نقطه عطف پایان امپراتوری عثمانی

۸۷ سال پیش در روز ۱۰ اوت سال ۱۹۲۰ میلادی در سور نخستین پیمان میان نیروهای متفق و امپراتوری عثمانی امضا شد.
برای تنبیه امپراتوری عثمانی كه در جنگ جهانی اول در كنار امپراتوری آلمان و امپراتوری اتریش - مجارستان وارد جنگ شده بود ، براساس پیمان سور قلمروی این امپراتوری به منطقه آناتولی كه اهالی آن منحصرا ترك تبار بودند ، محدود شد. این سرآغازی برای پایان امپراتوری عثمانی محسوب می شد.
در آن هنگام ، بریتانیایی ها و فرانسوی ها تنگه های داردانل و بسفور و شهر استانبول را تصرف خود داشتند.
همجنین براساس پیمان سور پیش بینی شده بود ، ساحل غربی آناتولی به یونانی ها داده شود و نیز یك ارمنستان بزرگ مستقل و یك منطقه خودمختار كردنشین در بخش های شرقی آناتولی ایجاد شوند. به عبارت دیگر حتی سرزمین باستانی عثمانی نیز تجزیه می شد.
سرزمین های عرب نشین امپراتوری عثمانی به نوبه خود تحت قیمومت بریتانیا و فرانسه درآمدند.پیمان خفت بار سور موجب ظهور جنبش ملی گرایان ترك شد.
ملی گرایان و بخش اعظم نیروهای ارتش علیه سلطان محمد ششم دست به شورش زدند.
یونانی ها با چراغ سبز متفقین از موقعیت سود جسته تا آناتولی را اشغال كنند.
آنها نیروهای ملی گرای ترك را تا رودخانه ساكاریا كه به دریای مرمره می ریزد ، عقب راندند.
اما نیروهای ملی گرای ترك ابتدا با كمك بلشویك های روسیه كشور جدیدالتاسیس ارمنستان بزرگ را از بین برده و قلمروی ارامنه محدود به سرزمین كوچك ارمنستان امروزی در ناحیه قفقاز شد. سپس نوبت به یونانی ها رسید.
در ماه اوت سال ۱۹۲۱ میلادی نیروهای ملی گرای ترك پس از یك نبرد سه هفته ای یونانی ها را از رودخانه ساكاریا عقب رانده و آنگاه در ۳۰ اوت سال ۱۹۲۲ میلادی موفقیت آنها در جنگ دوملوپینار كامل شد. نیروهای یونانی به سوی دریای اژه عقب نشینی كردند.
سرانجام نیروهای ملی گرای تركیه در ۲۴ ژوییه سال ۱۹۲۳ میلادی در شهر لوزان سوئیس پیمان جدیدی را با متفقین امضا كردند.
براساس پیمان جدید ، ترك ها تنگه های داردانل و بسفور ، شهر استانبول ، بخش اروپایی تركیه و نیز ساحل شرقی دریای اژه را بازپس گرفته و منطقه خودمختار كردها منحل شد.
سلطان محمد ششم كه اعتبارش را با پذیرش قرارداد سور از دست داده بود منتظر بازگشت ملی گرایان نشده و در روز ۱۷ نوامبر سال ۱۹۲۲ میلادی به یك كشتی جنگی بریتانیا در بندر استانبول پناهنده شد.
به این ترتیب ، در روز ۱۰ اوت سال ۱۹۲۰ میلادی در سور نخستین پیمان میان نیروهای متفقین و امپراتوری عثمانی امضا شد.
براساس این پیمان خفت بار خاك امپراتوری عثمانی محدود به بخش هایی از سرزمین اصلی عثمانی ها آناتولی گردید. امضای این پیمان موجب ظهور جنبش ملی گرایان ترك شد.
این سرآغازی برای پایان امپراتوری عثمانی محسوب می شد كه سرانجام در روز ۲۳ اكتبر سال ۱۹۲۳ میلادی حكومت امپراتوری عثمانی ملغی شده و در تركیه حكومت جمهوری برقرار گردید.

بهرام افتخاری

منبع : روزنامه جام‌جم