صورت مساله را پاک نکنیم

حس کینه و پرخاشگری در میان همه انسان ها وجود دارد، اما برخی این توانایی را دارند که چنین حسی را والایش و به محبت، مهر و بخشش تبدیل کنند و در برخی دیگر این حس رشد و وسعت می یابد. چرایی این موضوع به تفاوت های شخصیتی افراد برمی گردد. فردی که شخصیت سالم دارد، در خانواده یی متعادل متولد شده و رشد کرده و به توقعات و انتظارهایش پاسخ منطقی داده شده است هر گاه به خواسته یی نمی رسد درمی یابد علت ناکامی او درونی یا بیرونی است و باید برای رفع مانع چاره اندیشی کند، ولی فردی که در خانواده یی متعادل رشد پیدا نکرده و در محیطی نبوده که به خواسته هایش به شکل منطقی پاسخ داده شود توانایی مهار خشم خود را در برابر ناکامی ها ندارد. باید به این نکته توجه داشت که پاسخ منطقی به معنای برآورده کردن تمامی خواهش های شخصی نیست بلکه به آن معنا است که اگر قرار است به خود جواب منطقی داده شود این اقدام باید به گونه یی صحیح و به شکلی صورت گیرد که شخص تحقیر نشود. زمانی که فرد از دوران کودکی و نوجوانی پاسخ های درست دریافت نکرده به این نتیجه می رسد که با زورگویی و پرخاشگری می تواند حقش را بگیرد. در مورد محرمعلی عامل جنایت شهر قدس، با بررسی تاریخچه زندگی او می توان فهمید وی از گذشته با خانواده اش درگیر بوده و دچار اختلال شخصیت از نوع ناسازگار و پرخاشگر است.
چنین فردی هر گاه نتواند خشمش را بروز دهد حس انتقام در او به وجود می آید. محرمعلی در چنین حالتی وقتی در دادگاه حضور می یابد با چاقو به همسر و فرزندش حمله می کند و اگر چه با این رفتار او یک بزهکار محسوب می شود و باید توبیخ شود، قبل از آن باید بدانیم وی که در یک مرکز قانونی این چنین پرخاشگری کرده از تفکر منطقی و استدلال به دور و در واقع بیماری است که می توان انتظار ارتکاب قتل نیز از او داشت. نکته یی که باید به آن توجه کرد این است که اگر پرخاشگری بیرونی شود به جرم و جنایت کشیده می شود و اگر درونی و فرو خورده شود به افسردگی تبدیل خواهد شد. حتی در مواردی ممکن است فرد یاد گرفته باشد خشم خود را بیرون بریزد اما چون در شرایطی خاص امکان این کار را ندارد مرتکب خود تخریبی و خودکشی می شود. محرمعلی نیز با خالکوبی خود این پیام را می رساند که تا پای مرگ به انتقام می اندیشد و در حقیقت نه زندگی دیگران و نه زندگی خودش برای او اهمیتی ندارد. چنین فردی چون در خانواده یی پرخاشگر، غیرمتعادل و احتمالاً بزهکار رشد کرده، همان رفتارها را در آینده در خانواده خودش انعکاس می دهد و اگر درمان نشود و برخورد مناسب با او صورت نگیرد دچار حس انتقام جویی می شود. همان طور که در ابتدای بحث متذکر شدم همه انسان ها دچار خشم می شوند ولی در اکثر افراد یک عامل بازدارنده درونی وجود دارد که اجازه نمی دهد رفتار های پرخطر از خود نشان بدهند. حال آنکه عامل کنترل درونی در افرادی همچون محرمعلی به شدت ضعیف شده و همین امر افزایش پرخاشگری آنها را در پی دارد. ضعیف شدن عامل خودکنترلی در اثر تجربیاتی است که فرد در گذشته داشته و اکنون خودش را محق می داند که دست به هر کاری بزند. هر چند این متهم در دادگاه اوج اختلال شخصیت خودش را نشان داده ولی متاسفانه فقط یک حکم طلاق غیابی صادر و وی نیز روانه زندان شده و مورد درمان قرار نگرفته است.
به طور کلی زندان یک عامل کنترل بیرونی است که در مواردی مانند محرمعلی می تواند به لحاظ روحی صدمه بیشتری به فرد بزند و همان مقدار کم کنترل درونی او را نیز از بین ببرد. در این مواقع فرد پس از آزادی اگر محیط را سد راه خود ببیند مرتکب خلاف نمی شود،ولی اگر مانعی وجود نداشته باشد دست به جرم و جنایت می زند و به تبعات عمل خود نیز اهمیت نمی دهد. خالکوبی محرمعلی در واقع حسی بوده که در زندان به وی دست داده و پس از آزادی این جسارت را به خودش داده که مرتکب چنین جنایتی شود. عمل او به آن سبب است که اخلاقیات در وی صدمه دیده و به لحاظ روحی به مرحله یی رسیده که آستانه مقاومتش به شدت پایین آمده و تحریک پذیری اش بسیار بالا رفته است. افرادی که به چنین شرایطی می رسند با کوچک ترین محرک بیرونی به شدت تحریک می شوند و رفتار های پرخطر از خود بروز می دهند. در پایان باید به این نکته اشاره کرد که خشم و عصبانیت رفتاری است که به درمان نیاز دارد و اگر درمان نشود، قتل، اعتیاد و سایر بزه ها را به وجود می آورد، اما متاسفانه ما فقط به فکر پاک کردن صورت مساله هستیم.

مریم رامشت
روانشناس و مدرس دانشگاه

منبع : روزنامه اعتماد