دستگاه فحل‌یاب الکترونیکی گاوشیری

این دستگاه در دو نوع On-Line به شماره ۳۵۹۷۸ مورخ ۲۵/۵/۱۳۸۵ و نوع Off-Line به شماره ۳۵۹۷۹ مورخ ۲۵/۵/۱۳۸۵ در اداره کل ثبت شرکت‌ها و مالکیت صنعتی به‌ثبت رسیده است.
● مقدمه
آگاهی از زمان دقیق فحلی (دوره‌ای که حیوان ماده به حیوان نر اجازه جفت‌گیری می‌دهد) منجر به تعیین دقیق زمان تلقیح می‌شود که این نیز به‌نوبه خود باعث افزایش گیرائی تلقیح و نیز افزایش ماده‌زائی در گله خواهد شد. از دست دادن یک فحلی در گله علاوه بر هزینه‌های دامپزشکی و فحل‌یابی، حداقل ۴۱ روز تا علائم فحلی بعدی باید انتظار کشید و اینها در نهایت ضرر و زیان دامداری را در بر خواهد داشت.
● مناسب‌ترین زمان تلقیح
مهمترین شاخص تشخیص زمان مناسب تلقیح گاو، زمان بروز اولین ایستائی که در واقع نشانه‌ای از زمان تخمک‌گذاری حیوان می‌باشد است. برای دستیابی به بهترین نرخ آبستنی، گاوها و تلیسه‌ها را باید بین ۶ تا ۱۲ ساعت پس از مشاهده اولین ایستائی، تلقیح کرد. رمان مناسب تلقیح باعث می‌شود تا تعداد بیشتری اسپرم سالم به تخمک‌ها رسیده و عمل لقاح به‌صورت مناسب انجام شود. تلقیح زود هنگام گاوها باعث می‌شود بسیاری از اسپرم‌ها قبل از تخمک‌گذاری نابود شوند از سوی دیگر تلقیح دیر هنگام باعث پیر شدن تخمک شده و قبل از رسیدن اسپرم‌ها فعالیت تخمک از بین ‌می‌رود. برخی از مطالعات نیز با توجه به اختلاف سرعت بین اسپرم‌های حاوی کروموزوم X وY (اسپرم‌های حاوی X سریع‌تر حرکت می‌کنند)، زمان مناسب را این‌گونه توصیه می‌کنند که، تلقیح باید زمانی صورت گیرد که در زمان رسیدن اسپرم‌ها به محوطه رحمی زمان انتظار آنها برای برخورد با تخمک حداقل ممکن باشد، به‌این‌ترتیب با توجه به سرعت بیشتر اسپرم‌های حاوی X احتمال تولد گوساله ماده افزایش می‌یابد. به‌علاوه به‌علت حداقل شدن می‌رسد. لازم به‌ذکر است حفظ یک برنامه فحل‌یابی موفق باعث تولد گوساله‌های بیشتر و تولید شیر زیادتر در گله می‌شود و این بدان مفهوم است که سود و بهره‌وری بیشتری در انتظار گاودار است.
معمولاً توصیه می‌شود که حتماً شخصی مسئول فحل‌یابی در گله باشد و در صورت نبودن آن شخص، فرد دیگری باید وظیفه فحل‌یابی در گله‌ها براساس مشاهدات فرد فحل‌یاب انجام می‌شود، بنابراین هرچه دفعات مشاهده بیشتر باشد، احتمال مشاهده گاو فحل توسط فرد بیشتر خواهد شد. به‌این‌ترتیب اگر فرد گاوها را روزانه یک‌بار مورد مشاهده قرار دهد حدود ۵۰% گاوهای فحل را تشخیص می‌دهد در حالی‌که روزانه دو بار مشاهده با فاصله زمانی یازده الی سیزده ساعت این عدد را به ۸۰% می‌رساند از سوی دیگر روزانه چهار مرتبه مشاهده گاوها و هر مرتبه به‌مدت ۲۰ الی ۳۰ دقیقه باعث می‌شود که ۹۵% گاوهای فحل تشخیص داده شوند. اما متأسفانه در اکثر گله‌ها، روزانه دو بار مشاهده صورت می‌گیرد. این در حالی‌ است که صرف‌نظر از مشاهدات کم‌دقت فرد مسئول، حتی اگر فرض را بر این بگذاریم که هیچ حیوان فحلی از چشم ما دور نماند و گاو فحل توسط فرد مشاهده شود باز هم زمان دقیق تخمک‌گذاری مشخص نمی‌شود.
لازم به‌ذکر است که در صورت از دست رفتن یک فحلی علاوه بر هزینه‌های دامپزشکی و فحل‌یابی، حداقل ۲۱ روز دیگر باید انتظار کشید تا دام دوباره علائم فحلی را بروز دهد و این یعنی ضرر به دامدار. دستگاه فحل‌یاب، این مشکل را به‌بهترین شکل حل کرده است، چراکه در واقع مشاهده حیوان را به‌صورت ۲۴ ساعته و با دقت بسیار بالا انجام داده و نتایج را نیز در کوتاه‌ترین زمان ممکن به‌اطلاع مدیر مزرعه می‌رساند.
● شرح دستگاه
دستگاه فحل‌یاب الکترونیکی به‌منظور پاسخگوئی نیاز مدیران گاوداری‌های شیری به‌آگاهی از زمان دقیق فحلی حیوان ماده طراحی شده است. مهمترین شاخص تشخیص زمان فوق، تغییر رفتار حیوان و هم گله‌های اوست به این صورت که تحرک حیوان به‌حداقل رسیده و در نهایت در جای خود می‌ایستد، در این زمان هم گله‌های او به تقلید از گاو نر روی حیوان پرش انجام می‌دهند. دستگاه فحل‌یاب الکترونیک بر اساس این تغییر، رفتار یعنی ایستادن حیوان و اجازه پرش دادن به سایرین ساخته شده است، به‌این صورت که هرگاه پرشی صورت گیرد، کلید نصب‌شده در پشت حیوان فشرده شده و سیگنالی را به پردازش‌گر دستگاه ارسال می‌کند. پردازش‌گر که توسط یک کد منحصر به‌فرد به گاو مربوطه اختصاص یافته‌، سسیگنال دریافتی را به‌همراه اطلاعاتی نظیر تاریخ، ساعت، دقیقه و طول مدت‌زمان پرش را محاسبه و در نوع Off-Line در حافظه خود که ظرفیت ۱۰۰ رکورد را دارد ثبت می‌کند. از آن پس چراغ دستگاه شروع به چشمک زدن می‌کند. میزان نور و جهت تابش چراغ به‌گونه‌ای است که از فاصله دور نیز قابل تشخیص است. در صورت مشاهده چنین موردی مسئول مربوطه گاو را مهار کرده و به‌کمک بخش جمع‌آوری کننده دستگاه (Logger) اطلاعات ثبت‌شده را تخلیه کرده ونتایج را به‌صورت جدول زمانی مشاهده خواهد کرد. این قسمت اطلاعات هر پردازش‌گر را در فیلدی جدا تخلیه کرده و قادر است اطلاعات را در غالب مدل‌های از پیش تعیین شده تحلیل کرده و نتیجه را به‌صورت عبارت متنی اعلام کند. به‌علاوه امکان تخلیه آن به رایانه نیز وجود دارد.
در نمونه On-Line اطلاعات مورد نظر به‌جای ذخیره شدن روی دستگاه از طریق فرستنده آن به بخش مرکزی دستگاه ارسال می‌شود. واحد مرکزی توالی و مدت‌زمان‌های پرش ارسالی از هر فرستنده (در بخش نرم‌افزاری دستگاه بخشی تعبیه شده که هر فرستنده را می‌توان به یک شماره گاو اختصاص داد) را به‌صورت مجزا ذخیره کرده و با مدل‌های پیش‌بینی مطابقت داشته باشد، شماره آن گاو را به‌عنوان گاو فحل اعلام کرده و هشدار می‌دهد. این دستگاه قابلیت تجهیز به‌انواع آلارم‌ها، مودم و ارسال SMS به موبایل یا پیجر مدیر مزرعه، مسئول تلقیح و یا هر کس دیگری را دارد. هم‌چنین می‌توان وقایع ثبت‌شده را از طریق اینترنت مانیتور کرد. به‌علاوه طراحی دستگاه به شکلی صورت گرفته که توانائی اتصال چندین سنسور آنالوگ یا دیجیتال دیگر نظیر (دمای بدن، شمارش ضربان قلب و غیره) را نیز داشته باشد.
● مزایا و دلایل توجیهی ساخت دستگاه فحل‌یاب الکترونیکی گاو شیری
فحل‌یابی، یکی از علل اصلی راندمان پائین تولید مثل در اکثر گله‌های شیری است. از طرف دیگر فحل‌یابی مانع اصلی استفاده گسترده از تلقیح مصنوعی (AI) در تلیسه‌ها است. در بیشتر گاوداری‌های موفق، سعی براین است که سرعت ردیابی دوره فحلی افزایش پیدا کند بنابراین تکنیک‌ها و ابزارهائی که بتواند به‌ این کار کمک کند مورد توجه اکثر مدیران گاوداری‌ها می‌باشد. از طرف دیگر در صورت داشتن یک سیستم فحل‌یابی مناسب می‌توان به‌یک دوره شیردهی سریع‌تر دست یافت.

مخترع: علیرضا حسنی بافرانی سرپرست گروه علوم دامی و عضو هیئت علمی مؤسسه آموزش عالی علمی‌کاربردی جهاد کشاورزی

منبع : نشریه آموزشهای علمی کاربردی