از تقلید تا یادگیری

تقلید و الگوبرداری یکی از ویژگی‌های انسان‌هاست که از همان دوران طفولیت ضامن بسیاری از یادگیری‌های ماست.
از زمانی‌که طفل با شنیدن اصوات والدین و اطرافیان خود با درآوردن صداهای نامفهوم سعی در تقلید از آنها می‌کند، تا زمانی که برای جلب توجه حرکات و الفاظ بزرگترها را به‌کار می‌برد و وقتی در بزرگسالی هم به دلایل گوناگون از دیگران الگوبرداری می‌کند، همه اینها در سیر رشد و تکامل او موثر هستند. اولین و تاثیرگذارترین دوران زندگی هر انسانی دوران کودکی و طفولیت اوست و همین دوران طلایی است که نقش شگرفی در زندگی آینده انسان‌ها برجا می‌گذارد. کودک متولد می‌شود، درحالی‌که از دنیای جدیدش هیچ آگاهی ندارد، والدین او را حمایت می‌کنند و او با تکیه از آنچه از آنها می‌آموزد پا به عرصه زندگی انسان‌ها و جامعه می‌گذارد، دنیایی عجیب، سخت و گوناگون. او می‌شنود و شنیده‌ها را تقلید می‌کند، تقلیدی که به یادگیری زبان می‌انجامد. او می‌بیند و آنچه دیده را الگوبرداری می‌کند و یاد می‌گیرد چگونه رفتار کند. انسان به‌ویژه در سنین پیش از دبستان بیش از هر زمان دیگری تقلید می‌کند و با این شیوه می‌آموزد. کودک به تقلید نقش‌هایی می‌پردازد که آنها را باور کرده‌است.
معمولا نخستین الگوهای هر کودکی پدر و مادر و سپس اطرافیان نزدیک او مانند خواهران و برادران و دوستان هستند. الگوهایی که می‌توانند مثبت باشند و یا منفی. کودک از ایفای نقش آنها لذت برده و تجربه کسب می‌کند.
آلرت باندورا نظریه‌پردازی است که یادگیری را با تاکید بر مشاهده و الگوبرداری در نظر می‌گیرد. وی در تحقیقی نشان داد که چگونه کودکان از طریق مشاهده رفتار پرخاشگرانه بزرگسالان در موقعیت‌های واقعی، الگوگیری می‌کنند، همان کودکان، رفتارهای غیر پرخاشگرانه منطقی را با مشاهده انسان‌های آرام و متین یاد
گرفتند.
بعضی معتقدند که این نظریه یک نظریه رفتاری است چرا که رفتارگرایان تاثیر عوامل شناختی را در آموزش غیرضروری تلقی کرده و معتقدند که دانش‌آموزان از طریق الگو‌سازی قادرند حتی رفتارهای پیچیده را عمل کرده و فراگیرند.
برخی دیگر این نظریه را یک نظریه شناختی اجتماعی قلمداد کرده و معتقدند که تقلید و الگوگیری صرفاً یک فعالیت شرطی نیست بلکه نیاز به شناخت و قضاوت دارد. انتخاب الگو و انتخاب رفتاری که قابل تقلید باشد نیاز به تجزیه و تحلیل شناختی داشته و ضمناً تقلید و الگوگیری یک فرآیند اجتماعی است و نیاز به برقراری یک ارتباط دوجانبه بین کودک و منبع تقلید یا الگو دارد. آنها معتقدند؛ کودک هر رفتاری را تقلید نمی‌کند یا از هر کسی الگو نمی‌گیرد و این نظریه یک نظریه یادگیری اجتماعی است که برای فهم آن نیاز به فهم اصول روانشناسی اجتماعی وجود دارد.
در هر صورت آنچه مسلم است، الگوبرداری به تنهایی و یا همراه شناخت یکی از ارکان یادگیری در کودکان محسوب می‌شود. حتما شما هم در دوران کودکی‌تان گهگاه با اجازه و یا بدون اجازه لباس بزرگترهایتان را پوشیده‌اید و شاید گاهی به خاطر این رفتارتان ملامت و سرزنش شده‌اید. همه بچه‌ها دوست دارند لباس بزرگترها را بپوشند و مانند آنها رفتار کنند.
راه رفتن، نشستن، طرز صحبت کردن و حتی رعایت مسائل اخلاقی همه اینها از جمله رفتارهایی است که کودکان از محیط به ویژه والدین و سپس معلم خود تقلید می‌کنند. اگر روزی دیدید کودکتان مدادی را مانند سیگار در بین انگشتان خود گرفته و مانند شما به آن پک می‌زند، حتما به جای خنده و یا شوخی و فراموشی آن، نگران شوید و دلیل رفتار کودکتان را از خود بپرسید. به طور حتم این فیگور کودک ماحصل رفتار شماست، شما الگوی او هستید و رفتار شما برای او سمبل یک انسان بزرگ و کامل است. او در رویاهایش خود را مانند شما متصور می‌شود و درستی برای او در رفتار شما معنا می‌یابد. اگر می‌خواهید بد و خوب را به درستی و به دور از شعار به فرزندتان بیاموزید، آن‌طور رفتار کنید که دوست دارید او در حال و آینده رفتار کند. اگر به کودکان بگویید، بچه‌ها نباید سیگار بکشند، ناخواسته به او پیغام می‌دهید که سیگار مال بزرگ‌ترها هست و وقتی بزرگ شد، می‌تواند سیگار بکشد. اما آیا واقعا شما چنین هدفی دارید؟
● دروغگوهای کوچک
شما چقدر به اصول اخلاقی پایبند هستید؟ یا بهتر است بپرسیم چقدر دوست دارید، فرزندی با اخلاق و راستگو، اهل هنر و علم و... داشته‌باشید؟
اگر واقعا چنین است چرا هنگامی که به هر دلیلی حوصله صحبت و یا دیدن یک آشنا را ندارید، به فرزندتان می‌گویید بگو مامان / بابا خانه نیستند؟ جالب است که بعدا فرزندمان را به خاطر دروغی مشابه فقط چون این ‌بار مخاطب ما هستیم و مخالف میل ماست از او خرده می‌گیریم.
نمونه بارز تقلید کودکانتــــان را می‌توانید با مشاهده غیر مستقیم و نامحسوس بازی‌های‌ آنها ببینید. دختر بچه‌ها اغلب در عروسک‌بازی و خاله‌بازی‌های خود سعی می‌کنند با الگوبرداری از رفتار بزرگسالان مانند آنها رفتار کنند و پسربچه‌ها مانند پدر و برادر و... ادای ماشین‌سواری در می‌آورند و کارهایی مانند بزرگ‌ترها انجام می‌دهند. جالب است بدانید بچه‌ها حتی در خوردن و نخوردن صبحانه هم از والدین خود تقلید می‌کنند. این روزها که زندگی ماشینی فرصت صبحانه خوردن را از مردم گرفته ‌است، بهتر است از شب قبل، صبحانه خود و کودک را به شکل لقمه‌ آماده کنید و در زمان مناسب ساعات اولیه روز همراه او بخورید، تا به این شکل کودکان عادت کنند همیشه صبحانه بخورند.
تقلید کودک از رفتار و گفتار والدین، نکته حائز اهمیتی است. کودک معمولا در برابر رفتارهای پدر و مادر عکس‌العمل آنی نشان نمی‌دهد، ولی این به معنی عدم درک یا بی‌توجهی او نیست. کودک با قدرت تقلید خود رفتار و گفتار بزرگ ترها را به سرعت جذب کرده و در شرایط و موقعیت دیگری بروز می‌دهد.
در واقع هر آنچه را که او از پدر و مادر خود می‌شنود و در رفتار آنها می‌بیند، الگوی خود قرار می‌دهد و همان را در برابر اطرافیان بازتاب می‌دهد، بنابراین والدین باید از بیان کلام تند، واژه‌های خشن و دادن نسبت‌های نابجا به یکدیگر و رفتار نادرست در برابر کودک خودداری کنند.
اگرچه در سنین بعدی زندگی نقش تقلید در یادگیری‌های انسان به شدت کودکی نیست، اما همچنان ادامه دارد. در دوره دبستان بچه‌ها بیشتر از نقش معلمان خود تقلید می‌کنند، در حالی‌ که در دوره نوجوانی بیشتر از رفتار همسالان خود تقلید می‌کنند و این آغازی است برای هماهنگی و همسو شدن با گروه‌های اجتماعی و ایفای نقش‌های واقعی زندگی.

شهرزاد عبدیه

منبع : روزنامه تهران امروز