مواد مخدر؛ تخدیرکننده ها تحریک کننده ها

مواد مخدر را اگر موادی با خواص دارویی بدانیم که سوءمصرف آنها به منظور کسب لذت نشئه یا تجربه حالات غیرعادی باعث ایجاد وابستگی دارویی یا اعتیاد روانی به این مواد می شود می توان مواد بسیاری را در این تعریف گنجاند.
مواد مخدر را می توان با توجه به تعاریف گوناگون در تقسیم بندی های متفاوتی گنجاند مثلاً مواد مخدر طبیعی، صناعتی یا نیمه صناعتی یکی از این تقسیم بندی ها است که بر مبنای روش به دست آمدن این مواد اعتبار یافته است یا می توان از منظر دیگر مثل تاریخ آشنایی انسان با مصرف و استفاده از این مواد آنان را طبقه بندی کرد یا... با اینکه تمامی این طبقه بندی ها به نوعی درست هستند اما تعریفی جامع و مانع هنوز برای این مواد ارائه نشده است. به هر روی گروه بندی ای که در ذیل می آید از طرف «سازمان جهانی سلامت» ارائه شده است و با آنکه پایه آن بر شکل تاثیر این مواد بر مصرف کننده قرار دارد که می تواند در مواردی نادرست باشد اما بهترین تعریف تا به حال حاضر تلقی می شود. این مواد به شرح زیرند:
۱) توهم زاها؛ (Hallucinations) توهم با تاریخ انسانی پیوند وثیقی دارد چرا که تمدن های دوجایگاهی اصالتاً از توهم استفاده کرده و مبنای قضاوت های خود قرار می دادند پس کاهنان و «شمن ها» یکی از وظایف خود را در ایجاد حالتی شبیه به توهم در مخاطبان می دانستند. این کار یا با تکرار یکسری «آیین ها» میسر می شد یا با یاری موادی که ما اکنون آنها را توهم زا می نامیم. به عنوان مثال سفرنامه ارداویراف نامه یکی از محصولات این توهم ها است.
۲) مواد توهم زا مجموعه ای ناهمگون و غیرمتجانس از مواد مخدر را تشکیل می دهند که از گیاهان ساحران اروپایی تا قارچ های توهم زا در نوسان است اما امروزه بیشتر به موادی که شامل اسید سیرژیک هستند اطلاق می شود.
اثر این مواد بر روان انسان تغییرات اساسی در حالات خلقی احساسی و شناختی فرد ایجاد می کند. ایجاد توهم و هذیان مثل دیدن مناظر غریب یا شنیدن اصوات غیرواقعی از دیگر تاثیرات این مواد است. ال . اس. دی یا اسید (نامی که در بازار ایران به آن نامیده می شود) یکی از معروف ترین این مواد است که مصرف آن از دهه شصت میلادی در گروه های حاشیه ای اجتماع آغاز و به سرعت همه گیر شد. دیگر داروهای توهم زا چون MDA، PCP و STD و... موادی هستند که بسته به شکل بازار مصرف مواد مخدر در کشورهای مختلف شیوع متفاوتی دارند.
۳) مواد تخدیرکننده سابقه ای طولانی در زندگی بشر دارند. این مواد که به صورت طبیعی نیز یافت می شوند بیشتر از بوته خشخاش (و دیگر انواع شقایق) به دست می آیند. البته در حال حاضر در آزمایشگاه ها نیز ساخته می شوند. اگر از تریاک (که پرمخاطب ترین شکل مواد مخدر در بازار ایران است، بگذریم) باید توجه کرد که هروئین دیگر ماده مخدر پرمصرف، ابتدائاً یک داروی صناعتی برای درمان سرفه بوده است و همزمان با ساخته شدن آسپرین توسط کمپانی معروف بایر به بازار عرضه شد،برخی از این داروهای تخدیرکننده ارزش پزشکی بالایی دارند و پزشکی امروز در تسکین دردهای بسیار شدید به شدت به این مواد مدیون است و به علت آنکه مصرف حتی محدود این مواد می تواند وابستگی شدید دارویی (و البته روانی) ایجاد کند این داروها برای مصرف پزشکی تحت کنترل شدید قانونی هستند.
سستی زاها (خواب آورها) یکی دیگر از گروه های موادمخدر است و بیشتر شامل داروهای صناعتی موجود در داروخانه ها است این مواد که باعث کندی فعالیت سلسله اعصاب مرکزی می شوند بر شعور و حس هوشیاری فرد اثر می گذارند اما بر «واقعیت سنجی» انسان تاثیر زیادی ندارند.
سوءمصرف این داروها یکی از علل خودکشی در جوامع صنعتی به شمار می آید زیرا مصرف زیاده از حد آنها باعث مسمومیت شدید، کما و مرگ می شود. (باربیتورات ها) باید دانست که آرام بخش ها نیز باعث تضعیف عملکرد سیستم مرکزی اعصاب می شوند اما به ندرت مصرف زیاده از حد آنها می تواند مرگ را حادث شود. شناخته شده ترین این مواد صناعتی والیوم (دیازپام) است.
اما باید دانست که در ایجاد اعتیاد روانی این دو طیف دارویی شبیه هم عمل کرده و بسیار وابستگی زا هستند.علت آنکه کانابیس یا شیره گیاه شاهدانه (و یا دیگر مشتقات از نقاط مختلف این گیاه) به صورت جداگانه تقسیم بندی می شود این است که میزان مصرف این مواد در تاثیری که بر مغز می گذارند موثر است و طیفی از توهم زایی تا سستی زایی را شامل می شود. حشیش و ماری جوانا از معروف ترین این مواد هستند.یکی دیگر از موادی که می توانند هم وابستگی جسمی و هم اعتیاد روانی ایجاد کنند (و البته بیشتر در طبقات زیرین اجتماع افراد به آنها گرایش دارند) مواد استنشاقی چون بنزین، استون و... است.
یکی از طرق مصرف آن کشیدن کیسه های زباله بر روی سر و استنشاق این مواد است که به علت ایجاد احساس ضعف و بی حالی و عدم توانایی تفکر صحیح و غیرمغشوش در بعضی موارد می تواند به خفگی فرد استعمال کننده منجر شود.

مزدک دانشور

منبع : روزنامه شرق