نقدی بر مدیریت شهری تبریز

با پیشرفت روز افزون شهرها و افزایش خدمات و سطح رفاه و نیز بالا رفتن سطح تقاضاهای مردم همه دولتها برآن شده اند تا بوسیله مدیریت شهری ، شهرهای خود را متحول نموده و موجب آسایش همشهریان خود شوند، لذا برآن شدیم تا مدیریت شهری را در تبریز مورد نقد و بررسی قرار دهیم
● تاریخچه مدیدیت شهری
توسعه برنامه های مدیریت شهری در گرو تلاش و ممارست شهرها در جهت پیشرفت و رفاه منابع انسانی میسر می شود؛ این اقدامات عبارتند از جذب مشارکت های دولتی، بهره وری اقتصادی، حفظ تساوی و عدالت اجتماعی، کاهش فقر و بهبود شرایط زیست محیطی. این اقدامات در سایه استفاده بهینه و توزیع عادلانه منابع امکانپذیر خواهد بود.
مدیریت شهری طی سه مرحله از آغاز یعنی از سال ۱۹۸۶ میلادی تا کنون دستخوش یک سری تغییرات بنیانی شده است.
▪ مرحله اول: مرحله اول برنامه مدیریت شهری (۱۹۹۱-۱۹۸۶)؛ این برنامه ها بر روی تحقیقات کاربردی بر روی چهار موضوع:
مدیریت اراضی، امور مالی و مدیریت شهری، زیرساخت ها و محیط زیست شهری و با هدف توسعه راهبرد های عملی و ابزارهای کاربردی مدیریت شهری در سطح جهانی متمرکز شده بود.
▪ مرحله دوم: اهداف این مرحله (۱۹۹۶-۱۹۹۲) حول محور چگونگی استفاد از این راهبردها و ابزارها در جهت ارتقای کارآیی و سطح تولیدات، ابتدا به صورت منطقه ای و سپس بسط آن به تمام کشور می بوده است. در این مرحله یک مورد دیگر به چهار موضوعی که قبلا در بالا ذکر شد، افزوده گردید. مورد پنجم کاهش فقر شهری بود. مکانیزم اساسی در این فاز اجرایی پرداختن به سطح کارآیی و تولیدات از قبیل تشکیل هیات کارشناسان منطقه و تاسیس کارگاه ها و همایش های مشاوره ای در سطح کشوری به منظور معرفی این خط مشی ها و ابزار های کاربرد به کل کشور، معطوف می شد. ساختار این برنامه ها تمرکز زدایی و واگذاری مسوولیت انجام این فعالیت ها به ادارات منطقه بوده است.
▪ مرحله سوم: مرحله سوم مدیریت شهری به منظور ایجاد و تحکیم کارآیی دولت، بانکها و مراکز تامین اعتبار در جهت مرتفع ساختن معضلات شهری اختصاص یافت.
▪ مرحله چهارم: این مرحله(۲۰۰۴-۲۰۰۱) ادامه مرحله سوم بود و تنها بیشتر از قبل بر روی فعالیت ها و اقدامات دولتی که شرایط زندگی قشر مستمند و کم درآمد جامعه شهری را متأثر می ساخت، متمرکز شده بود.
در واقع هم اکنون زمینه هایی که این برنامه ها توجه خاص به آنها دارند عبارتند از:
ـ کاهش سطح فقر در شهر
ـ مدیریت محیط زیست شهری
ـ جذب مشارکت های دولتی
ـ حل معضل ایدز و اعتیاد در جامعه شهری
برنامه هایی که در بالا بدان اشاره شد در ۱۱ ناحیه و ۲۱ شهر در آسیا اجراشده است.
در اینجا به مقایسه مدیریت شهری در آسیا و اروپا می پردازیم.
اصول مدیریت شهری در اروپا
در الگوی مدیریتی در اروپا سه عامل مدیریتی لحاظ می گردد: برنامه ریزی، اجرای برنامه ها، نظارت و ارتقای برنامه ها. از این گذشته ویژگی های خاصی برای یک مدیریت مطلوب شهری نیاز است که این ویژگی ها شامل داشتن اطلاعات لازم در زمینه سیستم شهری، سازمان های مربوطه و روند فعالیت ها می باشد.
همچنین باید توجه داشت که بخش خصوصی، گروه های فشار و عامه مردم می توانند در بهبود مدیریت شهری سهیم باشند و با استفاده از اینها می توان به بودجه لازم جهت ارتقای وضعیت اقتصادی دستیابی پیدا کرد. این عملکرد ها می توانند شهرواندان، محیط زیست شهری و ظرفیت کارآیی و تولیدات شهر را تحت تاثیر قرار دهد.
در اروپا تاکید بر این است که سیستم های شهر بطور کامل مورد ارزیابی قرار گیرد. نوع مدیریت شهری که در اروپا مورد استفاده قرار می گیرد می بایست با چرخه زندگی شهرنشینی، که افزایش و کاهش رشد محیط زیست نشانگر آن است، سازگار باشد. شهر هایی که به لحاظ فیزیکی و اقتصادی توسعه یافته هستند نیاز به شیوه مدیریت شهری متفاوت با شهرهای عقب مانده و دچار نقصان دارند.
به عنوان مثال بسیاری از شهر ها نتوانسته اند به توازن عرضه و تقاضا در تولیدات و خدمات شهری برسند. در این موارد شهر های اروپایی وضعیت بازارهای شهری مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهند. با این روش تقاضا برای تولیدات خدمات شهری و عرضه مایحتاج شهروندان به توازن می رسد.
از موارد دیگری که در مدیریت شهری اروپا مدنظر قرار می گیرد را می توان به وضعیت حمل و نقل شهری، مدیریت اراضی، اقتصاد شهری و منطقه ای،سازمان دهی کارآیی و حجم تولیدات در کلان شهر ها اشاره کرد.
۱) خدمات تکنیکی در جهت فقرزدایی شهری بر روی موارد زیر متمرکز شده است:
▪ دستیابی قشر فقیر جامعه به اراضی و تامین امنیت شغلی آنها:
بهبود شرایط کاری و سازمان دهی اجتماعی می بایست به اندازه بهبود شرایط محیط شهری مد نظر قرار گیرد. چراکه قشر ضعیف و کم درآمد جامعه هم می بایست از امانات دسترسی به اراضی شهری و امنیت شغلی برخوردار باشند.
▪ کمک های مالی هر چند جزئی به قشر کم درآمد:
این بخش بهبود شرایط مدیریتی در سامان دهی گروه های اجتماع در ایجاد مشارکت های مالی، افزایش کارآیی مدیریتی در جهت اخذ و اداره سرویس های مالی-اعتباری به منظور توسعه فعالیت های درآمدزا و تسهیلات مسکن را شامل می شود. همچنین در این زمینه می توان به ایجاد ارتباط میان این گروه های مشارکتی با موسسه های ملی رسمی و استحکام کارآیی و افزایش سطح تولیدات دولت های محلی در ارتقاء تمهیدات مربوط به وضه اقتصادی و معیشتی جامعه اشاره کرد.
۲) خدمات تکنیکی در جهت مدیریت محیط زیست شهری بر موارد زیر متمرکز شده است:
▪ مدیریت بازیافت زباله:
این بخش شامل بهبود مدیریت شهری در جهت برنامه ریزی، تامین اعتبار، و عملی ساختن امور مربوط به سیستم زباله های جامد شهری می باشد. در اینجا می بایست تقویت سرمایه گذاری در سیستم زباله های جامد شهری و بخصوص در زمینه های جمع آوری زباله های جامد، دفن و همچنین بازیافت مواد به خوبی انجام پذیرد.
▪ مدیریت آب و فاضلاب و آلودگی هوا:
این بخش شامل بهبود خط مشی ها و قوانین زیست محیطی به منظور ترفیع و تفییذ اختیارات مدیریت شهری در جهت برنامه ریزی، تامین اعتبار و عملی ساختن امور مربوط به سیستم آب و فاضلاب و کیفیت هوا می باشد. در ایجا می بایست تقویت مشارکت میان دولت های محلی و سازمان های دولتی در ارائه خدمات زیست محیطی و حفاظت از محیط زیست لحاظ گردد.
۳) خدمات تکنیکی در جهت مدیریت شهری به شیوه مشارکتی
▪ جمع آوری عواید و مدیریت مالی:
بهبود روند مدیریتی در جهت جمع آوری عواید بمنظور توزیع مطلوب خدمات شهری
● مدیریت شهری در تبریز:
بی شک همه ایرانیان تبریز را شهر اولین ها می دانند چراکه در طول تاریخ تبریز ولیعهد نشین جزو نمونه ها بوده و حتی گاها جلوتر از پایتخت یکه تاز بوده است.
تبریز اکنون به شهری میلیونی و بزرگ مبدل گشته و مجموعه ای از فرهنگها ، قوم ها و تفکرات را در خود جای داده است. اهالی تبریز ملتی قهرمان و شجاع هستند که علاوه بر حفظ سنن و فرهنگ محلی خود ، پایبند به اصول و قواعد ملی و میهنی می باشند.
حال باید بررسی کنیم که در شهری به این بزرگی و وسعت و جمعیت مسولین شهر، تا چه اندازه ای اسباب آسایش و رفاه همشهریان را فراهم ساخته اند ، لذا طی قسمتهایی چند این مهم را مورد بررسی و کنکاش قرار می دهیم.
۱) حمل و نقل درون شهری :
بی شک یکی از مهمترین اصول شهری ، حمل و نقل داخل شهر است، چراکه رابطه ای مستقیم با اهالی داشته و یکی از مهمترین معیارهای رفاه محسوب می شود. در شهر تبریز ما از وسایل نقلیه عمومی تاکسی ؛ اتوبوس و اتومبیلهای شخصی استفاده می کنیم. تاکسی ها در تبریز عموما خدمات بسیار ضعیف و ناچیزی در عرصه حمل و نقل ایفا می کنند و عموم حمل و نقل توسط مسافربرهای شخصی صورت می پذیرد ، همه ما بارها شاهد این بوده ایم که تاکسی ها با وجود ازدحام مسافر اقدام به مسافرکشی دربستی نموده اند ، نظارت بسیار ضعیفی بر روی نرخ تاکسی ها صورت می پذیرد و عموما راننده ها هستند که قیمت را مشخص می کنند نا مراکز ذیربط، گذشته از این اینها همه ما شاهد فروش بنزین توسط برخی رانندگان تاکسی متخلف هستیم که متاسفانه برخوردی جدی با این ناهنجاری صورت نمی پذیرد. اتوبوسهای شرکت واحد دیگر عضو حمل و نقل درون شهری تبریز هستند که با توجه به قیمت بسیار بالای تاکسی ها عموم مردم مجبور به استفاده از این وسیله نقلیه عمومی می باشند ، اما اتوبوس های شرکت واحد با مشکلات بسیار حاد و سختی مانند کمبود تعداد ، نامناسب بودن ایستگاهها ، عدم مهندسی مناسب در طراحی مسیرها و پخش تعداد اتوبوسها در مسیرها ، انتظار بسیار طولانی مسافران در ایستگاهها که گاها بیش از یکساعت به طول می کشد، روبرو هستند که علاوه بر اتلاف وقت همشهریان باعث به هم ریختگی اعصاب و روان آنها می شوند. همه تبریزها دارای اتومبیل شخصی نیستند ، البته صاحبان خودرو ها هم بدلیل نبود پارکینگ ، عرض بسیار کم خیابانها و .... با هزاران گرفتاری هنگام رانندگی مواجهه می شوند، مترو دیگر عضو حمل و نقل درون شهری تبریز هست که همه در رویاهای خویش سوار آن می شوند و انگار این مسیر بسیار کم آبرسان تا ائل گلی سالیان درازی بطول خواهد کشید و نسلهای بسیار دور و دراز به جهت تفریح سوار آن خواهند شد، بهرحال آنچه که مسلم است هیچ یک از همشهریان از اوضاع حمل و نقل عمومی شهر تبریز راضی نبود و از هدم رسیدگی مسولین ذیربط ناراحت و آشفته خاطر هستند.
۲) سرویسهای بهداشتی عمومی:
سرویسهای بهداشتی یکی از نیازهای اساسی و عمومی هر شهریست ، چراکه با افزایش جمعیت و وسعت شهر نیاز به این مهم افزایش یافته است ، در سطح شهر تبریز علی رغم نیاز شدید ما سرویس های بهداشتی به تعداد حداقل نیاز هم نداریم ، البته در سال گذشته چند سرویس بهداشتی در مرکز شهر افتتاح گشته اما اینها کفاف خود کسبه منطقه را نمی دهد چه رسد به مسافران و گردشگران و خریداران. آن تعدا سرویس بهداشتی موجود هم دارای سرویهای داخلی کم تعداد با بهداشت بسیار نا مناسب و محیطی آلوده می باشند که واقعا نه در شعن شهر تبریز است و نه اهالی آن و جای تاسف و گله دارد.
۳) مراکز رفاهی و تفریحی:
شهر تبریز در بین مراکز استانهای ایران از این نظر جزو فقیر ترین شهرها محسوب می شود ، در تبریز به این وسعت دو مرکز اصلی نفریحی رفاهی، بنام ائل گلی و باغلارباغی موجود است، این دو مرکز به دلیل وسعت کم از ازدحام و شلوغی بسیار بالایی برخوردار هستند و عموما ناهنجاریهای بسیاری نیز در آنها شکل می گیرد که باعث اذیت و آزار همشهریان می گردد، قیمت بالای ورودیه و نیز قیمت سرسام آور دستگاههای موجود که نه امنیت مناسبی دارند و نه کیفیت مطلوبی ، باعث شده است نا قشر عظیمی از مردم تبریز از رفتن به این دو مرکز خود داری کنند، پارکهای عمومی موجود در تبریز بسیار کم و انگشت شمار است، ما شاهد برجهای به هم فشرده با جمعیت بسیار بالایی هستیم حال انکه هیچ پارک و فضای سبزی در آن نزدیکی ها به چشم نمی خورد، ای عامل باعث بروز بیماریهای روانی نظیر افسردگی ، عصبانیت مزمن و ... در اهالی تبریز گشته است.
۴) مراکز علمی و کتابخانه ای:
معیار دانش و فرهنگ هر شهری با همین مراکز علمی و کتابخانه ای آن مورد بررسی قرار می گیرد . مراکز علمی متعدد و بسیاری در شهر تبریز موجود هستند که عموما خصوصی بوده و از مشکلات فراوانی برخوردار هستند ، این مراکز در ساختمانهای قدیمی و کثیف و کوچک برپا شده اند و دانش آموزان و دانش جویان در اتاقهای بسیارکوچک این موسسات بالاجبار مشغول کسب علم می باشند، در سطح شهر تبریز کمبود کتابخانه بسیار محسوس و غیر قابل انکار است ، اکثر محلات تبریز کتابخانه ندارند و آنهایی هم که صاحب کتابخانه هستند از کیفیت و کمیت این ساختمانها که شبیه کتابخانه هستند به هیچ وجه راضی نبوده و خواستار رسیدگی مسولین ذیربط هستند ، نبود کتابهای جدید و مناسب ، نبود قرائت خانه های استاندارد و کافی ، عدم ارائه خدمات مناسب توسط کارمندان از جمله مشکلات اساسی کتابخانه مرکزی شهر تبریز هستند ، البته کار کتابخانه های محلات از نقد گذشته است و گفتن ایرادهای آنها در این مقال نمی گنجد و اکثرا به این ساختمانها به عنوان انباری کتاب نگریسته می شود.
۵) آلودگی صوتی:
متاسفانه در این مورد هم آمار رضایت بخش نیست ، صداهای ناشی از کارهای غیر استاندار ساختمانی که عموما باید در مراکز دور از شهر انجام گیرد ، صدای کارخانجات و کارگاههای صنعتی درون شهری یا اطراف نزدیک شهر، صدای آزار دهنده پارک باغلارباغی ، موسیقی های با صدای بالا جزو آلودگی صوتی شهر تبریز محسوب می شوند.
۶) بافت شهری:
در چند سال گذشته به جهت سرازیر شدن سرمایه های مردم به سمت مسکن و قیمت سرسام آور آن شاهد ساخت و ساز بسیار گسترده ای در شهر تبریز بوده ایم ، اگر اغراق نکرده باشبم اکثر ساختمانهای تبریز نو شده اند. اما متاسفانه بدلیل عدم نظارت صحیح دستگاههای ذیربط مشکلات بسیار بروز کرده است ، مشکلاتی از قبیل ساخت غیر مجاز ساختمانهای چندین طبقه ، ساخت غیر مجاز ساختمانهای مسکونی ، تخلف سازندگان ، عدم تناسب شغل سازندگان مسکن با این ضمینه ، خانه های غیر استاندارد ، کوچک و غیر مجاز ، نبود خیابانهای مناسب ، نبود پارکینگ خودرو من جمله عواملی هستند که چهره شهر تبریز را کریح کرده و سبب ناراحتی اهالی شهر گردیده است.
متاسفانه هرچه که گفتیم از کمبودها و نارضایتیها بود ، متاسفانه مقصر ما نیستیم بلکه دستگاههای ذیربط هستند که با کم کاری خود باعث نارحتی هم شهریان را فراهم ساخته اند ، واقعیت امر این است که شهر تبریز دیگر همان تبریز قبلی نیست ، مردمش از شهر خود رضایت ندارند و با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می کنند ، لذا همه ما خواستار رسیدگی فوری آقای استاندار ، شورای شهر و شهرداری تبریز به این مشکلات هستیم.بی شک اداره امور شهر تبریز با مدیریت شهری فرسنگها فاصله دارد.

محمد شهرتی فر