‌ماند، پروژه‌های مبتکرانه متعددی از ICT در راه‌هایی مافوق برنامه تجارت الکترونیکی پایه استفاده می‌کنند. به‌عنوان مثال کمپانی مری‌لند ( PEOP Linkارتباط مردمی) به‌عنوان یک NGO محسوب می‌گردد که به صنعتگران جوامع دوردست در سراسر جهان کمک می‌کند. از طریق یک شبکه از شرکای تجاری محلی، PEOP Link صنعتگران را برای استفاده از ICT در جهت بازاریابی تولیدی مجهز کرده و آموزش می‌دهد. صنعتگران برای استفاده از دوربین‌های دیجیتال و نرم‌افزار آموزش می‌بینند که این کار به آنها اجازه قراردادن عکس‌های تولیدی در وب‌لاگ‌های کاتالوگ را می‌دهد. PEOP Link همچنین به صنعتگران در رابطه با ایجاد گزارشات مفصل از صنایع دستی‌شان آموزش می‌دهد و باعث ارتباط شخصی‌تر مشتریان با صنایع و منشا محلی‌شان می‌گردد. برای به‌کارگیری بهتر از شبکه در حال رشد تولیدکنندگان صنایع دستی، PEOP Link برای ایجاد ارتباطات بیشتر در کشورهای در حال توسعه در یک نرم‌افزار رایگان با استفاده دوستانه و دارای کاتالوگ را گسترش داده است. CATGEN یک برنامه تجارت الکترونیکی است که به شرکای تجاری اجازه آزادی عمل در رابطه با تولیدات خود و آنچه که در روی خط (اینترنت) به نمایش قرار می‌دهند را فراهم می‌آورد و نیز بعضی از ابتکارات سرویس‌های حمایتگر شغلی را برای صنعتگران محلی فراهم می‌کند. فروشگاه D۴Ecom با مبنای سنگاپوری، شبکه میزبان فراهم نموده و تولید نرم‌افزار نمایشگر، با ایمنی فعالیت آنلاین برای تولیدکنندگان صنایع دستی آسیایی فراهم می‌کند. به‌عنوان یک واسطه بین تولیدکنندگان محلی و اولین خریداران جهانی عمل می‌نمایند. ‌این گروه، کمک‌هایی را در رابطه با ترتیب دادن حمل ایمن، کنترل گمرک و نیز تدارکاتی برای صنعتگران عضو می‌کند. در واشنگتن، DC، شبکه بنگاهی صنعتگران، امکان دسترسی آسان صنعتگران به وقایع بازاری، درس‌های تجاری و تکنولوژی‌های جدید را فراهم می‌آورد که این در جهت بهبود بخشیدن کسب و کارشان به آنها کمک می‌کند. در اصل یک پروژه بانک جهانی، بخش FAQ دقیق شبکه‌ای شامل اطلاعاتی در مورد بسته‌بندی، حمل، گمرک، گواهی تجارت منصفانه، قوانین مالکیت عقلانی و بسیاری از مباحث جالب دیگر است که باعث کارآفرینی تولیدکنندگان صنایع دستی که در جستجوی ارتقای تجارتشان و وارد شدن به بازار بین‌المللی هستند می‌گردد. Virtual Souk، برای صنعتگران جنوب آفریقا در نظر گرفته شده که باعث فراهم آوردن خدمات باارزشی می‌گردد. از طریق وب سایت آن، صنعتگران می‌توانند به راهنمای صنعت،‌مدل‌های آموزشی و خدمات بازاریابی بین‌المللی دسترسی پیدا کنند. پایگاه داده‌های تولیدی بزرگ Virtual Souk صنعتگران را قادربه دسترسی به اطلاعات تولید و بلافاصله رسیدن به یک بازار جهانی از طریق یک برنامه قابل اعتماد تجارت الکترونیکی می‌کند.
● ایجاد گروه‌های صنعتگری
تجارت الکترونیکی و بازاریابی اینترنتی برای صنعتگران کشورهای کم‌توسعه‌یافته پنجره‌هایی را به بازارهای دست‌نخورده و بهره‌برداری باز می‌کند. وقتی صنعتگران برای بهره‌برداری از این منابع به‌طور منفرد و جداگانه تلاش می‌کنند، معمولا به دلیل قیمت‌های بالا و سود کم شکست می‌خورند. تعدادی از NGOهای صنایع دستی شروع به مهار کردن قدرت ICT در جهت پاسخ به این مشکل نمودند. نتایج این تلاش‌ها، پروژه‌های گروهی نامیده شد. به‌عنوان مثال، در هند اجتماع هندی NGO حمایتگر یک تلاش در حال تکوین برای ارتباط دادن صنعتگرانی در یک زمینه کاری مشابه از قبیل کار روی چوب، شیشه و اشیای برنجی می‌باشند که از طریق این کار گروهی، به یک شرایط اقتصادی بهینه‌تری می‌رسند. صنعتگران آموزش ICT می‌بینند و از راه تبلیغ ریشه‌های اجتماعی، تاریخی و فرهنگی صنعتشان که از طریق گروه‌شان صورت می‌گیرد به اهمیت بازاریابی پی می‌برند. ساختار توسعه اشتغال شبکه بازاریابی درون‌شهری زنان کارآفرین، در هند برای ارتباط دادن این اجتماعات زنان با هم از تکنولوژی سلولی بهره گرفت. در سراسر کشور در هر منطقه یک مزیت نسبی در مواد خام و مهارت‌هایی که برای صنایع خاصی استفاده می‌شوند وجود دارد. از طریق تلفن‌های همراه، زنان کارآفرین ترتیب خرید و فروش صنایعی را که در حالت عادی در بازارهایشان موجود نمی‌باشد را از سایر مناطق می‌دهند. مثال دیگری از این گروه‌بندی، بازار جهانی صنایع روستایی می‌باشد که از طریق دانشگاه جورج تاون راه‌اندازی گردید که این پروژه در تلاش برای شبکه‌بندی محصولات مشترک موجود که از مناطق صنعتی مختلف به دست می‌آیند از اینترنت و گوشی‌های همراه استفاده می‌کنند. از طریق استفاده از ICT، این صنایع جمعی قادرند به بازارهای بزرگ‌تر و سطحی از اقتصاد برسند که در گذشته در این نواحی دوردست هند جایی که این پروژه پایه‌گذاری شد بی‌سابقه و باورنکردنی بود. از زمان پایان کنترل کمونیستی، در آسیای مرکزی بنگاه‌های کوچک و متوسطی به وجود آمد که بسیاری از آنها صنایع دستی بومی تولید می‌کنند. این سرمایه‌گذاران برای تشکیل انجمن حمایت از صنایع آسیای مرکزی با هم اتحاد یافتند که یک سازمان جامع،‌تامین‌کننده کمک و حمایت‌های متعددی به اعضای تشکیلات می‌باشد. با استفاده از نرم‌افزار کاتالوگی رایگان CATGEN، این انجمن اقدام به ایجاد یک برنامه تجارت الکترونیکی مرکزی نموده است، سایر خدمات شامل وام ودسترسی به شبکه ارتباطی با صنعتگران داخلی‌شان می‌باشد.
بسیاری از تولیدکنندگان صنایع زنان کم‌درآمدی هستند که استفاده از ICT برای بازاریابی و فروش به آنها اجازه می‌دهد که از قالب نقش‌های سنتی جنسیت‌شان که اغلب مانع از خروج آنها از خانه می‌شد فراتر روند. یک چنین برنامه‌ای در نپال وجود دارد (هیپ نیت)، که به زنان کم‌درآمد مشاغل بااهمیت و مهارت‌های کامپیوتر را آموزش می‌دهد که با این کار آنها را قادر به بازاریابی بلوزهای پشمی دست‌بافشان و کارهای دستی دیگر از طریق اینترنت می‌کند. برای قدرتمندسازی زنان بخصوص از نظر بافندگی که یکی از جنبه‌های اصلی صنایع دستی بوسنی محسوب می‌گردد یک NGO بعد از جنگ داخلی یوگسلاوی شروع به کار نمود. صنایع دستی بوسنیایی باعث ارتباط دادن زنان ماهر و زبردست صربستان، مسلمان و کرواسی با یکدیگر گردید. شرکت‌کنندگان از نقطه‌نظر مهارت‌های فنی، استراتژی تجاری و بازاریابی آنلاین آموزش می‌یابند. صنایع آنها با هم از طریق یک فروشگاه آنلاین که باعث استخدام بیش از ۴۰۰ زن پناهنده گردیده صورت می‌گیرد. مثال‌های دیگری که می‌توان از مشارکت زنانی که برای فروش صنایع دستی از ICT استفاده می‌کنند ارائه نمود؛ شامل Artesans Campesinas مکزیکی، موسسه توسعه شغلی فروشگاه هند و... هستند که از طریق فروشگاه آنلاین محصولات دستی خود را به بازار عرضه می‌نمایند.
● نتیجه
به رغم اینکه امروزه صنایع دستی و سفرهای سنتی در جهان بویژه در کشورهای آفریقایی به‌عنوان یکی از بخش‌های اشتغالزا مطرح است و حتی کشورهایی مانند کنیا، غنا و... از طریق ICT به فروش محصولات خودی می‌پردازند اما در کشور ما با وجود ۳۰۰ نوع صنایع دستی جایگاهی شایسته برای این مقوله نمی‌توان تصور کرد .این در حالی است که صنایع دستی طی سالیان متمادی، چه در دوران رونق و شکوفایی و چه در دوره‌های رکود، هنگامی که با توسعه صنعت گردشگری همراه بود سهم شایسته و درخور توجهی در اقتصاد کشور و معرفی هنر ناب و خالص ایرانی و در نهایت زندگی اقتصادی و حیات فرهنگی ما داشته است. اگرچه با وجود تمامی مواردی که مطرح شد می‌توان امیدوار بود که در صنایع دستی با کمک ICT و IT‌می‌تواند از توسعه کمی و کیفی مناسبی جهت دستیابی به اهداف خویش که همانا حفظ، احیا، آموزش و بازاریابی می‌باشد برخوردار گردد.
● پیشنهادها:
▪ ایجاد رشته صنایع دستی و فناوری اطلاعات در مناطق فعال در این زمینه
▪ توجه به آموزش الکترونیکی صنایع دستی در مراکز دانشگاهی
▪ ایجاد پایگاه داده‌ها برای صنعتگران و هنرمندان
▪ برگزاری جشنواره‌های صنایع دستی بویژه در فصول رکود گردشگر
▪ برگزاری دوره‌های آموزش در روستاها به لحاظ آشنایی جوانان با صنایع دستی و اشتغال در این بخش
▪ اهدای صنایع دستی به‌عنوان جوایز مسابقات علمی- هنری و حتی ورزشی در کشور
▪ توسعه بازاریابی الکترونیکی صنایع دستی در کشور از طریق اینترنت
▪ توسعه فرهنگ اصیل ایران زمین از طریق صنایع دستی بویژه صنایع دستی دریایی
▪ ایجاد فروشگاه‌های آنلاین صنایع دستی در کشور
▪ فعال‌سازی انجمن‌ها در جهت حفظ، احیا و آموزش صنایع دستی

فهرست منابع
-۱ ویکی پدیا، دانشنامه آزاد
-۲ دکتر افشار محمدیان، حسن، ۱۳۸۶، توسعه گردشگری داخلی از منظر اکوتوریسم و هنرهای صنایع در ایران، مجموعه مقالات همایش منطقه‌ای جغرافیا، گردشگری و توسعه پایدار، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر، ص ۲۱۶
-۳ سلطانی‌فر، محمد و نورآبادی، مهدی، ۱۳۸۲، مقدمه بر روابط عمومی الکترونیک، انتشارات سیمای شرق، ص ۱۰۸
-۴ww.african craft.com/arzisa w
-۵ww.catgen.com/oldfamous w
-۶ww.ecosandals.com w
-۷ww.eziba.com w
-۸ww.eshop Afra.com w
-۹ww.peoplink.org w
روشن بابایی همتی
(مدیر گروه رشته خدمات جهانگردیدانشگاه جامع علمی- کاربردی واحد یک استان گیلان)
حسین حسین‌پور کهنه‌گورابی
(فوق دیپلم خدمات مسافرتی و جهانگردی)

منبع : روزنامه رسالت