نیم نگاهی گذرا به گردشگری شهر مذهبی مشهد

● تاریخچه
در سال ۲۰۲ هـ .ق پس از شهادت و دفن حضرت رضا (ع) , در محلی از توابع توس به نام سناباد كه به همین مناسبت نیز آنجا را مشهد رضا ( محل شهادت) نامیدند , هسته اصلی شهر مشهد كنونی پدید آمد . سلطان محمود غزنوی بقعه ای بر روی مرقد بنا كرد . در قرن هفتم هجری كه شهر توس به دست مغولان ویران شد , جمعیت آن سامان رو به سوی مشهد آوردند و به تدریج بر وسعت و آبادانی این شهر افزودند . شهر مشهد كه در آغاز بقعه ای در آبادی سناباد نوقان بود , به تدریج توسعه یافت . ناحیه توس ابتدا مسكن اقوام غیر آریایی بود . در داستان های ملی ایران , بنای اصلی شهر توس را به جمشید و تجدید بنای آن را به توس , پهلوان و سپهسالار ایران , نسبت می دهند .قسمتی از شهر توس در زمان خلافت عثمان توسط اعراب فتح شد و ضمیمه سرزمین های قلمرو اسلام در دوره عمر گردید. به هر حال تاریخ مشهد كنونی با تاریخ شهر توس قدیمی پیوند ناگسستنی دارد و تحولات قرون متاْخر آن در پرتو بارگاه مشهدالرضا بار تاریخی و دینی دو چندان یافته , و اینك این شهر را به یكی از قطب های زیارتگاهی شیعیان جهان بدل ساخته است .
● بناهای تاریخی
▪ كاخ خورشید
این كاخ در وسط باغ بزرگی قرار دارد و از آثار دوره نادرشاه افشار است و احتمالاٌ برای سكونت خانواده سلطنتی احداث شده است . نمای این كاخ كه به شیوه معماری هندی ساخته شده است , به شكل استوانه ای می باشد و با سنگ های مرمر سیاه تزئین شده است . این كاخ مجموعاُ دارای ۱۲ اتاق است كه در داخل اتاق ها نیز تزئیناتی از نقاشی و گچ بری دیده می شود . شیوه تزئین و آرایشی كه در این بنا به كار رفته , مشتمل بر ریزه كاری های دقیق و متنوع و قابل ملاحظه است . تصاویری از شاه زادگان نادری بر روی دیوارها نقش شده است كه در میان آن ها , نقوش زرین نیز دیده می شود . این قصر در نیمه دوم قرن دوازدهم هجری ساخته شده است .
▪ آرامگاه فردوسی
آرامگاه حكیم ابوالقاسم فردوسی زیارتگاه مشتاقان ادب پارسی است و توس , شهرت و معروفیت خود را مدیون آثار و شخصیت شامخ اوست . ساختمان بنای فعلی آرامگاه به دوران جدید تعلق دارد, از سال ۱۳۰۷ , كار احداث ساختمان آرامگاه آغاز شد و در مهرماه ۱۳۱۳ كه مصادف با ایام برگزاری جشن هزاره فردوسی بود , پایان یافت . طراحی آرامگاه فردوسی مانند بسیاری از بناهای اوایل عصر پهلوی , بیش تر از عناصر معماری دوره هخامنش سود جسته و سازندگان آرامگاه , به نوعی , آن عناصر را با اجزاء‌ معماری معاصر تلفیق كرده اند .
▪ آرامگاه شیخ طبرسی
در ابتدای خیابان طبرسی مشهد مقبره شیخ امین الدین ابوعلی فضل بن حسن قرارگرفته است كه در فقه و تفسیر قرآن از اساتید نامور شیعه محسوب می شود . وی در سال ۵۲۳ هجری قمری به سبزوار عزیمت كرده و در ۵۴۸ هجری قمری در این شهر وفات یافته است .
آرامگاه خواجه اباصلت
این آرامگاه در ۱۲ كیلومتری جنوب شرقی مشهد واقع است . خواجه اباصلت , فرزند صالح (سلیمان) هروی است . برخی از متون , اورا از ثروتمندانی كه علما را مورد ملاطفت قرار می داده است , معرفی كرده اند .ولی مردم او را خادم و محرم امام رضا (ع) می دانند كه دردم مرگ آن حضرت , حاضر بوده است .
▪ آرامگاه نادر
نادر شاه در زمان خود فتوحات بسیاری انجام داد. وی در نظرداشت برسرگور خود بنایی همانند تاج محل در هند بسازد و دستور داد كه از مراغه سنگ های آن را حمل كردند, ولی در زمان حیاتش كاربنای آرامگاه پایان نیافت. در زمان حكومت قوام السلطنه, بنای دیگری بر آرامگاه نادرشاه ساخته شدكه آن هم مدتی بعد در معرض آسیب و خرابی قرار گرفت. بنای جدید در سال ۱۳۳۶ آغاز شد و در سال ۱۳۴۰ هـ .ش خاتمه یافت كه مشتمل بر اتاق آرامگاه و دو تالار, موزه, ایوان ها, راهروها, پایه مجسمه و دفتر امضای بازدیدكنندگان است. آرامگاه سرهنگ محمد تقی خان پسیان هم در محل مناسبی در باغچه شمالی باغ آرامگاه نادر قرار دارد و لوحی سنگی بر آن نصب شده است .
▪ آرامگاه امام محمد غزالی
این بنا به مقبره هارون الرشید, نقاره خانه زندان هارون و مسجد نیز معروف است. در كنار جاده مشهد به توس و در نزدیكی آرامگاه فردوسی بنا گردیده است. بنای مزبور شباهت زیادی به آرامگاه سنجر در مرو دارد, از آجر ساخته شده و گنبد دو پوشه داشته, اما پوشش خارجی آن ویران گشته و در سال های اخیر بازسازی شده است. به نظر می رسد كه این بنا در سال ۷۲۰ هـ .ق به یاد بود امام محمد غزالی ـ دانشمند نامی ایران ـ ساخته شده است .
▪ آرامگاه خواجه مراد راوی
این آرامگاه در ۱۲ كیلومتری جنوب شرقی مشهد , در دامنه كوه و در كنار یك چشمه قرار گرفته است . گنبد بقعه , هرمی پنج ضلعی است كه از شیروانیی به رنگ سبز برپا شده است . پوشش داخلی حرم به صورت عرقچین ساخته شده است .
▪ مدرسه نواب
این مدرسه در خیابان علیای مشهد واقع شده است و به دوره شاه سلیمان صفوی مربوط می شود . ساختمان این مدرسه دو طبقه است و از آجر ساخته شده وبا كاشی كاری تزئین شده است .
● جاذبه های طبیعی
▪ چشمه گراب
به فاصله یك كیلومتری جنوب جاده مشهد به نیشابور در ۴۹ كیلومتری مشهد واقع شده است. آب این چشمه از دسته آبهای كلروره سدیك آهن دار و هیپوترمال با باقی مانده خشك زیاد و اسیدیته زیاد می باشد .ازدیاد ترشحات بزاق , معده , صفرا و لوزالمعده از خواص درمانی این آب است . همچنین این آب در درمان بیماریهای مفصلی سودمند است .
▪ تفرجگاه اخلومد
این تفرجگاه در ۸۴ كیلومتری جنوب غربی شهرمشهد قرار گرفته است .در فاصله ۳ كیلومتری جنوب روستای اخلومه آبشاری به ارتفاع ۲۳ متر جریان دارد كه از مناظر بسیار دیدنی این تفرجگاه محسوب می شود . تفرجگاه اخلومه مجموعه ای زیبا و دلفریب برای دوستداران طبیعت است كه می خواهند به دور از هیاهوی شهر , تن به آرامش و زیبایی های طبیعی بسپارند .
▪ تفرجگاه طرقبه
تفرجگاه طرقبه از غرب به كوه های بینالود , و از شمال به كوه تخت رستم محدود می شود و دردامنه كوه های بینالود واقع شده است . این منطقه به علت وجود چشمه سارها و درختان فراوان از مناطق خوش آب و هوای مشهد محسوب می شود.
● اماکن زیارتی و مذهبی
▪ مصلای مشهد
این بنا در قسمت شرقی مشهد واقع شده و تاریخ ساخت آن سال ۱۰۸۷ هـ .ق است . این بنا از یك ایوان بلند , دو رواق در طرفین آن , یك گنبد آجری و تزئینات كاشی كاری , معرق و مقرنس كاری های گچی تشكیل یافته است .
▪ مسجد گوهرشاد
این مسجد در جنوب حرم مطهر قرار گرفته است و درسال ۸۲۱ هـ .ق توسط گوهرشاد زوجه شاهرخ تیموری و به استادی قوام الدین شیرازی ساخته شده است . این مسجد به سبب دارا بودن تزئینات غنی كاشی و كتیبه ای , از موقعیت ممتازی در مجموعه برخوردار است . این مسجد یكبار در دوره صفوی , سال ۱۰۵۲ هـ .ق, و بار دیگر در دوره قاجاریه , سال ۱۲۷۶ هـ . ق تعمیر و تزئین شده است

منبع : روزنامه تفاهم