از حاشیه تا متن

حالا دیگر یک دهه از اولین طنزهای شبانه تلویزیون سپری شده است. آثاری که اگر درست به خاطر داشته باشم با مجموعه های هفتاد و هفت و ببخشید شمای مهران مدیری آغاز شد و با زیر آسمان شهر مهران غفوریان شکل تازه یی را تجربه کرد.
اکنون پس از حدود ۱۰ سال روتین های شبانه طنز، دیگر در میان مخاطبان تلویزیون طرفداران پر و پا قرص خود را دارند. آثاری که گهگاه به نقطه یی از اقبال عمومی و تاثیرگذاری رسیدند که جلسات علنی مجلس شورای اسلامی را به خود اختصاص دادند. هنوز هم پس از گذشت سال ها می توان ادبیات وارد شده توسط این مجموعه ها را در مکالمه عموم مردم شنید.
این استقبال عمومی از چنین مجموعه هایی باعث شد، شبکه سوم سیما که سال ها در ساخت و پخش چنین مجموعه هایی پیشتاز بود رقیبانی در سایر شبکه ها پیدا کند. اولین جرقه این رقابت به گمانم در شبکه دو زده شد. گروه تولیدکننده مجموعه پر سر و صدای بدون شرح که به کارگردانی مهدی مظلومی ساخته شده بود، سریالی تحت عنوان بانکی ها را برای شبکه دوم روی آنتن برد که چندان هم موفق نبود، اما به هر حال روند رقابتی میان شبکه ها در اجرای چنین پروژه هایی همچنان ادامه دارد و همواره نیز با استقبال شدیدی از سوی مخاطب روبه رو می شوند.
اگر موافق باشید با چنین مقدمه یی به سراغ جدیدترین مجموعه از این قسم برویم. سه در چهار که حاصل تلاش دو دوست عزیزم علیرضا مسعودی به عنوان نویسنده و مجید صالحی در مقام کارگردان است،هفته یی سه شب از شبکه اول سیما پخش می شود. سه در چهار روایتگر زندگی دو خواهر و خانواده آنهاست که برای فراهم کردن زندگی بهتر تصمیم می گیرند یک شرکت خدماتی تاسیس کنند. آنها به کمک یکدیگر شرکت را در آپارتمان اجاره یی در برجی در بالای شهر تهران به راه می اندازند؛ اما...
این مجموعه جای خود را در میان مخاطبش باز کرده است. بیننده اش را می خنداند و البته دستش را نیز برای تماشاگر رو نمی کند.
اجازه بدهید نخست به سراغ متن و فیلمنامه کار بروم. علیرضا مسعودی، شاید برای مردم چندان شناخته شده نباشد،اما نویسنده یی نیست که ره صد ساله را یک شبه رفته باشد. او از یک پشتوانه تجربی پر و پیمان برخوردار است. سال ها در حاشیه بوده، آموخته و بر ذخایر فکری اش افزوده است. بدون هیچ عجله یی آهسته و پیوسته راهش را ادامه داده و از ناملایمات حرفه اش دل زده نشده تا اینکه فرصت دست دهد. او با دو اثر مستقلی که از او پخش شده (قرارگاه مسکونی و سه در چهار) نشان داده است که برخلاف بسیاری از همکارانش چندان اعتقادی به طنز کلامی به عنوان محوریت کار ندارد. او بیشتر تصمیم دارد، کمدی موقعیت را بنویسد؛ طنزی که قصه جدی و اجتماعی را در خود دارد. داستانی که برای مخاطب ملموس است. اگر قدری اطراف مان را با چشم باز ببینیم، خواهیم دید که امثال رحمان، سیروس، بیژن، طلا و حنا در دور و برمان چه فراوانند. خواهید دید که مشکلات شان، بد بیاری هایشان تا چه اندازه مشابه مسائل آزاردهنده مردم کوچه و بازار است. به عقیده من مسعودی در نگارش یک طنز تلخ کاملاً موفق عمل کرده است. نکته قابل اعتنای دیگری که در نویسنده این کار سراغ دارم، حساسیت او نسبت به کارگردان، تعامل با او و حتی گزینش بازیگران کار است. علیرضا مسعودی برای کارش اهمیت قائل است؛ نکته یی که برای بسیاری از نویسندگان تلویزیونی ما چندان اهمیتی ندارد. ژانر طنز و کمدی همیشه یکی از سخت ترین ژانرهاست و پرداختن به آن توانمندی های زیادی را از جانب سازندگان آن می طلبد. چارچوب داستان «سه در چهار» حول محور دو خانواده به سرپرستی آقا رحمان و آقا سیروس می چرخد. این دو خانواده که نسبت فامیلی با یکدیگر دارند تصمیم می گیرند تحولی در زندگی شان به وجود آورند. این تصمیم در ساختمان داستان تبدیل به عنصری می شود که خود زمینه ساز رویدادها و اتفاقات بیشمار و متنوعی است. در واقع با این تصمیم دو خانواده به بالای شهر نقل مکان می کنند و در یک خانه اجاره یی زندگی می کنند و شرکتی را به طور غیر قانونی به راه می اندازند. عنصری که نویسنده به خوبی از آن در طراحی جهان داستانی خود سود می جوید عامل وارونه سازی است. این عامل همیشه یکی از اجزای اصلی سازنده کمدی است. خانه یی که دو خانواده همزمان در آن سکنی گزیده اند و مدیر برجی که بسیار کنجکاو است و به شدت رفت و آمد ساکنان برج را زیر نظر دارد. این پازل ها به درستی از جانب نویسنده در کنار هم چیده شده اند. در واقع نویسنده علاوه بر به کارگیری این عناصر در ساختار اثرش، از نحوه نگارش دیالوگ ها و طراحی موقعیت هایش استفاده فراوانی جسته است. دیالوگ ها علاوه بر اینکه سطحی از روزمرگی شخصیت ها در اجتماع را انتقال می دهد، با به کارگیری عنصر تکرار باعث ایجاد طنز کلامی در گفتار شخصیت ها می شود. نکته دیگر اینکه، مخاطب بیش از آنکه به طنزهای کلامی و بداهه سازی های بازیگران بخندد به موقعیت هایی که شخصیت ها در آن گرفتار می آیند، می خندد. نمونه بارز آن سکانسی است که بیژن به همراه خواهرش مریم برای نظافت و کار به خانه پیرزنی در بالای شهر تهران می روند. پیرزن که سال هاست تنهاست نیاز به کسی دارد که برای او حرف بزند. در مقابل مریم و بیژن وظیفه شان نظافت منزل است. این تضاد در انگیزه شخصیت ها گروتسگ بی نظیری را برای مخاطب خلق می کند، طوری که مخاطب هم با تنهایی پیرزن همدردی می کند و هم به وضعیت مریم و بیژن که گرفتار شده اند، می خندد.
اما پس از نگارش، به اعتقاد من مجید صالحی که پس از کش و قوس فراوان بالاخره اولین کارگردانی خود را تجربه کرد، نقش موثری در «سه در چهار» داشته است. انتخاب درست و بجای بازیگرانی که برخی برای اولین بار کمدی تجربه می کنند و جواب گرفتن را باید از سرمایه های صالحی در نوع کارگردانی اش قلمداد کرد. مجموعه هرگز در ریتم و دکوپاژ به اصطلاح نمی افتد. او با تعامل فوق العاده یی که با نویسنده و بازیگرانش داشته، توانسته یکی از کارهای دوست داشتنی تابستان امسال را روانه خانه مخاطبانش کند.
در پایان باید خوشحال بود که صالحی و مسعودی که مدت ها در آثار رضا عطاران و دیگر کمدی سازان سینما و تلویزیون کشورمان حضور داشته اند، می توانند نوید برنامه سازانی جدید و موفق را به مخاطبان اینگونه آثار در کشورمان بدهند.

محمدرضا خالقی زاده
عضو گروه نویسندگان ترانه مادری

منبع : روزنامه اعتماد