رمضان ؛ ماه خودسازی

خودسازی از خودشناسی آغاز می‏شود. نخست ‏باید خود را شناخت تا بتوان خود را ساخت، چرا كه با خودشناسی، خداشناسی ‏تحقق می‏یابد و اگر خدا را شناختیم، خود را ساخته‏ایم.
در آغاز باید دید چرا پدید آمده‏ایم؟ و هدف از پیدایش و خلقت ما چیست؟ خداوند در قرآن كریم تصریح كرده ‏است كه:« و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون، من جن و انس را نیافریدم، جز برای این‏ كه عبادت كنند.»
در تفاسیر زیادی «لیعبدون‏» به معنای «لیعرفون‏» آمده‏است، یعنی هدف از خلقت ‏شناخت است وگرنه عبادت فقط نماز و روزه و در سجاده نشستن و خدا را نیایش كردن‏ نیست. نماز و روزه و ...، شعبه‏ای ازعبادت است كه عبادت اجتماعی اهمیتش‏ كم‏تر از آنها نیست ، زیرا درآن جا انسان فقط به خود می‏اندیشد، وعبادت در معنای ‏گسترده‏تر با دیگران و به دیگران اندیشیدن است. عبادت، دردشناسی و دردزدایی است.
●چگونه خلیفهٔ الله شویم ؟
عبادت، در جمع زیستن و برای جمع زیستن است. این كه عبادت بیش‏تر به صورت جمعی مطرح می‏شود و بر مسجد و جمعه و جماعت تاكید می‏شود، برای این است كه شناخت انسان به خویش منحصر نشود و به دیگران نیز سرایت ‏كند. ما آفریده نشده‏ایم كه تنها گلیم خود را ازآب بیرون بكشیم بلكه باید درمتن قرار بگیریم نه در حاشیه. در جمع زندگی كنیم نه در دیر. به فكر چاره‏جویی ازدیگران باشیم نه تنها چاره‏جویی از خویشتن .
به هرحال، بحث ما درباره شناخت نیست ‏كه بحثی است طولانی و از آن می‏گذریم. اما آن‏ چه گفتنی است، این است كه انسان‏ چگونه باید خود را بسازد و چگونه باید خود را آماده كند تا انسانی الهی گردد، تا قابلیت ‏خلیفهٔ الله شدن پیدا كند. خودسازی به این است كه منش خود را به ‏گونه‏ای تغییر دهیم كه پروردگار می‏خواهد، و به عبارت دیگر: اگر هم طبیعت ما مایل ‏به تكبر و خودخواهی است، باید نفس خویشتن را چنان ریاضت دهیم كه از فراز كبر و نخوت فرود آید و به تواضع و فروتنی گراید.
اگر طبیعت ما، به بخل تمایل بیشتری ‏دارد، چون این صفت مورد نكوهش خداوند و تمام پیامبران و اولیاء و خردمندان‏ می‏باشد، پس باید از آن دست‏ برداشت و سخاوتمند شد. خلاصه باید صفات سلبیه (منفی) را از قلب زدود، چنان كه صفات ثبوتیه را چون جامه‏ای تمیز و زیبا در بر كرد.
●چه باید كرد ؟
باید قلب را از آن چه در نظر مولا و پروردگارمان ناخوشایند و مكروه است، پاك‏ كرد و باید تمام اعضاء و جوارح را در راه رضایش به كار گرفت.
خویشتن را باید به حلم و بردباری عادت داد كه آن درجه و مقام آدمی را والا برد ودر میان مردم مایه شرف و عزت باشد و با نیكان و بزرگان هم صحبت ‏شود و از هرچه ‏مایه پستی و تن ‏پروری و تنبلی است دور سازد و آن چه كه انسان را به خدایش نزدیك‏ و مقرب می‏كند، به آن سوی سوق دهد و عاقبت‏ خیر و نیك فرجامی، ثمره و نتیجه‏اش ‏باشد.
باید به عفت و پاكدامنی روی آورد و از آن‏ چه مایه نفرت و خجلت ‏باشد و شخصیت ‏انسان را لكه‏دار و ننگ بار سازد، دوری جست. باید صبر را پیشه خود ساخت تا به ‏یقین و رضا برسد و تسلیم در برابر اوامر حق باشد و تنگناها و محنت‏ها و رنج‏ها وسختی‏ها و تنگدستی‏ها و رویدادهای تلخ روزگار، او را از پای درنیاورد.
باید به سوی تكامل عقل و روح گام برداشت و با تكیه بر دو بال تقوا و عمل، به‏ اوج عزت و عظمت و خدا خواهی رسید. باید در مقابل لذات زودگذر دنیایی به سلاح‏ تقوا، ورع، پارسایی و زهد مسلح شد تا رستگار شویم و به بهشت رضوان نایل آییم كه:« و رضوان من الله اكبر.»
باید آن چنان بر خویشتن مسلط بود و نفس سركش را مهار كرد كه نه مدح و درود دیگران، و نه فحش و ناسزای آنها در روحیه فولادین و با صلابتش تاثیر گذارد.
باید خود نگهدار بود از آن‏ چه نارضایتی حق در بردارد، نه آن ‏چه خویشتن بخواهد یا نخواهد كه در برابر امر مولا خودی نیست كه مطرح باشد. باید از شر و بدی و رذایل اخلاقی و عادت‏های ناپسند و منش‏های زشت و كارهای قبیح، دور شد چنان‏ كه به‏ خیرخواهی ، راستگویی ، امانت ، فضیلت ، اخلاق نیكو و خصال پسندیده، متخلق شد.
باید به فكر امروز و فردای خود بود و برای فردا كه دیرهم نیست آماده شد و برای جهان جاویدان و ابدی، توشه برداشت.
باید با استقامت و پایداری، نه ازحوادث و رویدادهای تلخ ترسید و نه از ملامت ‏ملامت كنندگان و سرزنش نادانان، خم به ابرو آورد؛ بلكه فقط خدا را در نظر داشت و راه خدا را دنبال كرد و پیوسته از او خواست كه توفیق هدایت در صراط مستقیمش به‏ وی بخشد: «اهدنا الصراط المستقیم‏».
باید محبت، دوستی، همكاری، غم‏خواری، ایثار، گذشت، بخشش و نرمش را جایگزین ‏نفرت، خشم، كینه، خودپسندی، خودمحوری، آز و تندخویی نمود.
باید از زندگی دیگران عبرت گرفت، نه خود عبرت دیگران شد. و ده‏ها باید و نباید در این جا خودنمایی می‏كند كه اگر انسان به فطرت و سرشت‏ خویش بنگرد، به آنها پی‏خواهد برد، و ماه رمضان، هنگام آن است كه انسان را متوجه خویشتن كند و فطرت‏ خفته‏اش را بیدار سازد و از راه تفكر و اندیشیدن كه برترین عبادت است او را به خودسازی وادارد.
●لحظه های ماه رمضان را غنیمت شماریم
برادران ! خواهران ! ماه خدا فرا رسیده است، جا دارد كه ‏بیش‏ترین استفاده را ازآن بنماییم. نگذارید ساعتی، بلكه لحظه‏ای از این ماه‏ مبارك به هدر رود. در این ماه، سرنوشت ‏یك ساله، بلكه سرنوشت تمام عمر تعیین ‏می‏شود.
هشیار باشیم، مبادا ساعتی بی‏انگیزه، بی‏توجه و بی‏هدف بگذرد و از عیدی و جایزه ‏الهی در روزعید فطر خدای نخواسته بی‏بهره و محروم بمانیم كه هیچ زیانی از آن ‏سخت‏تر و زیان ‏بارتر نیست! در روایت آمده است كه رسول خدا صلی‏الله علیه و آله وسلم قبل از ماه رمضان خطبه‏ای خواند و در آن خطبه فرمود:
«ای مردم! جبرئیل به دیدار من آمد و گفت: یا محمد! هر كه نام تو را بشنود وبر تو صلوات نفرستد، از رحمت‏ خدا دور باشد. یا محمد! هر كه ماه رمضان را دریابد و مورد مغفرت و آمرزش پروردگار قرار نگیرد و از دنیا برود، خداوند او را از رحمتش دور خواهد كرد. ای پیامبر آمین بگو. من هم آمین گفتم‏ .» (۱)
دراین ماه خودسازی، درهای بهشت ‏بر روی مومنان گشوده می‏شود و درهای جهنم بسته‏ می‏شود، نباید كاری كرد كه در اثر آن كار، درهای بهشت ‏بر رویمان بسته و درهای ‏دوزخ گشوده شود.
در این ماه پربركت چنان كه از روایات استفاده می شود بهشت را زینت می‏دهند و پاداش كارهای خیر و عبادت ها و راز و نیازها دو برابر می‏گردد.
رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: «شهر رمضان شهرالله عز و جل و هو شهر یضاعف الله فیه الحسنات و یمحو فیه السیئات، و هو شهر البركهٔ، و هو شهرالانابهٔ، و هو شهر التوبهٔ، و هو شهرالمغفرهٔ ، و هو شهرالعتق من النار و الفوز بالجنهٔ.
الا فاجتنبوا فیه كل حرام و اكثروا فیه من تلاوهٔ القرآن و سلوا فیه حوائجكم و اشتغلوا فیه بذكر ربكم و لا یكونن شهر رمضان عندكم كغیره من الشهور فان له ‏عندالله حرمه و فضلا علی سائر الشهور، و لا یكونن شهر رمضان، یوم صومكم كیوم ‏فطركم .‏» (۲)
ماه رمضان، ماه خدای عزوجل است كه در آن پاداش كارهای نیك دو برابر می‏شود و گناهان زدوده می‏شود.
ماه رمضان، ماه بركت و افزایش است.
ماه رمضان، ماه بازگشت و انابه است.
ماه رمضان، ماه توبه است.
ماه رمضان، ماه آمرزش گناهان و مغفرت است.
ماه رمضان، ماه آزادی و رهایی از جهنم و دستیابی به بهشت است.
پس ای مردم! درماه رمضان از هر كار بد و حرامی دوری كنید و درآن بسیار قرآن بخوانید و تمام ‏ اوقاتش را به یاد و ذكر پروردگارتان مشغول شوید. مبادا ماه رمضان نزد شما مانند دیگر ماهها باشد، چرا كه بر دیگر ماهها حرمت و برتری دارد.
حضرت امیرالمومنین ‏علیه‏السلام می‏فرماید: "علیكم فی شهر رمضان بكثرهٔ الاستغفار والدعاء، فاما الدعاء فیدفع البلاء عنكم و اما الاستغفار فتمحی به ذنوبكم ." (۳) ; بر شما باد، در ماه ‏رمضان، به بسیار دعا كردن و استغفار نمودن چرا كه دعا بلا را از شما دور می‏سازد و استغفار، گناهانتان را می‏زداید .».
به ‏هر حال، ماه رمضان ماه خودسازی است و كمترین خودسازی به این است كه انسان خودی را برای خویشتن نشناسد و خدا را مالك ‏خود بداند كه اگر چنین بود، خدا را خواهد شناخت و حق عبودیت پروردگار را ادا خواهد كرد و از هر چه رنگ ضد خدایی دارد، دور خواهد شد. خودسازی و جدا شدن از تعلقات و هواهای نفسانی، منشا تمام كمالات و ملكات و فضائل انسانی است و اگر كسی ‏توانست ‏خود را از تعلقات مادی برهاند، و به ظواهر زود گذر دنیا بی‏اعتنا باشد، بی‏گمان به خدا توجه خواهد كرد و به سوی تكامل روانه خواهد شد و این بالاترین ‏پیروزی و سرفرازی انسان است.
خدا می‏داند تمام مفاسد جهان و ظلم‏ها و تعدی‏ها و تجاوزها و گردن كشی‏ها در اثر خودبینی و هوا پرستی است، لذا در قرآن كریم همواره‏ تزكیه و تربیت مقدم بر تعلیم وآموزش ذكر شده ‏است و خودسازی، یعنی تزكیه نفس و ماه‏ رمضان به حق ماه تزكیه و تطهیر نفس است. پس بیایید باهم در این ماه بزرگ ‏آهنگ تقرب به خدا را بجوییم تا در درگاهش ره یابیم و در روز رستاخیز سفید روی گردیم.
●فرازی از نیایش های امام سجاد علیه السلام
در پایان فرازی زیبا از نیایش‏های امام سجاد (ع) را یادآور می‏شویم، باشد كه صحیفه سجادیه همواره الگوی ما در زندگی باشد:
" اللهم و انت جعلت من صفایا تلك الوظائف، و خصائص تلك الفروض شهر رمضان، الذی اختصصته من سائر الشهور و تخیرته من جمیع الازمنه و الدهور، و آثرته علی كل‏ اوقات السنه بما انزلت فیه من القرآن و النور و ضاعفت فیه من الایمان، و فرضت ‏فیه من الصیام، و رغبت فیه من القیام، و اجللت فیه من لیله القدر التی هی خیر من الف شهر، ثم آثرتنا به علی سائر الامم و اصطفیتنا بفضله دون اهل الملل، فصمنا بامرك نهاره، و قمنا بعونك لیله، متعرضین بصیامه و قیامه لما عرضتنا له من ‏رحمتك و نسبتنا الیه من مثوبتك و انت الملی بما رغب فیه الیك، الجواد بما سئلت ‏من فضلك القریب الی من حاول قربك. " (۴) .
«خداوندا ! از كارهای برگزیده و واجبات ویژه ، ماه رمضان را قرار دادی ؛ ماهی كه آن را از میان دیگر ماهها برگزیدی، و از میان ‏تمام زمان‏ها و روزگاران، آن را انتخاب نمودی، و بر جمیع اوقات سال برتریش ‏بخشیدی و انتخاب آن به دلیل قرآن و نوری است كه درآن ماه فرو فرستادی، و ایمان ‏را درآن دو برابر ساختی و روزه‏اش را واجب، و شب زنده‏داری را برای عبادت در آن‏ ترغیب فرمودی و شب قدر را كه از هزار شب برتر است در آن عظمت‏ بخشیدی و گرامی ‏داشتی، سپس ما را به وسیله آن ماه برتمام امتها برگزیدی و به سبب فضیلتش ما را به دیگر پیروان ادیان برتری بخشیدی، پس به فرمان تو روزش را روزه می‏داریم‏ و به یاری تو شبش را به عبادت می‏پردازیم، در حالی كه با صیام و قیامش، خویش را مشمول دعوتی كه ما را در معرض آن قرار داده‏ای، می‏سازیم، و آن را سبب دریافت‏ پاداش تو می‏سازیم و تو برآن چه از درگاهت درخواست ‏شود، توانایی و به آن چه كه ‏از فضل و احسانت مسالت گردد بخشاینده‏ای و به كسی كه آهنگ تقرب به تو جوید نزدیكی .‏»
آخرین سخن این كه امیدواریم خداوند ما را توفیق عبادت خصوصا در این ‏ماه مبارك بخشد و مستوجب مغفرت و آمرزش درگاهش قرار دهد.

نویسنده: محمد جواد مهری
پی ‏نوشتها:
۱- المقنعه، ص ۳۰۸ .
۲- فضائل الاشهر الثلاثه، ص‏۹۵ .
۳- وسائل الشیعه، ج‏۷، ص‏۲۲۰ .
۴- صحیفه سجادیه، دعای ۴۵.

منبع : تبیان