نگاهی به سرطان های حفره دهان

سرطان به رغم این همه حرف و بحث هنوز هم تكان دهنده و ترسناك است.به طور بالقوه تمام ارگان ها و سلول های بدن می توانند دچار سرطان شوند و نكته بسیار مهم، تشخیص و درمان سریع سرطان است، چون كمترین تاخیر در آغاز درمان سرطان می تواند مرگبار باشد.حفره دهان یكی از بخش هایی است كه پتانسیل فراوانی برای سرطانی شدن دارد. حفره دهان، محل ورود غذا به بدن است و برخی غذاها در كنار دخانیات می توانند در ایجاد روند سرطانی شدن موثر باشند. در مجموع ۳ درصد كل سرطان های بدن، سرطان های حفره دهان بوده كه از این بین بخش عمده ای، سرطان های بدخیم و مرگبار هستند. درمان این سرطان ها حتی اگر خوش خیم باشد، اغلب با برداشت بخش وسیعی از بافت های دهان و صورت همراه است و مشكلات و عوارض بسیار بدی را حتی در صورت درمان سرطان برای بیمار به دنبال دارد.
دكتر غلامرضا شیرانی، متخصص جراحی دهان و فك و صورت، استادیار بخش جراحی دهان و فك و صورت دانشكده دندانپزشكی دانشگاه تهران در مورد سرطان های حفره دهان می گوید: «توده ها یا تومورهای حفره دهان مثل بقیه مناطق بدن یا خوش خیم هستند یا بدخیم. در حفره دهان هشتاد و پنج تا نود و پنج درصد كل سرطان ها، سرطان بدخیم سلول های سنگفرشی یا اسكواموس سل كارسینوما (SCC) بوده كه بسیار خطرناك و مرگبار است. تومورهای خوش خیم به دو دسته تقسیم می شوند: یا دندانی هستند یعنی از ضمائم مربوط به دندان ایجاد می شوند یا اینكه غیر دندانی هستند. نوع دندانی شایع تر است و هر ضایعه سن و محل خاص خود را دارد.»
سرطان های بدخیم اغلب كف دهان و زبان را درگیر می كنند، ولی ممكن است در مناطق دیگر هم دیده شوند مثل لب، سقف دهان و مخاط گونه.
عوامل موثر در ایجاد سرطان آنقدر متعدد و متفاوت است كه دوری كردن از تمام آنها عملا غیرممكن است، اما برخی از این عوامل را كاملا می توان از زندگی حذف كرد. دكتر شیرانی در مورد علل ایجاد تغییرات سرطانی می گوید: «در حال حاضر دانشمندان، سرطانی شدن سلول های بدن را در سطح مولكولی بررسی می كنند. تغییرات ژن ها در سطح هسته سلول ایجاد شده و باعث رشد بدون قاعده و افسارگسیخته سلول می شود. حال در این بین برخی از عوامل محیطی باعث ایجاد این تغییرات می شوند و برخی دیگر آن را تشدید می كنند.
یكی از مهم ترین عوامل ایجادكننده سرطان در حفره دهان، توتون یا همان سیگار است. كسانی كه سیگار می كشند، ۲ الی ۱۲ برابر افراد غیرسیگاری دچار ضایعات بدخیم حفره دهان می شوند.۹۰ درصد مبتلایان به ضایعات بدخیم، سابقه سیگار كشیدن دارند.
عامل مهم بعدی الكل است كه گرچه نقش آن به عنوان شروع كننده هنوز كاملا تایید نشده، ولی قابلیت تقویت كردن و تشدید كردن آن در بروز سرطان های حفره دهان ثابت شده است. ابتلا به برخی عفونت های ویروسی مثل ویروس پاپیلومای انسانی هم شانس ابتلا به سرطان حفره دهان را افزایش می دهد.»
دكتر شیرانی در مورد سن ابتلا به سرطان های حفره دهان می گوید: «معمولا افراد مسن و در محدوده سنی ۶۰ و ۷۰ سال مبتلا به این سرطان ها می شوند، ولی متاسفانه گزارش های اخیر از كاهش سن ابتلا خبر می دهند. سرطان در محدوده سنی ۵۰-۴۰ سال بسیار شایع شده و حتی در افراد ۳۰ تا ۴۰ ساله هم دیده می شود.»
دكتر شیرانی می افزاید: «متاسفانه در ایران آمار دقیق و مناسبی در مورد سن ابتلا به این سرطان ها وجود ندارد، ولی ما و سایر همكاران به طور روزمره شاهد مراجعه فراوان افرادی هستیم كه در سنین پایین تر از حد انتظار، دچار سرطان های حفره دهان شده اند.»
در مورد تمام سرطان ها، تشخیص به موقع و مراجعه سریع به پزشك، اهمیتی حیاتی دارد. متاسفانه بسیاری از سرطان ها تا مراحل میانی و حتی پیشرفته، خاموش و از لحاظ بالینی بدون علامت هستند، اما در حفره دهان سرطان ها علائم بالینی قابل تشخیص دارند. یكی از این راه های تشخیص بالینی، ضایعات پیش سرطانی هستند. تشخیص به موقع این ضایعات می تواند از بروز سرطان های مرگبار حفره دهان جلوگیری كند.
دكتر شیرانی در مورد ضایعات پیش سرطانی توضیح می دهد: «بیمار می تواند خودش این ضایعات را كشف كند. این ضایعات می توانند زمینه ساز سرطان باشند و در ادامه سرطانی شوند. یكی از این ضایعات «لكوپلاكیا»ست. لكوپلاكیا، لكه سفیدی است كه با كشیدن گاز یا دستمال پاك نمی شود. یك طرفه و غیر قرینه بوده، در كف دهان، لب و در مخاط گونه ایجاد می شود. این لكه سفید باقی می ماند و از بین نمی رود. بیمار در مواجهه با چنین چیزی باید فورا به متخصص مراجعه كند.
ضایعه دیگر «اریتروپلاكیا»ست. اریتروپلاكیا مثل لكوپلاكیا بوده ولی قرمز است. این لكه قرمز هم پاك نمی شود. اریتروپلاكیا در كف دهان، زبان و پشت دندان عقل شایع تر است. تحقیقات نشان می دهد یك الی ۵/۱۷ درصد از این ضایعات بعدا به سرطان تبدیل می شود. در برخی از مطالعات این رقم تا ۳۶ درصد هم گزارش شده و بیماران به محض مشاهده چنین وضعیتی باید به پزشك مراجعه كنند.
خطرناك ترین و شایع ترین سرطان حفره دهان، سرطان بدخیم سلول های سنگفرشی یا اسكواموس سل كارسینوما (SCC) است. این سرطان كه اساسا در رده سرطان های پوستی طبقه بندی می شود، قابلیت تهاجمی وحشتناكی داشته و می تواند بسرعت به بافت های اطراف دست اندازی كند. درمان این سرطان یكی از دشوارترین چالش های جراحان است، چون معمولا بخشهای وسیعی از ناحیه سر و گردن را درگیر می كند.
دكتر شیرانی درباره ویژگی های این سرطان می گوید: «اسكواموس سل كارسینوما» رشد افسارگسیخته سلول های سطحی سنگفرشی پوست است. این سرطان فوق العاده مهاجم بوده و فورا به بافت های زیرین خود دست اندازی می كند. محل شایع وقوع این سرطان، كف دهان یا زبان است، گرچه در نواحی دیگر دهان هم ممكن است دیده شود. این سرطان می تواند به سایر مناطق متاستاز دهد، یعنی جدا از كانون اولیه، مناطق دیگری را هم به طور ثانویه درگیر كند. اسكواموس سل كارسینوما بیشتر به غدد لنفاوی گردن، ریه، كبد و استخوان متاستاز می دهد. این سرطان ممكن است چندكانونی باشد، یعنی به طور همزمان چند ناحیه اولیه درگیر باشند. این احتمال وجود دارد كه یك یا چند كانون تشخیص داده نشوند و بعد از درمان، سرطان مجددا بازگردد.»
دكتر شیرانی در مورد علائم بالینی و ظاهری اسكواموس سل كارسینوما توضیح می دهد : «علائم ظاهری SCC معمولا در ابتدا قرمزی پایدار در یك ناحیه است كه بعد از مدتی زخم شده و پس از گذشت یكی، دو هفته خوب نمی شود. اگر در دهان كسی چنین زخمی دیده شد، باید فورا تحت معاینه و بررسی دقیق قرار گیرد. ظاهر زخم مذكور می تواند با آفت یا سوختگی ناشی از خوردن غذای داغ اشتباه شود، ولی این زخم برخلاف دو مورد قبل، ظاهر ناخوشایندی داشته و بهبود نمی یابد. این سرطان خیلی سریع گسترش می یابد و به نواحی مختلف دست اندازی می كند كه بستگی به محل آن، علائم متفاوتی دارد.
قبلا چندین بار به مسئله بسیار مهم تشخیص در مراحل اولیه و درمان سریع و به موقع اشاره داشتیم. اصولا اگر سرطان در مراحل اولیه تشخیص داده شود، در بسیاری موارد با قاطعیت قابل درمان خواهد بود. این مسئله در مورد سرطان های خطرناك حفره دهان نیز صدق می كند. سه درمان پایه برای تمام تومورهای سرطانی، جراحی، رادیوتراپی و شیمی درمانی هستند كه بسته به نوع سرطان، می توان آنها را به طور مستقل یا تركیبی به كار برد.
دكتر شیرانی در مورد درمان سرطان های حفره دهان می گوید: «درمان های متفاوتی وجود دارد، ولی درمان اولیه، جراحی است، رادیوتراپی و شیمی درمانی هم به عنوان درمان های مكمل مورد استفاده قرار می گیرند. معمولا برای درمان تومورهای حفره دهان، توده سرطانی به طور كامل برداشته شده و بعد از آن رادیوتراپی آغاز می شود. در برخی موارد محققان اشاره كرده اند كه اگر ضایعه در مراحل اولیه و كوچك بوده و هنوز به مناطق اطراف دست اندازی نكرده باشد، می توان بدون مداخله جراحی با رادیوتراپی آن را درمان كرد، ولی عمدتا آن را جراحی می كنند. اگر اسكواموس سل كارسینوما در مراحل اولیه تشخیص داده شود و قطر آن ۲ سانتیمتر بوده و متاستاز نداده باشد، ۷۰ الی ۸۰ درصد شانس نجات وجود دارد، ولی اگر یكی از غدد لنفاوی گردن را گرفتار كرده باشد، این شانس تا زیر ۵۰ درصد كاهش می یابد.»
دكتر شیرانی به نكته جالب توجهی در مورد تومورهای سرطانی اشاره می كند: «تومورهای سرطانی همه مثل هم نیستند، مثلا یك تومور بدخیم الزاما مشابه یك تومور بدخیم دیگر رفتار نمی كند. مثلا گاهی یك سرطان در مراحل اولیه درمان می شود، اما عود می كند، ولی یك تومور پیشرفته بعد از درمان عود نمی كند. رفتار یك تومور سرطانی و پاسخ آن به درمان دقیقا به وضعیت تغییرات سطح سلول های آن تومور بستگی دارد.»
یكی از بزرگترین عوارض سرطان های حفره دهان، نقایص بافتی بسیار شدیدی است كه بعد از جراحی تومور در صورت به جا می ماند. جراح برای اطمینان از درمان قطعی ناچار است بخشی از بافت های سالم را به همراه بافت های درگیر حذف كند و این كار باعث بروز نقایص شدیدی در چهره فرد می شود. مثلا گاهی بینی، چشم و نیمی از استخوان های فك بالا یا پایین برداشته می شوند.
دكتر شیرانی در مورد عوارض جراحی های تومورهای حفره دهان می گوید: «معمولا در مواجهه با تومورهای مهاجم، یك الی ۵/۱ سانتیمتر از بافت سالم اطراف تومور باید برداشته شود، بنابراین تخریب شدید است. البته در حال حاضر پیوندهای مختلف و پیشرفت های جدید در علم پروتز، شانس بازسازی مجدد را زیاد كرده، ولی در مجموع به خاطر ذات تخریبی تومورها و برای اطمینان از حذف كامل تومور و عدم عود آن، ناچاریم بافت های وسیع تری را برداریم تا بیمار زنده بماند. بنابراین گاهی چشم، بینی و بافت های دیگر برداشته می شود.»
دكتر شیرانی می افزاید: «تومورهای خوش خیم هم می توانند باعث بروز نقایص وسیع شوند. اگر خیلی بزرگ باشند، تهدیدكننده و خطرناك هستند و ممكن است بعد از جراحی عوارض بدی به جای بگذارند.»
دكتر شیرانی می گوید: «درمان سرطان یك درمان تیمی است. در این تیم معمولا یك یا چند جراح، رادیوتراپیست، متخصص سرطان، پاتولوژیست، متخصص پروتز و روانپزشك وجود دارند. در این بین نقش روانپزشك بسیار مهم است و باید قبل و بعد از عمل حتما بیمار را ویزیت كند. بعد از جراحی سال اول هر ۲ ماه یك بار، سال دوم هر ۳ ماه یك بار، سال سوم هر ۴ ماه و از سال چهارم به بعد هر ۶ ماه یك بار باید از جهت عدم عود تومور معاینه شوند. از سال چهارم به بعد بیمار باید هر سال یك بار برای معاینه مراجعه كند.»

منبع : خبرگزاری فارس