صدای بلند ارادت

«كتاب، مظهر بارز خردمندی و فرهیختگی آدمی و كتاب خوب، نمونه اعلای این فرهیختگی است.» و به همین دلیل، مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران مدتی پس از پیروزی انقلاب اسلامی جایزه ای را با محوریت انتخاب برترین كتاب سال طرح ریزی كردند؛ چون تلاش بر خردمندی و فرهیختگی جامعه ایرانی داشته و دارند. «كتاب سال جمهوری اسلامی ایران» كه به نوعی كارنامه نشر كشور و بازتاب دهنده فراز و فرودهای حوزه كتاب است، برای اولین بار برپا و به بهترین های موجود، جوایزی اهدا شد.
یكی از ویژگی های برجسته نهاد «جایزه كتاب سال جمهوری اسلامی ایران» گستردگی و وسعت دامنه شمول آن است، چون مسئولان برگزاری این جایزه، تمامی كتاب های چاپ شده در مدت یك سال را با موضوعات گوناگون مورد داوری قرار داده و در بخش های مختلف به بهترین های موجود جوایزی اهدا می كنند.
اما از میان ۱۱ رشته موجود در داوری های كتاب سال جمهوری اسلامی ایران، رشته «ادبیات» با هفت زیرشاخه، همیشه محل بحث در میان نویسندگان و منتقدان بوده است، چون در مدت برپایی ۲۳ دوره از این جایزه، تنها در دوره بیستم، كتابی در رشته «ادبیات» زیرشاخه «نثر معاصر» به عنوان كتاب ممتاز معرفی و از «زویا پیرزاد» به دلیل تالیف كتاب «چراغ ها را من خاموش می كنم» تجلیل به عمل آمد.
با روی كارآمدن دولت نهم و انتخاب محمدحسین صفارهرندی به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، توجه نویسندگان، بیش از پیش به این جایزه معطوف شد، چون صفار هرندی محوریت فعالیت وزارتخانه خود را «ترویج فرهنگ كتابخوانی» اعلام كرده و بارها تكرار كرد كه توجه ویژه وزارتخانه متبوعش به امر كتاب و كتابخوانی است.
اما با نزدیك شدن به برپایی مراسم بیست و سومین دوره انتخاب كتاب سال جمهوری اسلامی ایران، بار دیگر زمزمه هایی مبنی بر عدم وجود داستان و رمانی (تالیفی) برگزیده در میان منتخبان این دوره شنیده می شد. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم قبل از اعلام اسامی برترین ها، آب پاكی را روی دست نویسندگان ریخته و می گوید: «سال هاست زمانی كه برندگان جایزه كتاب سال معرفی می شوند، ما با یك بحث تكراری روبه رو هستیم و آن اینكه در ارتباط با موضوع ادبیات داستانی، كتابی كه در خور عنوان كتاب سال جمهوری اسلامی ایران باشد، نداریم. البته این حسرت را امسال هم خواهیم داشت».
وی ادامه می دهد: «اما به خاطر قدرنهادن و ارج گذاشتن به زحمت كسانی كه در این زمینه تلاش كرده اند، تقدیر ویژه ای را بنا داریم از اشخاصی به عمل آوریم كه به طور نسبی آثار قابل قبولی را در سطح یك كتاب سال در زمینه ادبیات داستانی تولید و عرضه كرده اند».
با برگزیده شناخته نشدن اثری در موضوع ادبیات داستانی در این دوره، بالاخره قرار بر این می شود كه تقدیر از نویسندگان ادبیات داستانی و رمان در نوزدهمین نمایشگاه بین المللی كتاب تهران انجام گیرد. مجید حمیدزاده- مدیركل كتاب و كتابخوانی وزارت ارشاد- پیش از اهدای این جایزه درباره معیارهای گزینش نویسندگان برتر می گوید: «این جایزه به ژانر خاصی از ادبیات داستانی اختصاص ندارد و با نگاه كلی به آنچه كه ادبیات داستانی اطلاق می شود، بهترین نویسنده اثر داستانی و رمان انتخاب خواهد شد».
نوزدهمین نمایشگاه بین المللی كتاب تهران از راه می رسد. در جریان افتتاح این نمایشگاه، «داوود غفارزادگان» ، «محمدرضا بایرامی» ، «احمد دهقان» ، «محسن مؤمنی شریف» و «مصطفی مستور» به عنوان پنج نویسنده برتر ادبیات داستانی جایزه خود را از دستان رئیس جمهور دریافت می كنند؛ جایزه ای كه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هدف از اهدای آن را توجه ویژه به ادبیات داستانی عنوان كرده و می كند.
امیر حسین فردی- نویسنده، منتقد و دبیر جایزه ادبی شهید حبیب غنی پور- به هیچ وجه بر این باور نیست كه این جایزه به ایجاد انگیزه در این نویسندگان كمك كرده یا خواهد كرد. امیر حسین فردی با بیان این مطالب كه در اولین فرصت، مراتب اعتراض خود را به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی عنوان خواهم كرد، بیان می دارد: «از زوایای مختلف می توان به این قضیه نگاه كرد و چگونگی انجام آن را نقد كرد، اما آنچه كه مسلم است اینكه انجام چنین كاری بسیار شتاب زده بود. انگار پیرامونش، خیلی فكر نشده بود. ای كاش اگر قرار بود ما نویسنده ای را انتخاب كنیم، از همان فرآیند انتخاب كتاب سال ارشاد به آن می رسیدیم؛ این كار، خیلی بهتر و پخته تر بود و حتی معقول تر و منطقی تر».
وی در پاسخ به این سوال كه آیا از دیدگاه شما با انجام این كار، از ارزش نویسنده ها كاسته شده است، می گوید: «به نظر من این طور است. اگر از اینها در جای خودشان تجلیل می كردیم، خیلی بهتر از این بود كه بیائیم پنج نفر را به این شكل انتخاب كرده و از آنها تجلیل كنیم».
رضا امیرخانی هم با امیرحسین فردی موافق است، هر چند به مانند او نقش اهدای این جایزه را زیر سوال نمی برد. نویسنده رمان «من او» با اشاره به اینكه اگر در كتاب سال جمهوری اسلامی ایران به ادبیات داستانی توجه می شد، این جایزه غیرضروری می نمود، می گوید: «قطعاً باید در كتاب سال وزارت ارشاد به ادبیات داستانی توجه شود، چرا كه بالاخره در این گزینش، یكی از بقیه بهتر است. البته این امید هست كه در سال های بعد، به این موضوع بیشتر توجه شود».
رئیس انجمن قلم ایران در ادامه با تاكید بر این نكته كه «ای كاش این جایزه عنوان خاصی داشت» یادآور می شود: «سال هاست كه در جایزه كتاب سال جمهوری اسلامی ایران، ادبیات داستانی سهمی نداشته است و به هر صورت، جایزه ای در این سطح كه توسط رئیس جمهوری اهدا شد، در نگاه كلان به نفع ادبیات داستانی است».
امیرخانی بیش از این توضیحی نمی دهد، اما فردی وقتی با این سوال مواجه می شود كه اگر شما متولی بودید، چه می كردید، تأكید می كند: «من اصلاً نمی توانم به این صورت نویسنده ای را انتخاب كنم. اینگونه كاركردن خیلی سخت است. بحث حساسی است؛ خیلی ها قهر می كنند و بهشان برمی خورد». با این دلایل سست نمی توانیم آدم ها را بالا ببریم، بلكه زمینشان می زنیم و انگیزه كار را به راحتی از آنها می گیریم و در یك كلام می شود گفت كه اینها را هزینه می كنیم؛ آن هم خیلی ارزان».

مرتضی نصیری

منبع : روزنامه همشهری