ضرورت شکل گیری دو حزب نیرومند

گفته می شود در سال ۱۸۵۰ تنها در ایالات متحده امریکا فعالیت حزبی وجود داشته و یکصد سال طول کشید تا سایر کشور ها از شیوه های سنتی و ایلی و سلطنت مطلقه به مدیریت سیاسی به شیوه حزبی روی آورند و دیری نپایید که با ظهور اندیشه سیاسی کمونیست نظام های تک حزبی شکل گرفته و در دوران جنگ سرد به واسطه تسلط شیوه و ادبیات جنگی و نظامی بر فضای گفتمان سیاسی جهان مجال جدی به فعالیت های حزبی داده نشد و دولت های متعلق به دو اردوگاه شرق و غرب رفتار یکسانی در زمینه محدودیت فعالیت احزاب از خود بروز دادند و احزاب بازتاب دهنده و ترجمان خواست و اراده نظامیان بودند تا سیاستمداران و مردم، لکن طی ۳۰ سال گذشته عرصه سیاست بیش از سایر عرصه ها تحت تاثیر جهانی شدن و متاثر از انفجار اطلاعات قرار گرفته است.
امروز در بسیاری از کشورهای آفریقایی، امریکای لاتین و حتی کشورهای امیرنشین خلیج فارس سطح قابل توجهی از فعالیت حزبی در جریان و فعالیت اصناف، اقشار و حتی قبایل شکل مدرن حزبی به خود گرفته است. احزاب قدرتمند و سازمان های دولتی و سندیکا های بانفوذ به عرصه فعالیت ها آمده و دولت ها آنها را به رسمیت شناخته و انتقال قدرت در چارچوب رقابت های قانونمند احزاب نهادینه شده است. در کشور ما نیز با وجود فراز و فرودها و اقبال و ادبارها یکصد سال سابقه و تجربه در این زمینه وجود دارد که صاحبنظران بنا به دیدگاه علمی یا تعلقات سیاسی خود آن را مورد مطالعه قرار می دهند. برخی کار حزبی را الزام و آن را مقدمه و ابزار و لازمه توسعه و دموکراسی می دانند و برخی مثل جن و بسم الله نام فعالیت حزبی را با دشنام و وابستگی و غربزدگی همطراز می دانند و هنگامی که از احزاب و سازمان ها و مطبوعات مستقل سخن گفته می شود به سختی بر می آشوبند.
بالاخره حزب دارای چه تعریفی است و جامعه ما در چه وضعیتی از حیث نیاز و امکان و برخورداری از فعالیت حزبی قرار دارد. آیا وجود احزاب در ایران لازم و مفیدند؟ آیا حضور در احزاب و فعالیت حزبی افتخار آفرین است یا اعلام تبری نسبت به آنان و تکرار واژه و شعار استقلال از احزاب و وامدار نبودن به آنان موجب فخر و اعتبار است؟ سودمندی احزاب چیست؟ وظیفه و نقش احزاب در سازماندهی نخبگان و آموزش مردم، انضباط اجتماعی و توزیع و نظارت و انتقال قدرت چیست؟ آسیب های ناشی از فعالیت حزبی در مبحث وحدت ملی و آزادی فردی چگونه است؟ احزاب ایران از جهت سطح علمی، تجربه و مهارت سیاسی و کارکرد و نقش نسبت به سایر کشور های جهان و منطقه چه جایگاهی دارند؟ و ده ها مساله دیگر که جای تامل و بررسی دارد.
حزب عبارت است از اجتماع هدفمند گروهی از شهروندان که باید دارای برنامه سیاسی بوده و با کمک و نمایندگی مردم سعی در کسب قدرت کند. و در اصول ۲۶ و ۲۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی مورد تایید قرارگرفته و نمی توان آن را محدود و مقید کرد الا در جهت حفظ استقلال، آزادی، وحدت ملی، موازین اسلامی و اساس جمهوری اسلامی و مسوولان وزارت کشور در دوره اصلاحات به طور جدی معتقد بودند که با برداشت مضیق از قانون اساسی احزاب مجبور به تسلیم درخواست به کمیسیون ماده ۱۰ نیستند بلکه رفتار آنان است که باید در چارچوب قانون مورد بررسی قرار گیرد نه اینکه حقوق اساسی مردم در انجام آزاد فعالیت سیاسی مورد تردید قرارگیرد، چیزی که این روزها مورد بحث قرارگرفته و مسوولان وزارت کشور با توسعه دامنه نگاه خود سعی دارند فعالیت انتخاباتی افراد و گروه های جامعه را در محدوده احزاب دارای مجوز از کمیسیون ماده ۱۰ تقلیل دهند، این روزها علاوه بر تکیه و تاکید بیش از پیش رئیس دولت بر وامدار احزاب نبودن گفتمان رسمی کشور به طور گسترده یی فعالیت حزبی و سازمان های غیردولتی را به چالش کشیده، کمک های محدود و مساعدت های برقرار شده در دوره اصلاحات را متوقف کرده و فعالان این عرصه ها را به تکاپو برای اثبات اصل ضرورت فعالیت خود وادار کرده اند. نه تنها احزاب منتقد دولت بلکه شرکای سیاسی دولت نهم نیز سهمی در تصمیمات جز وظیفه تایید سیاست ها و اقدامات ندارند. از نشست اعضای دولت و وزارت کشور و استانداران با احزاب و در یافت برنامه و نظر آنان خبری منتشر نمی شود، منشور احزاب که با زحمات بسیار احزاب و وزارت کشور در دوره قبل تهیه شد به بایگانی سپرده شد، افطاری وزارت کشور برای دبیران کل احزاب با عدم وصول دعوتنامه به احزاب مهم و منتقد دولت به سرانجام نرسید. درحالی که دموکراسی، انتخابات و رفتار حزبی احزاب مشهور دنیا را به چالش کشیده، مرتباً نقد می کنیم ولی از بسیاری از مسائل درون جامعه خود غافلیم. قبل از انتخابات برای جلب توجه احزاب به هر دری می زنیم ولی بعد از انتخابات گفت وگو با احزاب و شنیدن سخن آنان را مذموم می دانیم و از اینکه وامدار هیچ حزبی نیستیم به خود می بالیم. در تبلیغات انتخاباتی از مدرن ترین، پرهزینه ترین و مهم ترین شیوه ها بهره گرفته می شود اما احزاب و کاندیداها از هرگونه ارتباط با گروه های اقتصادی برای تامین منابع مالی و تبلیغی منع می شوند. درحالی که تلاش افراد، گروه ها و احزاب را برای کسب موقعیت، قدرت طلبی معرفی می کنیم همین رفتارها توسط حلقه دوستان فریضه و خدمت قلمداد می شود و از این نوع رفتارها و برداشت ها فراوان ملاحظه و هر روز تکرار می شود، پس چه باید کرد؟
از آنجا که مساله سیاست، دموکراسی، انتخابات و احزاب بیش از سایر مسائل و مفاهیم جهانی شده و نمی توان معیارها تجارب و استانداردهای جهانی را نادیده گرفت و امروزه با پیچیده شدن علم اداره، مدیریت و حکومت و با نهادینه شدن اصل ضرورت چرخش قدرت این احزاب هستند که خزانه دار سرمایه های اجتماعی، دانش و تجربه اقشار جامعه برای اداره بهتر جامعه اند. لذا وجود احزاب فراگیر یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. اهل نظر به خوبی می دانند که ادعای نجات بخشی جامعه توسط دولت ها و اعلام بی نیازی به دیگران منحصر به عرصه سیاست نیست، عرصه های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی نیز به همین وضعیت مبتلا هستند. مادامی که منابع سرشار نفت در اختیار دولت بوده و دولت برای اداره امور خود مجبور به دریافت مالیات و پاسخگویی به مردم نیست و دولت خود را لوکوموتیوران قطار توسعه می داند در نتیجه کسانی که از امتیازهای ویژه برخوردارند کمترین نقشی را برای فعالیت و تاثیر احزاب در کشور باور ندارند. اما واقعیت های جامعه امروز بشری قانونمندی های خود را دارد. در مباحث اقتصادی شاهد کاهش تاثیر سیاست های دستوری در سطح جهان و ایران هستیم دولت و مجلسی که با شعار کاهش تورم و رسیدگی به معیشت مردم بر سر کار آمدند به رغم هزینه بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار در آمد نفت توفیقی در رونق اقتصادی و تثبیت قیمت ها و کاهش فاصله طبقاتی و کاهش آلام فقرا به دست نیاورده اند، در عالم سیاست نیز وضع چنین است دیر یا زود نیاز به حضور و فعالیت احزاب بیشتر احساس خواهد شد. تجربه دولت نهم برای احزاب اصلاح طلب و اصولگرا مطالب آموختنی فراوان داشته است. دولتی که بنا داشت کابینه۷۰ میلیونی تشکیل دهد و با این شعار احزاب را به شرایط استاندبای درآورد در عمل در چنبره حلقه یاران خود محبوس شد و به رغم حذف گسترده نیروهای اصلاح طلب، سهمی به اصولگرایان پیشکسوت نرسید و با به کارگیری شیوه های آزمون و خطا منابع فراوانی را مصرف و فرصت های بسیاری را به تهدید تبدیل نموده و نتیجه یی عاید مردم نشد.
بهتر است که احزاب از فرصت کنونی برای سازماندهی امور و آموزش طرفداران و تشکیل دو بلوک سیاسی فعال و تاثیر گذار استفاده کنند. تجربه تک حزبی به هر شکل و عنوان در جهان و ایران شکست خورده و بازسازی آن با هر شکل و عنوان ولو با تکیه بر عناوین به ظاهر ارزشی ناممکن است. ولکن وجود ۱۵۰ حزب در کشور نیز پیام خوبی به جامعه نمی دهد زیرا جامعه ما در این عرصه تجربه محدودی دارد و این تنوع احزاب ناشی از تفاوت راه، اندیشه و برنامه نیست، متاسفانه کمتر حزبی دارای اساسنامه منسجم است، تعداد احزابی که مرامنامه نگارش و تصویب و منتشر کرده اند به عدد انگشتان دست نمی رسد، لذا بیشتر به گروه شبیه اند تا به یک حزب تعریف شده، اما تجارب دو دهه اخیر نشان می دهد که دو جناح در کشور واقعیت یافته و دیدگاه های آنان در زمینه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی و روابط خارجی تا حدودی به مردم معرفی شده و ظرفیت و شیوه های اداره کشور توسط این دو جناح تمایز یافته است. تشکیل دو ائتلاف اصلاح طلب و اصولگرا و فراهم بودن زمینه حضور یک یا دو بلوک مستقل در عرصه سیاسی کشور نویدبخش تشکیل احزاب قدرتمند و تاثیرگذار در کشور است. که هم امکان حضور و فعالیت علاقه مندان در فعالیت های سیاسی را فراهم می کند هم به جامعه کمک می کند تا در مواقع حساس به خصوص انتخابات تصمیمات سنجیده و عقلایی بگیرد و از احزاب برنامه راه و عمل اداره کشور را طلب کند و با شعارها و ترفند های بی پشتوانه تبلیغاتی وسوسه نشود. مباحثی که این روزها در ساحت سیاسی کشور در جریان است و برخی ضرورت تشکیل دولت نجات ملی و برخی ائتلاف ملی را برای برون رفت از شرایط کنونی تجویز می کنند از طریق ساز و کار و ساماندهی احزاب در کشور میسر است.
تجاربی که در دو کشور همسایه ما ترکیه و پاکستان اخیراً به کار گرفته شد و با برنامه ریزی و تفاهم و عقلانیت احزاب و نخبگان نظامیان به پادگان ها بازگردانده شدند و گام های بلندی به سمت دموکراسی برداشته شد یا تجاربی که در هندوستان به عنوان بزرگ ترین دموکراسی جهان امروز در جریان است و کارکرد احزاب قدرتمند و دوگانه در کشور های توسعه یافته موید ضرورت شکل گیری دو بلوک شناسنامه دار و قدرتمند و پاسخگو در صحنه سیاسی کشور به جای ۱۵۰ حزب کوچکی است که متاسفانه اغلب ابزار قدرت بوده اند تا موجد آن.

سیدمحمود میرلوحی
معاون حقوقی وزارت کشور دوره اصلاحات

منبع : روزنامه اعتماد