پوشش گیاهی تالاب گاوخونی

پوشش گیاهی تالاب گاوخونی شامل گونه های متفاوتی می‌باشداز جمله نی، لوئی ،مرغ، بارهنگ آبی، علف بوریا، جگن و جلبک وبعضی از گونه های دیگر گیاهان آبزی. ضمناً در سواحل این تالاب درختچه هائی وجود دارند که عمدتاً بدین قرار می‌باشد:گز، تاغ ، ریش بز، کاروان کش، اشنا.
تنوع و ارزش های دارویی گونه های گیاهی تالاب مجموع گیاهان جمع آوری شده از منطقه که مورد شناسایی قرار گرفته اند بالغ بر۶۵ گونه گیاهی است که در ۱۶ تیره (خانواده) و ۵۴ سروه (جنس ) قرار می‌گیرند. تیره اسفناج (چغندر) با داشتن بیش از ۱۷ گونه گیاهی بیشترین فراوانی و تنوع گیاهی را دارد در حالی که تیره های پیچک صحرایی، افدراسه، شمعدانی و... هریک با داشتن حداقل یک گونه گیاهی کمترین تنوع گیاهی را شامل می‌شوند. در ذیل مهمترین تیره های گیاهی با ذکر برخی از گونه های موجود در آن به طور مختصر معرفی شده اند.
● تیره اسفناج:
گیاهان این تیره غالباً علفی و نمک دوست هستند که در بیشتر مناطق شور کویری و خشک جهان از جمله در کنارة دریاها، باتلاقها و مردابهای شور به خوبی رشد کرده و اجتماعات قابل ملاحظه ای را تشکیل می‌ دهند. تالاب گاوخونی هم به خاطر داشتن حاشیه های مرطوب و شور زیستگاه مناسبی برای رشد بسیاری از گونه های شور است و طالب زمینهای دارای کلرونیترات این تیره می‌باشد. به نحوی که تنوع گونه های گیاهی متعلق به این تیره درمقایسه با تیره های دیگر سهم بیشتری در ترکیب روئیدنیهای منطقه ایفا می‌کند. از گونه های متعلق به این تیره که در جوامع گیاهی مختلف منطقه به خوبی قابل مشاهده هستند می‌توان به گونه ای از جنس لارک، سلمه تره، کورنولاکا، ژیرژنسونیا، گنگ، آغنه
هالوستاکسین(قعر)، سالسولا، خبته، شور(شیرمال)، اشنان(ایشنون)، سیاه شور (کاندول) اشاره کرد.
از بین گیاهان ذکر شده، از جنس لارک (آنابازیس) آلکالوئیدی به نام آنابازین (ایزومرنیکوتین) که دارای خاصیت حشره کشی بسیار قوی وسمی می‌باشد استخراج می‌نمایند. گونه های مختلف سالسولا (چشموک، زارق، سرمه) گلهای رنگ رنگ چشم نوازی دارند در ایجاد فضای سبز مناطق کویری واز خاکستر بعضی از گونه های آن به علت داشتن مواد قلیایی فراوان به جای سود می‌توان استفاده کرد. بعلاوه این گیاهان دارای خواص درمانی بوده واعضای آن دارای اثر ملین ومدر است. از انواع سالسولا ماده ای به نام سالسولین نیز استخراج می‌کنند که پائین ‌آورنده فشار خون می‌باشد هم چنان درزمانهای گذشته از بخشهای هوایی و خرد شده گیاه اشنان جهت شستن لباس استفاده می‌شده است.
● تیره گز:
گونه های مختلف گز بیشتر در کنار آبهای شور، زمینهای شوره دار و کنار رودخانه می‌رویند و شامل درخچه ها و یا درختانی با برگهای نوک تیز، سوزنی و یاپولک مانندی است که به طور فشرده روی یکدیگر قرار می‌گیرند و از لحاظ ظاهری تشکلی شبیه سرو دارند. در شمال غربی تالاب گاوخونی در مجارر آبراهه های متعددی که به تالاب ختم می‌شوند پوشش فراوان، تراکم، متنوع با ارتفاع قابل ملاحظه ای از گونه های گز (گزستان) رشد می‌نمایند.
برخی از انواع درختچه ها گز دارای تانن فراوان می‌باشد که اثر قابض داشته به علاوه مدر، اشتها آور و مقوی می‌باشد. ۵ گونه مختلف از انواع گز شامل شوره گز، گز گلبرگ نازک، گز چهار مارگی در این بخش از تالاب وجود دارند.
متاسفانه در زمانهای گذشته اهالی مناطق مجاور درختچه های گذران ناحیه را که بصورت بیشه زارهای متراکمی بودند جهت تهیه زغال وهم چنین سوخت به طور بی رویه قطع می‌نمودند که امروزه با منسوخ شدن این امر خسارات گذشته تا حدود زیادی ترمیم شده وسیمای جنگلی خود را دوباره باز یافته است.
● تیره کاسنی:
این تیره دارای ۱۰گونه مختلف در منطقه است که بیشتر برروی ارتفاعات و دامنه کوههای مجاور که کمتر تحت تاثیر شوری تالاب قرار می‌گیرند رشد می‌نمایند. این گیاهان با گلهای رنگارنگ خود مناطر زیبایی رادر اوایل فصل بهار در این مناطق ایجاد کرده در مدت کوتاهی خزان می‌شوند.
از گونه های متعلق به این تیره که در مناطق مذکور رشد می‌ کنند می‌توان به درمنه، شکر تیغال، گیاهی به نام محلی تلچه، گل بابونه، سنسیو اشاره کرد.
گونه درمنه از گیاهان خوشخوراک است که می‌تواند در چرای دام موثر باشد. ازاین گیاه اسانسی بر علیه سویه های مختلف باکتر یائی وقارچی تهیه می‌شود.
● تیره پیچک صحرائی:
این تیره فقط دارای یک گونه در منطقه است که در سیر آبرفتی که در زمستان توسط آب پوشیده می‌شود در خاکهای شور استقرار پید می‌کند ومیتوان آن را در مجاور آبراهه هایی که در نتیجه انشعاب رودخانه زاینده رود و در محل ورود به تالاب به وجود آمده است و به نام محلی لیواش معروف است.
● تیره شب بو:
۷ گونه مختلف از این تیره در منطقه شناسائی شده اند.
بسیاری از گونه های تیره شب بومصرف غذایی یا ارزش دارویی دادند. اکثر آنها دارای گلوکوزید گوگردی هستند که در استخراج اسانسهایی گوگردی کار برددارند. گیاهان دارویی در این تیره بسیار و از گذشته دور مورد استفاده قرار می‌گرفته اند هم چنین بسیاری از گونه های این تیره زینتی هستند.
گیاهی بانام محلی شلغمی، گونه ای از جنس تره تیزک (چاله حموم)، ۲ گونه از جنس اسیتریگموستموم، از گونه های متعلق به این تیره در تالاب گاوخونی هستند .
● تیره ریش بز :
تنها گونه متعلق به این تیره در منطقه ریش بز (ارمک،افدرا) می‌باشد که به علت شکل ظاهری انشعابات ساقه گیاه بر این نام معروف است. این گیاه رامی توان در ارتفاعات بالای کوه سیاه بخوبی مشاهده کرد که از تراکم پوشش نسبتا خوبی برخوردار است. بردباری این گیاه نسبت به شوری کم است و از این رو در مجاور دریاچه رشد نمی کند.
این گیاه خوشخوراک بوده وجهت تامین علوفه دام استفاده می‌شود. گونه های مختلف افدرا کم وبیش دارای آلکالوئیدی معروف به نام افدرین هستند که مصرف وسیعی در پزشکی دارد. افدرین استخراج شده شبیه آدرنالین عمل می‌ کند ومحرک مغزو اعصاب، از بین برنده خستگی وناراحتی، افزایش دهنده فشار خون، آرام کننده حرکات روده ای تسکین دهنده و معالجه کننده روماتسیم می‌ باشد. یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی جهان است اغلب اشخاص شاید بارها از داروی بدون نسخه سرما خوردگی که دارای ماده شیمیایی پزودو افدرین است استفاده کرده اند بدون اینکه بدانند بنیان این دارو از گیاه دارویی افدرا می‌باشد که احتمالا بیشتر از ۵۰۰۰ سال سابقه شفابخشی دارد. زنان باردار، مادران شیرده، اشخاص بافشار خون بالا، بیماران قلبی و...می بایست در مصرف آن محتاط باشند.
● تیره شمعدانی:
گونه ای از شمعدانی تنها گیاه این تیره در منطقه است که در خاکهای لومی که دارای مقایر شن، رس وسیلت به تقریب یکسان می‌باشد رشد می‌کند و در نواحی صخره ای پوشیده شده توسط درمنه نیز می‌توان آن را مشاهده کرد. این گیاه دارای گلهایی به رنگ متمایل به قرمز است.
تیره گندیان: این تیره شامل گونه های نی، چمن شور، جاروپیغمبری(نیسی)، ارموپیروم میباشد که بیشتر گیاهانی علفی، یک ساله یاچند ساله میباشند واز لحاظ تامین علوفه دام اهمیت دارند. چمن شور که در بخش جنگل زار بخوبی رشد می‌کند و یا جارو پیغمبری که درارتفاعات و جامعه گیاهی درمنه وجود دارد هریک جهت چرای دام بکار می روند.
از بین گونه های مختلف این تیره گیاه نی از فراوانی بیشتری نسبت به سایر گونه ها برخوردار بوده و پوششهای متراکمی را در ناحیه شمال غربی تالاب بوجود می‌آورند. بهره برداری از گیاه نی امروز در بسیاری از تالابهای کشور وجهان جهت مصارف گوناگون متدوال است به نحوی که می‌توان ازآن در ساخت بخشهایی از خانه، دیوار پیش ساخته موسوم به کانتکس، تهیه خمیر مقواوکاغذ، نئوپان وعلوفه استفاده کرد. از مشخصات جالب توجه دیگر در مورد نی اینست که برگهای این گیاه در هنگام پوشیده شدن توسط آب، این شرایط را تحمل نکرده وسریع می‌ریزند بنابراین معیار خوبی است که حد اکثر بالا آمدن آب در تالاب را نشان می‌دهد.
● تیره شب خسب:
گهورک(جغجغه یاکیلیونی) گونه متعلق به این تیره است که در خاکهای رسوبی، میان محصولات زراعی و زمینهای شور ودر مسیر رودخانه و آبراهه های منتهی به تالاب رشد می‌کند.
● تیره گل جالیز:
گونه ای از گل جالیزدر اطراف تالاب و بر روی زمینهای شنی رشد می‌کند. فاقد کلروفیل می‌باشد و بیشتر انگل ریشه درختچه های گز در منطقه است.
جالب است بدانیم که برخی از گونه های گل جالیز به عنوان تونیک، مقوی، رفع کننده ناراحتیهای خون ودرمعالجه عقیمی بکار می‌رود.
● تیره پروانه آساها:
گیاهان از این تیره که در محدوده تالاب گاوخونی وجود دارند عبارت اند از: خارشتر، شیرین بیان(مجو) وسه گونه از گیاه گون که بیشتر بر روی زمینهای شنی وخشک حاشیه ای رشد می‌نمایند.
خارشتر گیاهی است خار دار که در بیشتر نقاط خشک وبیابانی ایران رویش می‌کند واز سر شاخه های آن جهت چرای دام استفاده میشود.
از ریشه گیاه شیرین بیان هم ترکیبات گلیسیریزین به دست می‌آورند که مصرف دارویی دارد و از قدیم ریشه آن به صورت دم کرده برای درمان برخی از بیماریها متداول بوده است. این گیاه در بوشهر وفارس با نام مهک، تهران و شمال ایران با نام شیرین بیان، کرمان (متکی) و اصفهان میجو یا مژو معروف است و در کتب طب سنتی قدیم سوس (به معنای ریشه شیرین) معرفی شده است. از عصاره شیرین بیان و عرق آن همچنین مشروب غیرالکلی فرح بخشی درست می‌کنند که به آن کوکو (coco) می‌گویند. برداشت ریشه یا ساقه این گیاه برای مصارف دارویی می‌بایست در سال سوم در فصلی که برگهای آن درحال ریختن است انجام گیرد زیرا در این مرحله از رشد گیاه ریشه آن حداکثر ماده گلیسیریزین را دارد.
● تیره علف هفت بند:
اسکنبیل و کاروانکش دو گونه این تیره هستند که در نقاط شنی رشد می‌نمایند. از اسکنبیل جهت تثبیت تپه های شنی حاشیه تالاب می‌توان استفاده کرد.
● تیره سیب زمینی:
تنها گونه این تیره در منطقه گرگ تیغ (اشک) است که بخاطر تیغ های مشهورش به این نام خوانده می‌شود. کاربرد این گیاه در مناطق کویری و خشک در ایجاد حصارهای طبیعی است.
● تیره چتریان(جعفری):
گونه ای از جنس آنقوزه ، گیاهی بانام محلی خولگی، خار خروسک، شومانیا از جمله گیاهان این تیره هستند که در منطقه رویش می‌نمایند.
● تیره قیچ:
سه گونه از این تیره در منطقه رشد می‌نمایند که شامل اسپند، خارخسک(نخودی)، قیچ می باشند.
اسفند یا اسپند که در کتب طب سنتی قدیم بانام حرمل آمده است وحشی است خاصیت دارویی داشته که از دانه آن به عنوان تب بر،کاهنده درد معده و در معالجه کرمهای روده در مردان استفاده می‌شود. جوشانده برگ آن برای درمان رماتیسم و ریشه آن برای کشتن برخی از حشرات موذی مفید است.
خارخاسک که بانامهای دیگری همچون هنج و خارسوهوک نیز معروف است جهت افزایش شیر، از بین بردن انگلهای شکم، معالجه آبسه ها، اسهال خونی، درمان التهاب و برفک دهان به کار می‌رود.
قیچ که در اغلب نقاط به کلمه قیچ معروف است و با نامهای دیگری همچون آغاجی ،زرین چو،قره قان و کچ نیز خوانده می‌شود گیاهی است چند ساله بصورت درختچه های کوچک که در ارتفاعات مشرف به تالاب از جمله دامنه کوه سیاه رویش می‌کند.

منبع:gavkhooni.net

منبع : کلوب