رشد همیشه ادامه دارد

● بررسی اصول تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام
رشد عبارت است از یك تغییر دایمی كه همواره با پیشرفت بوده و به صورت تغییرات تدریجی در رفتار فرد یعنی در افكار، عادات، تمایلات، احساسات و اعمال روزمره او ظاهر می شود.جنبه رشد بدنی به كندی و یكنواخت پیش می رود و ازدیاد قد و وزن نیز تابع همین قاعده است. وزن كودك معمولا تحت تاثیر جنبه های عقلانی او، وضع اقتصادی و اجتماعی خانواده و وزن او هنگام تولد است.
جنبه عقلانی از نظر تربیتی اهمیت بسیاری دارد. این كه برخی از مربیان، تعلیم و تربیت را عبارت از رشد قوه قضاوت صحیح می دانند، بدون تردید توجه به جنبه های عقلانی حیات انسان دارند.
▪ جنبه عاطفی:
جنبه عاطفی رشد همان طور كه تحت تاثیر جنبه های عقلانی، بدنی و اجتماعی قرار دارد، در هر یك از جنبه ها موثر است.باید توجه داشت كه میل و رغبت كودكان نقطه شروع كار تربیتی را تشكیل می دهد و معلم خوب باید در تكامل جنبه های مختلف رشد به او كمك كند و او را به هدف های صحیح تربیتی متوجه سازد.
▪ جنبه اجتماعی:
مدت هاست كه مربیان به جنبه رشد اجتماعی و آماده كردن بچه ها برای به سر بردن با دیگران و همكاری ایشان می اندیشند.
اگر رفتار فرد تابع شرایط اجتماعی است پس انتظارات ما از افراد چگونه قابل توجیه است؟
باید توجه داشت كه تعلیم و تربیت غیر از روان شناسی است. تعلیم و تربیت از رشته های مختلف روان شناسی استفاده می كند و از آن جا كه فرد در هر دوره در اجتماع زندگی می كند علم جامعه شناسی نیز به امر تعلیم و تربیت مدد می رساند.
تربیت اسلامی فقط به آموزش معلومات و آن هم در مدرسه نمی پردازد بلكه برای تربیت همه جانبه عنوان می كند كه قبل از انعقاد نطفه و حتی بسیار قبل از آن كسانی كه بنا دارند با عنوان پدر و مادر فردی را تربیت كنند به خود پرداخته و روح و جسم خود را از جنبه های منفی اخلاقی پاك نمایند.ادامه این تربیت بعد از تولد كودك است. خواندن اذان و اقامه در گوش نوزاد، آموختن كلماتی همچون الحمدالله و لااله الا الله در دوران كودكی اصل آموزش تدریجی و استفاده از تجربیات گذشته را به كار گرفته است.
در حدیث معروف از قول پیامبر (ص) آمده است كه «اطلبوالعلم من المهد الی اللحد» و یا در جایی دیگر می فرمایند: هفت سال اول كودك را رها كنید تا بازی كند. این حقیقت كه هر فردی در جامعه تا حد زیادی تحت كنترل اجتماعی است و این كه این كنترل به طور محسوس آزادی شخص را محدود نمی سازد قابل انكار نیست، در مراحل مختلف حیات، افراد انسان تحت كنترل اجتماعی قرار دارند. مثلا بچه ها در موقع بازی تحت كنترل اجتماعی واقع می شوند. بازی ها معمولا تابع قوانین خاصی هستند و این قوانین رفتار بچه ها را منظم می سازند.
در جریان زندگی اجتماعی كودك می آموزد كه با دیگران همكاری كند و در همكاری وحدت هدف، تقسیم كار، قبول مسوولیت، هماهنگی فعالیت ها و برخورداری همه از كار جمعی عناصر اصلی را تشكیل می دهد. در این زمینه آیه قرآن آمده است: (تعاونوا علی البر و تقوی)
یكی از ویژگی های اسلامی تربیت اسلامی مهم تلقی كردن عقل و نقش آن در پرورش شخصیت افراد است.
وانگهی آزادی از جهتی یعنی رفع مانع، از میان بردن عامل محدود كننده، اكنون باید دید اگر مانع از میان رفت یا عامل محدود كننده محو شد و فرد به جای مانع، خود را تسلیم تمایلات خویش نمود آیا در این صورت فرد آزاد شده است و از آزادی بهره می برد. بدون تردید فرد خود را از شر عامل خارجی نجات داده است اما از سوی دیگر خود را تسلیم عاملی دیگر نموده كه سلطه و قدرت آن كمتر از عامل خارجی نیست و پیروی از آن نیز زیان بخش است.
آزادی و تقوا رابطه نزدیكی با یكدیگر دارند. شاید بتوان گفت تقوا پایه و اساس آزادی است. همان طور كه در قرآن آمده است آنان كه خود را تسلیم هواهای نفسانی(تمایلات) یا خواهش های زودگذر می كنند از كار خود سود نمی برند. بنابراین می توان گفت این امر صحیح نیست كه انسان برای تحقق آزادی خود را تسلیم تمایلات خویش نماید. تسلیم تمایلات شدن از جهتی یعنی انكار آزادی.
حضرت امام صادق(ع) می فرمایند: «هوی یا میل دشمن عقل است».
پس آزادی چیست؟ آزادی دو جنبه دارد، جنبه منفی و جنبه مثبت.
جنبه منفی آزادی، رفع مانع یا نبود مانع است. فرد می خواهد خود را از شر فردی دیگر كه او را محدود ساخته است نجات دهد. وقتی فرد از شر عامل خارجی نجات یافت و میل خود را نیز تحت كنترل درآورد. در این موقع آزادی برای او یعنی پیروی از عقل یا عاقلانه عمل كردن كه این جنبه مثبت آزادی است.

فرزانه خسروی

منبع : روزنامه جوان