درباره محمد غلامرضایی

محمدغلامرضایی
▪ متولد: ۱۳۳۱ خور بیابانك (استان اصفهان)
▪ دیپلم: ادبی ۱۳۴۹ یزد
▪ كارشناسی زبان و ادبیات فارسی ۱۳۵۳ تهران دانشگاه تربیت معلم
▪ كارشناسی ارشد زبان ادبیات فارسی ۱۳۵۵ تهران پژوهشكده فرهنگ ایران
▪ دكترای زبان و ادبیات فارسی ۱۳۵۹ تهران دانشگاه تهران
▪ مرتبه دانشگاهی استاد
▪ حوزه های علمی مورد علاقه تحقیق در متن تا قرن هشتم، سبك شناسی شعر، سبك شناسی نثر، مرجع شناسی
▪ چاپ مقاله در نگین، راهنمای كتاب، آینده، كیهان فرهنگی، مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان و ...
▪ آثار تألیفی:
فهرست كتاب های كتابخانه انجمن آثار ملی بخش نخست نسخه های خطی با همكاری فاطمه مهران، داستان غنایی منظوم تا آغاز قرن هفتم، روش تحقیق و شناخت مرجع ادبی، برگزیده قصاید ناصرخسرو با مقدمه مفصل و توضیحات، سبك شناسی شعر
▪ مقاله ها:
نقدی بر شیوه تصحیح قصص الانبیای نیشیابوری، فرهنگ اصطلاحات ادبی، گشت و گذاری در گلستان، مقایسه اجمالی مخزن الاسرار با حدیقه الحقیقه، وطن از دیدگاه اسلام و انعكاس آن در شعر فارسی معاصر، مبانی اخلاقی از دیدگاه مولوی، نام و ننگ از نظر پهلوانان
شاهنامه، متناقض نمایی در شعر فارسی، شیخ ما گفت (درباره اسرار التوحید) و بیش از ۴۰ مقاله در دانشنامه زبان و ادب فارسی.
▪ سخنرانی ها و همایش ها:
كنگره فخرالدین اسعد عراقی در عراق، درباره منظومه منطق العشاق
كنگره قطران تبریزی در ارومیه، درباره سبك آذربایجانی
كنگره رودكی در تالار رودكی، در مورد رودكی
زبان و ادبیات فارسی رشته گسترده ای است كه استادان بسیاری در رشد و پیشرفت آن سهیم بوده اند و تلاش روزافزون هر كدام از آنها موجب جلای ادبیات می شود. درواقع هستی دمیده شده درزبان و ادبیات فارسی حاصل همین تفحص هاست.
اغراق نیست اگر بگوییم كتاب های دانشجویان رشته ادبیات حاصل یك عمر تلاش و تحقیق استادان ادبیات فارسی است كه براساس موضوع های مختلف مطرح در این رشته نگاشته می شود.
محمدغلامرضایی نیز از این دسته استادان نمونه ادبیات فارسی است كه با وسواس و دقت علمی در انتخاب موضوع، كتاب های مؤثر و مفیدی را در اختیار دانشجویان قرار داده است.
او با بازآفرینی و تئوریك ساختن مباحث مهم از قبیل ۳۰ قصیده خاقانی، سبك شناسی نثر و ... توانسته است مفاهیم كلیدی ادبیات فارسی را تشریح و تبیین كند و این مهم از عهده او ساخته است. حوصله و آرامش روحی محمدغلامرضایی موجب شده بسیاری از دانشجویان برای رفع اشكال و گفت وگوهای علمی نزد او بروند. اتاق كار او محفل گفت وگوهای علمی و ادبی است و او با سعه صدر و گشاده رویی پذیرای دانشجویان مشتاق است. وجه حقیقی شخصیت محمدغلامرضایی در روابط او با شاگردانش نهفته است.
محمدغلامرضایی، محقق و استاد دانشگاه به سال ۱۳۳۱ در خور و بیابانك كه هم اكنون از توابع نایین در استان اصفهان است، چشم به جهان گشود. دوران كودكی را در خانواده ای آرام و متدین گذراند. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را مطابق نظام آموزشی آن روزگار تا كلاس پنجم دبیرستان در شعبه ادبی در همان جا گذراند و كلاس ششم ادبی را در دبیرستان ایرانشهر یزد به پایان برد.
از همان آغاز دوران تحصیل شاگردی با هوش و موفق بود، همین امر سبب شد با پشتوانه ای قوی بی درنگ در سال ۱۳۴۹ در رشته ادبیات فارسی دانشسرای عالی تهران پذیرفته شود. او با موفقیت در سال ۱۳۵۲ فارغ التحصیل شد. در همان سال در دوره فوق لیسانس ادبیات فارسی پژوهشكده فرهنگ ایران پذیرفته شد. در سال ۱۳۵۵ نیز با موفقیت از آن مؤسسه فارغ التحصیل شد و به دوره دكترای ادبیات فارسی دانشگاه تهران راه یافت.
او در سال ۱۳۵۹ از رساله دكترای خود با موضوع «داستان های غنایی منظوم» دفاع كرد. در فاصله سال های ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۷ ساكن تهران بود و در این ایام با مراكزی چون انجمن آثار ملی بنیاد فرهنگ ایران، فرهنگستان ادب و هنر، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، دفتر مجله راهنمای كتاب همكاری داشت.
«غلامرضایی» از سال ۱۳۵۷ به یزد رفت و در دانشسرای عالی این شهر كه شعبه ای از دانشگاه تربیت معلم تهران بود، استخدام شد. این مؤسسه بعدها با نام دانشگاه تربیت معلم یزد مستقل و سپس با دانشگاه یزد ادغام شد.
او همچنین از سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۸ عضو هیأت علمی دانشگاه یزد بود و از شهریور ۱۳۷۸ به دانشگاه شهید بهشتی منتقل شد.
محمدغلامرضایی معتقد است: «پیشرفت ها و موفقیت هایش را مدیون آرامش خانه و خانواده اش است» او همیشه در كتاب هایش از همسرش تشكر كرده است. محمدغلامرضایی در مدت بیست وپنج سالی كه فعالیت دانشگاهی داشته است دروس گوناگون را در دوره های دكترا و كارشناسی ارشد و كارشناسی ادبیات فارسی تدریس كرده است و تعداد قابل توجهی از رساله های دانشجویان به راهنمایی یا مشاوره ای او به پایان آمده است.
محمدغلامرضایی در زمان تحصیل در دوره لیسانس ادبیات فارسی تا سال ۱۳۵۷ با انجمن آثار ملی ـ انجمن مفاخر ـ همكاری داشته است. در آن دوره از جمله كارهایی كه آن انجمن انجام می داد چاپ كتاب هایی مناسب با كارهای انجام شده بود.
محمدغلامرضایی به تشویق استاد «ایرج افشار» و تمایل آن انجمن اقدام به فهرست نویسی آثار خطی آن انجمن كرد. این اثر كه با نام «فهرست كتاب های كتابخانه انجمن آثار ملی» در سال ۱۳۵۶ به چاپ رسید، شامل تعدادی نسخ برای نمونه بود كه با مقدمه ایرج افشار به چاپ رسید.
«داستان های غنایی منظوم تا آغاز قرن هفتم» نام یكی دیگر از تألیفات غلامرضایی است كه در واقع رساله دكترای او بوده است.
در ویراست دوم ۶ داستان به صورت زبان خود شاعر تلخیص شده است و خوانندگان می توانند از این خلاصه ها استفاده كنند.
در این خلاصه نویسی سعی شده سیر داستان حفظ شود.
در دانشگاه های ایران شرایط آنقدر مهیا نیست كه اگر كسی در دوره دكتری تدریس می كند در آن زمینه خاص كه خود مشغول تعلیم است مبحث مورد تدریس را انتخاب كند.
از همین رو استاد محمد غلامرضایی نتوانست آن طور كه باید به موضوع دلخواه خود كه سبك شناسی است برسد، اما كوشش ها و تألیفاتی نیز دراین زمینه از خود به جا گذاشته است كه می توان به كتاب «سبك شناسی شعر پارسی» و كتاب «سبك شناسی نثر فارسی» و «طرز عنصری» و «نثر متصوفه» اشاره كرد كه به زودی به چاپ می رسند.
سبك شناسی شعر و نثر از جمله دروسی است كه از سال ها قبل دكتر محمد غلامرضایی تدریس می كرده است. در سال های تدریس نمونه های یافته شده باعث تألیف آثار فوق است. «سبك شناسی شعر پارسی از رودكی تا شاملو» از جمله آثار تألیفی محمد غلامرضایی است كه مبنای تقسیم بندی آن زمان است. در فصل اول مباحث كلی مورد بحث واقع شده است و در یازده فصل نگارش یافته است. در فصل اول مقدمات ارائه شده به صورت جامع و كامل است و تعریفات جامعی از لغات مهم ارائه شده است.
برای نمونه واژه سبك، سابقه دانش سبك شناسی در ایران، عوامل سبك ساز و... مورد بررسی قرار گرفته است.
در بخش های زیر مباحثی از قبیل: ویژگی زبانی دوره رشد و تكوین، سبك شعر دوره سامانی، سبك شعر قرن ،۵ سبك شعر قرن ،۶ سبك شعر دوره مغول، سبك شعر قرن نهم، سبك شعر دوره صفویه، دوران بازگشت ادبی، دوره مشروطه و سبك شعر معاصر مورد بررسی كامل قرار گرفته است.
محمد غلامرضایی از دوران نوجوانی در غربت به تحصیل پرداخت و همین امر او را انسانی وارسته و متكی به نفس بار آورد.
دوران تحصیل او باعث شد با طیف وسیعی از استادان آشنا شود و از محضر آنها استفاده كند. در دانشسرای عالی از حضور استادانی چون مرحوم دكتر جعفر شعار، مرحوم دكتر سیدضیاءالدین سجادی، پوران شجیعی، مرحوم دكتر محمدجعفر محجوب، دكتر علی احمدی و در دانشگاه تهران از محضر مرحوم دكتر بهرام فره وشی، مرحوم دكتر عبدالحسین زرین كوب، ژاله آموزگار و در دوره فوق لیسانس افتخار شاگردی، دكتر دبیرسیاقی، مرحوم دكتر خانلری، استاد دكتر شهیدی و... دكتر ایرج افشار، دكتر زریاب، دكتر مهدوی دامغانی و... بهره برده است.
«روش تحقیق و شناخت مراجع ادبی» عنوان دیگری از تألیفات دكتر محمد غلامرضایی است كه در سه فصل و یازده بخش نوشته شده است. در این كتاب با مروری بر تاریخ چاپ و پیشرفت این صنعت مهم و تعریف واژه های مهمی چون تحقیق و مرجع و... به ذكر مهم ترین عناصر در تحقیق و شناخت مراجع ادبی پرداخته است. این كتاب كه برای نخستین بار در سال ۱۳۶۸ چاپ شده است ویرایش سوم و چاپ دوم آن سال ۱۳۸۲ به چاپ رسیده است و در فصل هایی با نام كتاب شناسی كتاب های خطی چاپی، تحقیق و روش تهیه پایان نامه و آشنایی با مراجع تدوین شده است.
«سی قصیده» در این كتاب، سی و دو قصیده و چهار قطعه از دیوان شاعر، براساس تصحیح استاد فاضل دكتر مهدی محقق و شادروان مجتبی مینوی آورده شده است، بی آن كه بیتی از آنها حذف شود. قصاید برگزیده شده نمایانگر هنر و شاعری و دیدگاه های شاعر است.
در این كتاب درسی سعی شده است شرح تمام قصاید بازگو نشود و استادان و دانشجویانی كه از این كتاب استفاده می كنند مجال بحث در ظرایف و دقایق شعر را داشته باشند.
خوانندگان در این كتاب می توانند با احوال و افكار ناصرخسرو و... آشنا شوند.
بسیاری از دانشجویان زبان و ادبیات فارسی در واحد درسی ناصرخسرو شرح قصاید این شاعر مهم و برجسته را از كتاب دكتر غلامرضایی خوانده اند، این كتاب در میان برگزیده های ناصرخسرو از بهترین برگزیده هاست و اشعار آن با وسواس فراوان انتخاب شده است.
دقت و وسواس علمی از ویژگی های مهم محمد غلامرضایی است. او در كتاب هایی كه نوشته است به ذكر تعریف و دادن اطلاعات مهم برای شناخت موضوع مورد بحث اهمیت خاصی می دهد و با ذكر تاریخچه آنها نمونه های مهم از هر موضوع جنبه های مختلف آن را برای خواننده آشكار می سازد.
بارزترین شكل این ویژگی در دو كتاب «سبك شناسی شعر فارسی» و «مرجع شناسی» قابل مشاهده است. بخش بندی موضوع های مطرح شده كتاب ها به شكل دقیق و علمی از دیگر ویژگی های اوست. بحث های موردنظر او كامل و بی نقص ارائه شده است. دكتر غلامرضایی با داشتن تجربه سال ها تدریس در رشته ادبیات معتقد است: «دانشجویان باید با دید باز و دركی جامع، رشته ادبیات را برگزینند و در این رشته با كسب تجربه و مطالعه زیاد در پیشرفت جامعه سهیم باشند».
یكی از مشكلات رشته های علوم انسانی از جمله رشته ادبیات فارسی پذیرفته نشدن از سوی جامعه است. اصولاً در رشته ادبیات دانشجویانی می آیند كه شاید در رشته های دیگر قبول نشده یا آن رشته ها مورد رضایتشان نبوده، به ناچار به این رشته رو می آورند.
دانشجویانی كه در رشته ادبیات پذیرفته می شوند شاید نتوانند از لحاظ رقابت با دیگر رشته ها برابری كنند پس به همین خاطر باید دانشجویان، جایگاه از دست رفته ادبیات را بازیابی كنند و مسئولان نیز متوجه این موضوع باشند تا این مشكل از دبیرستان حل شود و دانش آموزانی كه استعداد كافی دارند با آگاهی رشته های علوم انسانی را انتخاب كنند.

زهرا طهماسبی

منبع : روزنامه ایران