تورنمنت نوپای آسیا

آخرین باری که یک ایرانی کاپ قهرمانی مسابقات باشگاهی آسیا را لمس کرد برمی گردد به سال ۲۰۰۲. البته آن روز هم این تماس نه به خاطر قهرمانی یک تیم ایرانی که بابت میزبانی ایران از مسابقات فینال اتفاق افتاد. آن سال استقلال به جمع چهار تیم برتر تورنمنت رسیده بود و در نیمه نهایی در دیداری که به خاطر بارش شدید باران و آب گرفتگی چمن ورزشگاه آزادی در تاریخ فوتبال آسیا ثبت شد، در بازی با آنیانگ ال جی کره جنوبی شکست خورد. فینال آن سال بین دو کمپانی صوتی - تصویری کره جنوبی بود. بین سوون سامسونگ و آنیانگ ال جی.
سوون سامسونگ آن مسابقه را با پیروزی به پایان رساند تا محسن صفایی فراهانی رئیس وقت فدراسیون فوتبال کاپ قهرمانی مسابقات را در استادیوم خالی از تماشاگر آزادی به کاپیتان سوون بدهد. از آن روز به بعد نه تنها ایرانی ها نتوانسته اند کاپ قهرمانی مسابقات را لمس کنند که حتی افتخار حضور در بازی فینال تورنمنت را هم نداشتند. بماند که آن شب به یادماندنی در استادیوم آزادی یک نقطه عطف تاریخی هم در فوتبال باشگاهی آسیا لقب گرفت.
پیش از آن مسابقات باشگاهی در آسیا با نام «جام باشگاه های آسیا» و «جام برندگان جام آسیا» انجام می شد اما AFC چند ماه پس از قهرمانی سوون سامسونگ فرمت جدیدی را برای این مسابقات انتخاب کرد. در این فرمت تیم های قهرمان لیگ و قهرمان جام حذفی کشور برخلاف سال های گذشته در دو تورنمنت جداگانه بازی نمی کردند. در این فرمت همه به تورنمنتی پا می گذاشتند که کاملاً از مسابقات «لیگ قهرمانان اروپا» کپی برداری شده بود. تورنمنتی که حتی نام آن هم شباهت زیادی به الگوی اروپایی داشت. تورنمنتی به نام «لیگ قهرمانان آسیا» هر چند که از دل این رنسانس یک تورنمنت دیگر هم متولد شد. تورنمنتی که باز هم نسخه کپی برداری شده یک جام اروپایی دیگر بود. جامی که تنها کشورهای درجه دوم فوتبال آسیا در آن شرکت می کنند و همه آن را به نام «AFC Cup» می شناسند.
● شاید این رنسانس تعبیر تمام آرزوهای محمد
بن همام رئیس قطری کنفدراسیون فوتبال آسیا بود ولی چیزی که پس از گذشت پنج سال از آغاز فرمت جدید، به بار نشسته، نه تنها چیزی به جذابیت های فوتبال آسیا اضافه نکرده که حتی بخشی از جذابیت های مسابقات گذشته را هم از بین برده. شاید در کنفدراسیون فوتبال آسیا کسی زیر بار این قضیه نرود ولی گویا این اتفاق افتاده. احتمالاً بد نباشد که پیش از هر قضاوتی سراغ روزی برویم که مسابقات باشگاهی در آسیا راه اندازی شد. زمانی که پس از چند جلسه در کوالالامپور بالاخره مدیران بلندپایه AFC قانع شدند که دعوتنامه یی برای کشورهای عضو این کنفدراسیون بفرستند.
در این دعوتنامه از فدراسیون های عضو کنفدراسیون درخواست شده بود که تیم های برتر کشورشان را برای حضور در «مسابقات باشگاهی آسیا» به AFC معرفی کنند. در این دعوتنامه هیچ اجباری نبود که فدراسیون ها حتماً این کار را بکنند و البته قابل پیش بینی بود که استقبال خوبی از مسابقات نشود. در سال ۱۹۶۷ تنها هشت تیم برای حضور در این مسابقات اعلام آمادگی کردند. این را هم باید اضافه کرد که در اولین دوره تورنمنت غیر از اسرائیل هیچ کشوری از غرب قاره آسیا نماینده یی در مسابقات نداشت و تنها این تورنمنت برای کشورهای شرق آسیا اهمیت داشت. با وجود این تیمی که اولین بار کاپ محقر این تورنمنت را بالای سر گرفت، همان تک نماینده غرب قاره بود. هاپوئل اسرائیل فینال را از یک تیم سنگاپوری برد. آنها در فینال ۲ بر یک «سلانگور» را شکست دادند.
تیمی که الان حتی در لیگ کشور سنگاپور هم حضور ندارد. به هر حال اسرائیل در آن سال ها عضو کنفدراسیون فوتبال آسیا به حساب می آمد و هنوز به اروپا مهاجرت نکرده بود. به خاطر سرمایه گذاری عجیب باشگاهی در اسرائیل هم اصلاً عجیب نبود که آنها قطب فوتبال آسیا لقب بگیرند.
آنها در عرض چهار دوره ابتدایی «مسابقات باشگاهی آسیا» چهار تیم را در فینال مسابقات داشتند. پس از قهرمانی هاپوئل در مسابقات ۱۹۶۷، در کنفدراسیون فوتبال دو سال وقت گذاشتند تا تورنمنتی شبیه به اولین دوره «مسابقات باشگاهی آسیا» برگزار کنند. در سال ۱۹۶۹ این بار نوبت به «مکابی تل آویو» اسرائیل رسید که در فینال تیمی از کره جنوبی را شکست دهد.
هر چند که دیگر «یانگ زی» هم در «K-League» مسابقات باشگاهی کره جنوبی حضور ندارد و گویا منحل شده. به هر حال تورنمنت در آن سال هم محقر برگزار شد تا اینکه بالاخره در سال ۱۹۷۰ تاج اولین تیمی لقب بگیرد که توانسته جام را از تیم های اسرائیلی بازستاند. چهارمین دوره مسابقات در سال ۱۹۷۱ با صعود «مکابی تل آویو» اسرائیل و «الشرطه» عراق به فینال ختم شد. گویا تیم عراقی به خاطر تجاوزات اسرائیل به کشورهای عربی حاضر به بازی با این تیم نمی شود و AFC جام را به «مکابی تل آویو» می دهد؛ تصمیمی که برای AFC گران تمام شد.
سال بعد که فرصت ارسال نام تیم ها به مقر کنفدراسیون فوتبال آسیا در کوالالامپور به پایان رسید تنها دو تیم برای حضور در تورنمنت اعلام آمادگی کرده بودند که البته یکی از آنها هم اسرائیلی بود. به هر حال اعطای کاپ قهرمانی به اسرائیل در سال ۱۹۷۱ کار را به جایی کشاند که AFC اصلاً قید برگزاری این مسابقات را بزند. تورنمنت «مسابقات باشگاهی آسیا» تعطیل شد و چند سالی پس از آن اسرائیل که دیگر محبوبیتی در بین فدراسیون های عضو کنفدراسیون آسیا نداشت، راه مهاجرت به یوفا را برگزید. البته سوغات اسرائیل برای مسابقات باشگاهی آسیا حتی سال ها پس از مهاجرت آنها به اروپا هم در کنفدراسیون باقی ماند. تا سال ۱۹۸۶ که پانزده سال از آن فینال سیاسی در آسیا می گذشت، AFC هیچ تورنمنتی را برای باشگاه های آسیایی برگزار نکرد.
روند وقفه ناپذیر مسابقات باشگاهی در آسیا از سال ۱۹۸۶ آغاز شد. سالی که مسابقات قهرمانی باشگاه های آسیا دیگر «مسابقات باشگاهی آسیا» نام نداشت و به جای آن عنوان جدید «جام باشگاه های آسیا» را بر خود داشت. تورنمنت جایگزین برخلاف «مسابقات باشگاهی آسیا» تاثیرات زیادی هم در پیشرفت فوتبال قاره داشت. شاید همزمانی راه اندازی این مسابقات با آغاز به کار جدی کشورهای عربی در فوتبال باقی این اتفاقات بود.
فوتبال در کشورهای عربی از سال های میانی دهه ۱۹۸۰ پا گرفت. ژاپن هم که پیش از آن اصلاً جایی در فوتبال قاره آسیا نداشت و از تیم های درجه دوم شرق آسیا محسوب می شد، در این سال ها سنگ بنای فوتبال پروفشنال خود را گذاشت تا همزمانی این اتفاقات با «جام باشگاه های آسیا» به رونق تورنمنت کمک کند. این تورنمنت با حضور کشورهای عربی و البته سرمایه گذاری صنعت نوپای شرق قاره در فوتبال جان گرفت. یکی از رنسانس های تاریخ فوتبال در قاره آسیا را هم می توان به حضور دو تیم عربی در فینال «جام باشگاه های آسیا» در سال ۱۹۸۹ تعبیر کرد.
پس از اینکه سه دوره ابتدایی جام باشگاه های آسیا با شکست تیم های عربی به تیم های شرقی به پایان رسید، در چهارمین دوره دو تیم السد قطر و الراشید عراق به فینال رسیدند. آن سال پس از صعود این دو تیم به فینال جام، در کشورهای عربی جشن گرفتند. این اتفاق برای آنها پایان سلطه کشورهای شرق آسیایی بر جام باشگاه های آسیا بود. اگر بخواهیم این مسابقات را هم از دیدگاه ناسیونالیستی دنبال کنیم می رسیم به قهرمانی استقلال تهران در ۱۹۹۱ و قهرمانی پاس در ۱۹۹۳. این جام نکات جالب دیگری را هم داشت. مثلاً اینکه «فارمرز بانک» تایلند در یک مقطع قدرت بی رقیب این مسابقات بود و توانست دو سال پشت سر هم عنوان قهرمانی جام باشگاه های آسیا را مال خود کند.
آنها در سال های ۱۹۹۴ و ۱۹۹۵ در وضعی به این موفقیت رسیدند که واقعاً فوتبال تایلند هیچ جایگاهی در فوتبال قاره آسیا نداشت و البته این را هم نباید فراموش کرد که بردهای شش تایی آنها در چند مسابقه از جام باشگاه های آسیا کاملاً خاطره انگیز است. نباید از سبک برگزاری آن تورنمنت هم غافل شد. تورنمنتی که در آن به انجام بازی رفت و برگشت اعتقادی نداشتند و تیم ها را در تمام راندها به گروه های چهار تیمی تقسیم می کردند تا مسابقات به صورت متمرکز در یک کشور و در زمان کمتر از هفت روز به پایان برسد. مسابقات در آن سال ها هم کاملاً به صورت شرق و غرب انجام می شد تا اینکه بالاخره دو تیم برتر غرب و دو تیم برتر شرق باز هم در مسابقاتی متمرکز در یک کشور برای قهرمانی بجنگند.
شاهکار AFC با این سیاست به اتفاقاتی منجر شد که صددرصد روی جذابیت مسابقات تاثیر گذاشت. در آن سال ها بیشتر وقت ها بازی فینال در کشوری انجام می شد که تیمی را در فینال نداشت برای همین اگر برگردیم به سال های گذشته و بخواهیم آمار تماشاگران مسابقات فینال جام باشگاه ها را دربیاوریم، گاهی اوقات حتی به کمتر از هزار نفر هم می رسید.
در آن دوره تنها چیزی که برای AFC اهمیت داشت مبارزه با فاصله های کشورهای آسیایی با هم بود. آن هم نه فاصله کشورها در فوتبال که فاصله کشورهای در نقشه جغرافیایی. سیاست AFC برای برگزاری مسابقات متمرکز در یک کشور هم برای فرار از این مشکل بود. به هر حال باشگاه های آسیایی در آن سال ها اصلاً بضاعت مالی زیادی نداشتند که با آن در عرض یک سال حضور در جام باشگاه های آسیا به ده تا از کشورهای آسیایی سفر کنند. آن هم مسافرت هایی که اگر بین شرق و غرب بود دست کم پانزده ساعت پرواز هوایی وقت می برد.
AFC با این تدبیر دنبال از بین بردن فاصله جغرافیایی کشورها بود. با این سیاست بود که پرسپولیس به خاطر قرعه بد در میزبانی مسابقات گروهی هیچ وقت نتوانست در جام باشگاه های آسیا به موفقیتی برسد. آنها که در سال های ۱۹۹۷ و ۱۹۹۸ دو مرتبه پشت سر هم در مسابقات حضور داشتند یک بار در جمع چهار تیم برتر غرب آسیا در ازبکستان مسابقات شان را انجام دادند و یک مرتبه هم وقتی به جمع چهار تیم برتر قاره رسیدند به کره جنوبی رفتند تا در آنجا در بین چهار تیم چهارم شوند.
هر چند که برعکس پرسپولیس رقیب دیرینه این تیم، استقلال، شانس خوبی داشت. این تیم در زمانی که محسن صفایی فراهانی رئیس فدراسیون فوتبال ایران بود به خاطر نفوذ او در کنفدراسیون فوتبال آسیا هر دو باری که به جمع چهار تیم برتر قاره آسیا رسید میزبانی مسابقات نهایی را گرفت. سال ۱۹۹۹ آنها با مربیگری ناصر حجازی در ورزشگاه آزادی در یک بازی دراماتیک دالیان را که رضا شاهرودی در آن بازی می کرد، در وقت اضافی شکست دادند.
اما در فینال با جوبیلو ایراتا با وجود اینکه صدهزار تماشاگر ایرانی استقلال را تشویق می کردند این تیم با اشتباهات محمدعلی یحیوی گلر درجه سوم خودش از قهرمانی در جام باشگاه های آسیا بازماند. سه سال پس از آن باز هم استقلال به جمع چهار تیم قاره آسیا رسید. AFC هم به خاطر اینکه مسابقات باز هم با ایام سوگواری تاسوعا و عاشورای حسینی همزمان نشود مسابقات را چند روز پیش انداخت اما همین اتفاق به ضرر استقلال تمام شد. ابرهای باران زای اردیبهشت ماه تهران بلایی سر استقلال آوردند که حتی از فاجعه یحیوی هم دردناک تر بود.
در عرض یک ساعت چنان بارانی در استادیوم آزادی بارید که حتی با وجود جمع آوری آب جمع شده در زمین با سطل و فرغون باز هم بازی استقلال- آنیانگ در نیمه نهایی جام باشگاه ها به واترپولو شباهت زیادی پیدا کرد. استقلال آن بازی را با گل زیکو فوروارد برزیلی آنیانگ که نسبتی هم با زیکوی واقعی نداشت، باخت تا چندان خاطره خوبی از میزبانی فینال مسابقات جام باشگاه های آسیا نداشته باشد. دو روز پس از آن بازی عجیب آنیانگ فنیال را به سوون واگذار کرد.
باز هم برمی گردیم به اولین برش. جایی که آخرین تماس یک ایرانی با کاپ قهرمانی مسابقات باشگاهی آسیا اتفاق افتاد. جایی که محسن صفایی فراهانی کاپ را دو دستی به کاپیتان سوون تقدیم کرد. آن کاپ دیگر با پرواز تهران- سئول از ایران رفت.
پس از اینکه محمد بن همام رئیس کنفدراسیون فوتبال آسیا، به جام باشگاه ها مظهر عقب افتادگی فوتبال قاره لقب داد، چیزی را از آستین بیرون آورد که «لیگ قهرمانان آسیا» لقب گرفت؛ تورنمنتی که دیگر برخلاف «جام باشگاه های آسیا» به دنبال حذف کردن فاصله جغرافیایی کشورها نبود و روی اینکه تمام بازی ها باید رفت و برگشت در زمین اختصاصی دو تیم انجام شود، پافشاری کرد. در فرمت اجرای لیگ قهرمانان آسیا تفاوت های دیگری هم با جام باشگاه ها دیده می شد.
شاید مهمترین تفاوت برگردد به تعویض تقویم مسابقات. در حالی که جام باشگاه های آسیا با تقویم لیگ های غرب آسیا برنامه ریزی می شد، دیگر آغاز و پایان لیگ قهرمانان آسیا را با لیگ های شرق آسیا هماهنگ کردند. برای همین است که مسابقات لیگ قهرمانان آسیا از نیم فصل لیگ برتر ایران آغاز می شود و تا مسابقات سال بعد لیگ برتر هم به پایان نمی رسد. بالاخره این امتیازی بود که AFC به تیم های شرق قاره که دیگر در هزاره سوم پرچمدار فوتبال آسیا هستند، هدیه کرد.
هر چند که باز هم این اتفاق بارها از سوی فیفا مورد نکوهش قرار گرفته. هنوز کسی فراموش نکرده که لیگ قهرمانان آسیا در سال ۲۰۰۶، برای مسابقات جام جهانی آلمان پنج ماه تعطیل شد و پس از پایان هشت تیم باقی مانده مسابقات خود را برای رسیدن به کاپ قهرمانی انجام دادند. آن سال لیگ قهرمانان آسیا سیزده ماه طول کشید که واقعاً برای خودش رکورد جالبی بود.
به هر حال هر قدر هم کشورهای غرب آسیا به تاثیرپذیری AFC از کشورهای شرق قاره معترض باشند اما اتفاقی که در این میان افتاده خلاف چیزی است که پیش بینی می شد. از سال ۲۰۰۲ که لیگ قهرمانان آسیا با فرمت جدید اجرا می شود، چهار فینال تجربه شده که در این بین پنج تیم عربی کفه ترازوی رقابت بین شرق و غرب را به نفع غرب برمی گردانند. در سال ۲۰۰۲ العین امارات اولین قهرمان لیگ قهرمانان آسیا لقب گرفت. آنها فینال را
۱ - ۲ از تروساسانای تایلند بردند. سال بعد نوبت به الاتحاد عربستان رسید که سئونگنام کره جنوبی را شکست دهد. در سال ۲۰۰۵ باز هم الاتحاد به فینال رسید و این بار العین امارات را شکست داد. پارسال هم برای اولین بار بود که یک تیم شرق آسیایی جام را به خانه برد.
«چونبوک هیوندای موتور» در بازی فینال مسابقات لیگ قهرمانان آسیا الکرامه سوریه را برد تا اولین دشت تیم های شرقی در لیگ قهرمانان هم اتفاق بیفتد. شاید عجیب ترین چیزی که در این چند سال مدیران کنفدراسیون فوتبال آسیا را حتی نگران هم کرده باشد، فینال های پرگل باشد. غیر از العین - تروساسانا که این خصوصیت را نداشت، هر سه فینال دیگر مسابقات پرگلی بودند.
به هر حال پس از آنکه AFC به خاطر تجربه ناکام در جام باشگاه های آسیا نمی خواست مسابقات فینال لیگ قهرمانان آسیا بدون تماشاگر باشد، در الگوبرداری از لیگ قهرمانان اروپا تنها یک بند را عوض کرد که آن هم برمی گشت به سبک برگزاری بازی فینال. در لیگ قهرمانان اروپا هر سال یک شهر میزبان بازی فینال حتی پیش از آغاز مسابقات انتخاب می شود.
اما در لیگ قهرمانان آسیا به خاطر اینکه فینال های بدون تماشاگر ریشه کن شود، AFC در یک تصمیم عجیب، فینال مسابقات را رفت و برگشت تصویب کرد. با این حساب لیگ قهرمانان آسیا تنها تورنمنت لوکس فوتبال دنیا لقب گرفت که فینال آن رفت و برگشت است. هر چند که باز هم نمی توان پرگل بودن مسابقات فینال را با چیزی توجیه کرد. در سه فینال گذشته ۲۲ گل زده شده که میانگین نزدیک به چهار گل در هر بازی را برای فینال های لیگ قهرمانان آسیا ثبت می کند. مقایسه بین این آمار و میانگین گل فینال لیگ قهرمانان اروپا، به تفاوت های فوتبال بین دو قاره می رسد.
این را هم نباید از قلم انداخت که ضعف عجیب تیم های شرق آسیایی در این چهار سال تمام محاسبات AFC را به هم ریخته. به هر حال وقتی AFC حتی تقویم مسابقات لیگ قهرمانان را با تقویم مسابقات لیگ کشورهای شرق آسیایی هماهنگ می کند و این اتفاق به سه قهرمان کشورهای غربی ختم می شود، حتماً اشتباهی در کار بوده. این در حالی است که تیم های غرب آسیایی هر سال برای بازی در لیگ قهرمانان دو فصل فوتبالی را تجربه می کنند. یعنی در یک فصل با تیم شان چند بازی در لیگ قهرمانان انجام می دهند. پس از آن فصل شان تمام می شود.
دوباره یارگیری می کنند، بدنسازی می کنند و پس از آن دوباره مسابقات خود را در لیگ قهرمانان آسیا از سر می گیرند. با این تقویم شگفت انگیز لیگ قهرمانان آسیا تنها تورنمنت بزرگ دنیاست که تیم ها برای حضور در آن با دو لیست متفاوت بازیکن بازی می کنند اما با وجود این بی عدالتی باز هم تیم های غربی موفق تر از تیم های شرقی بودند. هر چند که مهاجرت بازیکنان ممتاز کشورهای شرق آسیا به اروپا را توجیه اصلی این اتفاق می دانند ولی هنوز کسی این توجیه را هم جدی نمی گیرد.

مهدی امیرپور

منبع : روزنامه اعتماد