ایران آسیایی تر از همیشه

علاقمندم در ابتدا اشاره کنم که سخن من در منظومه نظری سیاست خارجی توسعه گرا که در دولت اصلاحات تجربه شد، بیان می شود . سیاست خارجی که ضمن توجه عمده به امنیت ملی و منافع ملی تسهیل توسعه ملی را دراین چارچوب در زمره اولویت های خود می داند و برای این پدیده در تعامل با دیگر کشورها جایگاه قابل توجهی قائل است و البته معتقد است که همکاری در فرایند توسعه علائق متقابل را افزایش داده و تیرگی ها در روابط را کاهش می دهد و در نتیجه باعث افزایش امنیت ملی کشورها نیز می شود.
● ایران در آسیا و خاورمیانه
ایران و مصر دو تمدن دیرپای باستانی هستند که نقش اساسی در فرهنگ و تمدن بشری دارند. این دو تمدن ، ایران در میان غربی ترین سرزمین های قاره آسیا و مصر در میان شمالی ترین سرزمین های قاره آفریقا در منطقه بسیار حساسی با نام اعتباری خاورمیانه هویت مشترکی پیدا می کنند.
برای آسیایی ها خاورمیانه مسیر ارتباط با اروپاست ، برای مسلمانان خاورمیانه مهد اسلام و سرزمین های مقدس مسلمانان است و البته امروز خاورمیانه حساس ترین و بحرانی ترین منطقه سیاسی جهان محسوب می شود.
در گذشته تاریخی، اروپائیان به سرزمین های این منطقه به دلیل موقعیت جغرافیایی آن بسیار چشم داشتند و اعتقادات غالب ژئوپلتیکی تسلط براین منطقه برای اقتدار جهانی را ضروری تشخیص می داد.
در قرن گذشته نفت خام و گاز طبیعی نیز اهمیت جدیدی برای خاورمیانه رقم زد و این منطقه به بزرگترین صادر کننده نفت خام و گاز طبیعی در جهان بدل گردید. این موقعیت جدید اهمیت استراتژیک این منطقه را بازهم افزایش داد.
در نقشه های تاریخی این منطقه، ایران به صورت معنادارتری مانند یک پل وسیع میان دو آب راه دریایی خلیج فارس و دریای خزر تنها راه مناسب از طریق خشکی برای ارتباط میان اروپا و آسیا بوده است.
به دلیل همین شرایط همواره سهم تجارت میان آسیا و اروپا و البته سرزمین های عثمانی در اقتصاد ایران بالا بوده و ایرانیان بسیاری به تجارت مشغول بوده اند.
پس از فروپاشی حکومت عثمانی نام خاورمیانه هرچند با محوریت اروپا تعریف شده بود اما یک واقعیت را بیان می کرد و آنهم منطقه ارتباط میان اروپا و آسیا بود.
با سامان یافتن نسبی وضعیت کشورهای اسلامی خاورمیانه به دلیل وجود سرزمین های مقدس مسلمان اعتبار اسلامی متفاوتی یافت و با تحولات قرن بیستم، ظهوراسرائیل و شکل گیری بحران فلسطین، خاورمیانه معنای دیگری نیز برای مسلمانان پیدا کرد، حساسیتش برای مسلمانان افزایش یافت و درعین حال به یکی از بحرانی ترین نقاط جهان بدل گردید. بحرانی که همچنان دامنگیر این منطقه جغرافیایی است.
ایران به خاطر موقعیت ویژه جغرافیائی اش در غرب آسیا و در شرق خاورمیانه این امکان را داشته که ارتباط خود را با آسیا یا خاورمیانه به صورت یکسان تعریف کند و همواره ترجیح داده که از هردو هویت آسیایی و خاورمیانه ای برخوردار باشد.
تمایل داشته که خاورمیانه ای باشد تا از نقش حساس کشورهای این منطقه بهره مند باشد و درعین حال نزدیکی به اروپا و نقش ارتباطی ایران در مسیر ارتباط شرق و غرب را نمایان سازد و تمایل داشته که آسیایی باشد تا به عنوان یک کشور فرهنگ ساز و دارای تمدن طولانی ، خود را درمیان فرهنگ ها و تمدن های آشنای آسیایی ها تعریف کرده و از ارتباط با این فرهنگ ها و تمدن های باستانی بهره مند باشد.
تصویرایرانیان ازاروپا همچون تجسم بسیاری از کشورهای شرقی دو چهره را متضاد را نشان می دهد.
در قرون گذشته اروپائیان استعمارگران مهاجم در میان کشورهای اسلامی بوده اند و چهره استعمارگر و مداخله گر اروپائیان مهمترین ویژگی منفی کشورهای قدرتمند این قاره تلقی می شده اند.
درعین حال قرن هاست که اروپا مسیر توسعه را پیموده و بخصوص در دو قرن گذشته کشورهای مهمتر اروپایی به سرعت از کشورهای درحال توسعه کنونی از جمله کشورهای اسلامی حامل بزرگترین و دیرپا ترین تمدن های بشری مانند ایران و مصر فاصله گرفته اند . در قرن گذشته توسعه و پیشرفت در اقتصاد ، سیاست ، فرهنگ ، علم و تکنولوژی چهره جذاب و توجه برانگیز اروپا بوده است.
ایرانیان از این دو چهره متفاوت اروپا تعابیر متفاوت و گاه متضادی داشته اند. برای ایرانیان اروپا از چندقرن پیش سرزمین استعمار و توسعه بوده و هست.
هرچند ایران تنها کشور خاورمیانه است که همواره در طول تاریخ هویت خود را به عنوان یک کشور مستقل حفظ کرده و هرگز مستعمره نشده و از معدود کشورهای آسیایی است که چنین وجه مشترکی دارند اما بهرحال هرگز از گزند دخالت های مخرب اروپائیان بخصوص انگلیس و روسیه در امان نبوده است.
درقرون گذشته این قدرت ها بخش هایی از سرزمین های متعلق به ایران را برای همیشه از ایران جدا کرده اند و دخالت های آنان تحولات تلخی را در تاریخ ایران رقم زده و باعث بروز بحران های بزرگ و مشکلات جبران ناپذیری در مسیر پیشرفت مردم ایران بوده است.
درعین حال برای ایرانیان اروپا سرزمین توسعه است زیرا ایران دردو قرن گذشته بیشتر از گذشته دریافته است که تحولاتی در آن سوی دریاها در حال شکل گیری است که باعث پیشی گرفتن بی سابقه اروپائیان از مسلمانان و شرقیان می شود.
تدریجا ایرانیان نه تنها به اقتصاد و صنعت و تولید مطلوب اروپا توجه پیداکرده وتلاش کرده اند که ازآن تقلید نمایند، بلکه تلاش کرده اند که درهمه ابعاد توسعه و مظاهر پیشرفت از اروپائیان الگو بگیرند.
چیزی که در حد آموختن و حتی تقلید از صنعت و تکنولوژی، مورد توافق همه بوده اما در ارتباط با ریشه های توسعه در اروپا و بکارگیری تجربیات همه جانبه توسعه و پیشرفت در اروپا، با واکنش های تندی مواجه شده و نقد های تندی از منظر مخالفت با غرب زدگی و مخالفت با شیفتگان نسبت به بیگانه، در صد سال گذشته برآن وارد شده و درعمل نیز به دلیل ناسازگاری ریشه های توسعه درغرب و فرهنگ بومی در ایران، فرآیندهای برگرفته از تجربیات اروپائیان با مشکلات جدی مواجه شده است.
چیزی که به شکل های مشابه در ایران ، مصر و برخی کشورهای اسلامی مهم دیگر می توان مشاهده کرد.
در سال های پس از انقلاب اسلامی، ایران بیش از همیشه خاورمیانه ای شد. نه از آن جهت که نزدیکی اش به اروپا و راه های مطلوبش برای ترانزیت مورد توجه قرار گرفته بود؛ بلکه بدان علت که ایران بیشتر ازهمیشه به علقه های مشترک خود با مسلمانان در خاورمیانه توجه پیدا کرده بود و بیش از همه احساس مشترک بر سر مهمترین بحران خاورمیانه یعنی فلسطین داشت و بیش از همیشه احساس نزدیکی با کشورهای عربی خاورمیانه که غالبا مذاهب متفاوتی با ایرانیان نیز داشتند پیدا کرده بود.
البته برای کشورهای غربی فهم شرایط و هویت نظام ایران پس از انقلاب اسلامی با ویژگی های کشورهای خاورمیانه عملی تر بود. غلبه باورهای اسلامی - انقلابی بر باورهای سیاسی و غلبه این باورهای سیاسی نو برباورهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی توسعه باعث گردید که ایران بیش و پیش از آنکه به توسعه بیندیشد به هویت و ارزش ها و باورهای اسلامی – سیاسی خود توجه کند و به بازسازی هویت خود دردرون جامعه اسلامی بپردازد.
ایران پس از انقلاب اسلامی به زبان دین سخن گفت و تلاش کرد که گفته هایش بیش از هرزمان از پیوند میان مسلمانان آکنده باشد و تلاش کرد که عملا نیز در جهت تقویت این پیوندها گام بردارد.
بیش از هر زمانی بر هویت مسلمانان تاکید نمود و خواهان آن شد که مسلمانان با حفظ هویت اسلامی خود در پی عزت و اقتدار بیشتر باشند.
هرچند این باورها و آرزو ها با حمله عراق به ایران ماهیت متفاوتی یافت اما با پایان یافتن جنگ، نیز ایران در بایگانی کردن پرونده های مربوط به جنگ پیشقدم شدو حتی تلاش نمود که حساب این فاجعه بزرگ برای جهان اسلام از حساب سایر مسلمانان خاورمیانه، حتی بعضی دولت های ثروتمندی که رژیم عراق را با تمام توان در این جنگ یاری کردند و البته از حساب مردم بزرگ عراق جدا کند و درمسیر نزدیکی بیشتر مسلمانان درجهان و بخصوص خاورمیانه گام بردارد.
● تلقی ایران از آسیا در شرایط کنونی
نزدیک به سه دهه پس از انقلاب اسلامی و دو دهه پس از پایان جنگ عراق با ایران و نزدیک دو دهه پس از فروپاشی اتحاد شوروی و پایان جنگ سرد، امروز ایران ضمن آنکه تعلقات خود را به خاورمیانه کاملا حفظ کرده بیش از همیشه تمایل دارد که آسیایی شناخته شود. علت آن است که شرایط توسعه در ایران و آسیا تغییرکرده است.
در آسیا علاوه بر سازگاری های فرهنگی قابل توجه آن با ایران و سازگاری های تمدنی کشورهای بزرگ آسیایی با ایران، امروز توسعه حرف تعیین کننده ای برای معرفی این قاره می زند.
آسیا از حالت پرجمعیت ترین قاره فقیر جهان خارج شده و روند توسعه در این قاره و ازجمله در میان پرجمعیت ترین کشورهای آن یعنی چین و هند که آنان نیز میراث دار تمدن های بزرگ بشری هستند، چهره این قاره را متفاوت نموده است و به این قاره با نگاه به شاخص های متحیرکننده نرخ رشد و سهم آن در رشد جهانی و جهش های اقتصادی باور نکردنی و رقابت جهانی در تولید و مسائلی از این دست نگاه می شود.
تجربه های موفق توسعه وابسته در آسیا تدریجا به الگوی تمامی کشورهای درحال توسعه بدل شده و سرعت توسعه دراین سرزمین ها امید به ممکن بودن توسعه در شرایط ظاهرا نا ممکن را مطرح نموده است.دردهه های اخیر سهم کشورهای آسیایی ، ژاپن ، کره جنوبی و بخصوص چین و هند در اقتصاد جهانی به سرعت بالا رفته است.
درحالیکه سهم کشورهای عضو گروه هشت که درسال ۱۹۷۵ بدون احتساب کانادا و روسیه ۴۸ درصد و با احتساب این دوکشور ۵۵ درصد بوده است درسال ۲۰۰۵ به ۴۴ درصد رسیده است. درهمین مدت سهم کشورهای آسیایی بدون خاورمیانه، از اقتصاد جهانی از ۱۱ درصد به ۲۵ درصد افزایش یافته است. . دراین مدت سهم کشورهای آمریکای لاتین و افریقا ثابت مانده و سهم خاورمیانه و جمهوری های شوروی بشدت کاهش یافته است.
شرایط توسعه در آسیا و شرایط ا یران پس از دوران جنگ سرد دارای ویژگی هایی است که بطور طبیعی ایران و سایر کشورهای آسیایی را به هم نزدیکتر کرده است.
۱) توسعه در آسیا با تقاضای انرژی شدیدی همراه بوده است و عملا بیشترین رشد تقاضای انرژی در جهان متعلق به آسیاست. پیش بینی می شود که با روندهای جاری تقاضای نفت خام درجهان درسال ۲۰۲۵ به بیش از۱۱۰ میلیون بشکه درروز خواهد رسید که تقاضای جدیدی در حد ۲۵ تا ۳۰ میلیون بشکه درروز را نشان می دهد.
بیش از ۸۰ درصد تقاضای جدید متعلق به کشورهای درحال توسعه بویژه کشورهای آسیاست. متقابلا ایران یکی از معدود کشورهایی است که به خاطر شرایط خاص سیاسی تعهدات غیر قابل تغییری با بازارهای سنتی انرژی در آمریکا و اروپا ندارد و می تواند به عرضه انرژی به آسیا توجه ویژه ای داشته باشد . بخصوص که بازار انرژی آسیا در قیاس با اروپا و آمریکا برای تولید کنندگان انرژی در خاورمیانه سود آورترنیز هست.
چنین سازگاری هایی باعث شده که بخصوص پس از فروپاشی اتحاد شوروی و تیره تر شدن روابط ایران و آمریکا سهم صادرات نفت ایران به آسیا درتجارت نفت خام ایران افزایش جدی پیدا کرده و طی دو دهه از حدود ۳۰ درصد به حدود ۷۰ درصد افزایش پیدا کند. طی این مدت صادرات نفت خام به ژاپن دو برابر شده و صادرات به سایر کشورهای آسیایی ۵/۲ برابر شده است . مزیـتهای اقتصادی و مالی صدور نفت خام ایران به آسیا به همراه ملاحظات سیاسی که ایران را از بازار نفت آمریکا خارج کرده ، باعث شده که رابطه تنگاتنگی در زمینه تولید نفت ایران و مشتریان آسیایی ایجاد شود.
۲) ایران به تکنولوژی و صنعت مدرن نیازمند است و برای تامین آن باید با کشورهای صنعتی جهان روابط خود را گسترش دهد. هرچند کشورهای صنعتی آسیا بجز ژاپن از درجه اعتبار کشورهای صنعتی اروپای غربی و آمریکا برخوردار نیستند اما با توجه به مشکلات متنوعی که ایرن با دنیای غرب آمریکا و تا حدی اروپا دارد و انعطاف بیشتر آسیایی ها برای کار با ایران آنان را درزمره بهترین انتخابها برای ایران قرار می دهد.
بخصوص که اکثر نیازهای تکنولوژیک مرحله کنونی توسعه ایران باتکنولوژی های دست دوم درکشورهایی چون ژاپن ، کره جنوبی و چین و هند ، قابل تامین است. بعلاوه جذب نیازهای فنی و تکنولوژیک از آسیا ، هزینه بسیاری از طرحهای صنعتی، با کیفیت کم وبیش مشابه کشورهای غربی راکمتر می کند و لذا همکاری صنعتی با آسیا هزینه توسعه ایران را کاهش می دهد.
۳) پس از فروپاشی اتحاد شوروی ایران اکنون به صورت یک استثناء درجهان ، به رغم وسعتی سرزمینی متوسط، در دریا وخشکی ۱۵ همسایه دارد. چهار همسایه اروپایی ونیمه اروپایی هفت همسایه عربی - آسیایی و باقی آسیایی هستند.
اکنون اهمیت تاریخی ژئوپلتیک حمل و نقل سرزمین ایران باردیگر زنده شده و این بار علاوه برنقش ویژه ایران در حمل و نقل شرق و غرب ، نقش موثری در ارتباط میان کشورهای شمالی ایران و خلیج فارس ایفا می کند و در نتیجه کشوری پرظرفیـت برای همکاری های تجاری و همچنین همکاری های صنعتی تولیدی با هدف گیری بازار منطقه است. ایران به تنهایی به عنوان بزرگترین بازار غرب آسیا برای تولید کنندگان آسیایی بسیار جذاب است؛ درعین حال این شرایط جغرافیایی ایران را به عنوان یک کشور واسطه برای تولید و تجارت دربازار بسیار بزرگتری در غرب آسیا و شرق اروپا مورد توجه آسیایی هاست.
۴) آسیایی ها هرگز در ایران و منطقه خاورمیانه مداخله جو و استعمار گر نبوده اند . اصولا چنین توانی در کشورهای آسیایی نبوده و در واقع خود این کشورها غالبا گرفتار استعمار بوده اند و کشورگشایی های کشورآسیایی مهاجمی مانند ژاپن نیز از کشورهای همسایه ژاپن فراتر نرفته است. براین اساس حساسیت و نگرانی هایی که نسبت به مقاصد کشورهای غربی از روابط با کشورهای دیگر وجود دارد نسبت به روابط آسیایی ها وجود ندارد و از این منظر ارتباط سیاسی و فرهنگی مردم با توسعه پیوند خورده با کشورهای آسیایی بسیار نرم تر و کم مشکل تر است.
با چنین نگاهی ایران به آسیا به عنوان یک شریک مهم استراتژیک برای توسعه ، صنعت و تجارت می نگرد و آسیایی ها هم به ایران به عنوان یک شریک استراتژیک برای تامین انرژی و بازار تولیدات و خدمات کشورهای آسیایی می نگرند. در واقع روابط اقتصادی ایران و آسیا یک نیاز متقابل توسعه در ایران و آسیاست.
همچنین ایران با توجه به توسعه سریع آسیا و پست سرنهادن مشکلات و موانعی که بسیاری از آنها برسرراه توسعه ایران نیز قرار داشته است به الگوهای توسعه آسیایی نیز در کنار الگوهای توسعه غربی و شاید بتوان گفت بیش از الگوهای توسعه غربی توجه دارد و با چنین نگاهی امروز در ایران پرسش های مهمی از مطالعات توسعه مربوط به مطالعات تطبیقی با کشورهای آسیایی است . از جمله این پرسش ها درباره علل نارسایی های توسعه ایران در قیاس با کشورهای مشابه یا عقب تر در آسیاست.
درعین حال اشتباه بزرگی است اگر تصور شود که ایران می تواند همه روابط اقتصادی خود را به آسیا محدود کرده و آسیایی ها را جانشین اروپایی ها نماید. مسلما روابط اقتصادی با آسیا نمی تواند ایران و یا سایر کشورهای در حال توسعه را از روابط علمی و تکنولوژیک با اروپا و آمریکا بی نیاز کند. زیرا همه نیازهای علمی و تکنولوژیک توسعه کشوری مانند ایران و بخصوص نیازهای علمی حساس و کلیدی قابل تامین در آسیا نیست و باید از بازارهای کشورهای پیشرفته اروپایی و آمریکا تامین شود.
همچنین تاثیر پذیری روابط ایران با آسیا از میزان تیرگی روابط ایران با آمریکا و اروپا بسیار شدید است و این تاثیر پذیری حتی بیش از تاثیر پذیری اروپائیان از آمریکاست. براین اساس اگر روابط ایران با کشورهای غربی بشدت بحرانی شود؛ به رغم نیاز شدید کشورهای آسیایی به رابطه با ایران ، این بحران روی روابط اقتصادی ایران و آسیا نیز تاثیر جدی خواهد گذاشت.
● تلقی اروپایی ها و آسیایی ها از کشورهای خاورمیانه
طبیعی است که یک رابطه بادوام و مستحکم متقابل میان کشورهای خاورمیانه و کشورهای آسیای و اروپایی نیازمند درک متقابل دو طرف از یکدیگر و علاقه متقابل دو طرف برای حفظ این رابطه است. لذا باید به این پرسش اساسی پاسخ گفت که : آسیایی ها و اروپایی ها کشورهای خاورمیانه امروز را چگونه می بینند؟ آیا مسیر ارتباط شرق و غرب بودن و منطقه حساس سیاسی و نفت خیر بودن برای پیوند دو طرف در چارچوب توسعه کفایت می کند.
پس مانع ارتباط مستحکم توسعه این کشورها با کشورهای بزرگ خاورمیانه مثل ایران و مصر چیست؟ چرا سرمایه گذاری در خاورمیانه بسیار محدود است و رفاه را کشورهای کوچک خیلج فارس به قیمت گران بدست آمده از فروش نفت سرشار خود بدست می آورند؟
چرا خاورمیانه نا مناسبترین کارنامه را در اقتصاد جهان دارد؟ کشورهای سرمایه گذار و دارای تکنولوژی و صنعت پیشرفته و نیمه پیشرفته اروپایی و آسیایی روایتشان از خاورمیانه و توسعه در خاورمیانه چیست؟
به نظر می رسد که پاسخ این پرسش ها چندان مطلوب نیست و روایت کشورهای توسعه یافته غربی و کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه آسیایی از شرایط خاورمیانه سازگاری چندانی با انتظارات کشورهایی مانند ایران و مصر از روابط متقابل توسعه گرا با این کشورها ندارد.
اروپا و آسیا به رغم همه تفاوت هایی که دارند، نگرانی های مشترکی درباره خاورمیانه دارند و روایت آنان متاثر از چند ویژگی اساسی است که در دو دهه اخیر بسیار چشمگیر تر شده است. هر چند بخشی از این نگرانی ها ساخته پرداخته کشورهای مخالف مانند آمریکا و اسرائیل است و هرچند اسرائیل کلید بحران های خاورمیانه است اما بخش عمده وضعیت کنونی در کشورهای خاورمیانه بیش از آنکه ناشی از عملکرد مخالفان باشد ناشی از پدیده های واقعی در این جوامع است که در سال های اخیر بروز و ظهور بیشتری داشته است.
۱) تروریسمی که درجهان به نام اسلام کشورهای آسیایی ، اروپایی ، آمریکایی و حتی کشورهای اقیانوسیه را کم و بیش به یک اندازه تهدید می کند از خاورمیانه سرچشمه می گیرد و یا حداقل چنین شهرتی در مورد منشا بروز این تروریسم در افکار عمومی به رسمیت شناخته شده است.
این پدیده جنایتکار عامل مهمی برای همراهی کشورهای جهان در برابر مسلمانان خاورمیانه بوده است. این تروریسم بخصوص پس از یازده سپتامبر سال ۲۰۰۱ میلادی کاملا در خدمت رشد تندروی و نظامی گری در جهان قرار گرفته و چهره ای خشن و خطرناک را از مسلمانان بخصوص مسلمانان خاورمیانه به عنوان دشمن کشورهای توسعه یافته و یا حتی کشورهای غیر مسلمان در حال توسعه به نمایش گذاشته است.
این جریان تروریستی به همان اندازه که برای آمریکا و اروپا خطرناک است برای روسیه و چین و اندونزی و استرالیا خطر محسوب می شود و نوعی جنایت و ترور و خشونت کور و بی معنی و بیگانه ستیزی بی منطق را به جلوه گر می کند. هرچند درمورد ماهیت جریان تروریستی و مسلمان و افراطی بودن آنان تردیدی نیست اما این جریان چنان خدمت بزرگی به مخالفان اسلام برای ایجاد بد بینی و خشم و گاه نفرت نسبت به مسلمانان در میان غیرمسلمانان نموده که نمی توان احتمال تاثیر پذیری مستقیم یا غیر مستقیم عوامل این جنایات از دشمنان اسلام را نادیده گرفت.
تروریسم کوری و دیوانه ای که حادثه یازده سپتامبر را به وجود آورد کمک بزرگی به آمریکا نموده تا سلطه نظامی و نظامی گری و دخالت های نظامی آمریکا در سایر کشورهای جهان را مجددا پس از یک دوره رکود نظامی گری دوباره احیا نماید و به اسرائیل کمک بزرگی کرده که برای توجیه جنایاتش از آن بهره گیرد و برای مخدوش جلوه دادن مقاومت مردم مظلوم فلسطین این خشونت کور رقم خورده به نام مسلمانان را برجسته نماید.
۲) پدیده دیگری که چهره نابسامان و بحران خیزی از کشورهای مسلمان این منطقه به نمایش گذاشته شکل گیری اختلافات مذهبی است که غالبا از اختلافات مسلمانان کشورهای خاورمیانه سرچشمه گرفته است.
اختلافات مذهبی میان مسلمانان و بخصوص میان اهل سنت و شیعیان که گاه به اختلافات خونینی در پاکستان ، افغانستان و سایر کشورهای آسیایی و به جدایی های عاطفی چشمگیری میان مسلمانان منجر شده است؛ چهره ای آشوب زده از زندگی مسلمانان را به نمایش گذاشته است . مسلمانانی که خشونت را در مواجهه با مسلمان و غیر مسلمان یکسان بکارمی گیرند و هیچگونه بردباری و سازگاری با یکدیگر را برنمی تابند.
۳) رواج بنیادگرایی و تحجر به جای خردگرایی و تعقل خطر دیگری است که جهان اسلام و بخصوص خاورمیانه را تهدید می کند. تفکراتی که به همان میزان که متحجر است توسعه ستیز است و توسعه ستیزی و تحول ستیزی را با مخالفت با بیگانه و مخالفت با استعمار و دخالت های بیگانه خلط کرده و نهایتا با رفتاری بیگانه ستیز و انزوا گرا راه دست یابی به فرصت های توسعه و پیشرفت را از ملت های منطقه می گیرد.
حتی اگر بپذیریم که بخش عمده این مشکلات ناشی از عملکرد دشمنان دانا و دوستان نادان اسلام است ، تکرار این مسئله هیچ چیزی را حل نمی کند . مخالفان اسلام و مسلمانان ، موفق شده اند که اینگونه ادعاهای علیه مسلمانان را در میان افکار عمومی جوامع غربی و حتی شرقی تا حد زیادی باورکردنی نمایند.
هزینه شکل گیری این باور هولناک و خشونت بار از اسلام و مسلمانان را ملت های خاور میانه می پردازند و بی تردید یافتن راه حل برای اصلاح این وضع هم به ملت ها و بخصوص نخبگان و دولتهای مسلمان این منطقه مربوط است.
امروز مسلمانان در معرض شرایط حساس و نگران کننده ای هستند. هرچند کشورهای اسلامی همواره و بخصوص از زمان شکل گیری اسرائیل در معرض تهاجم و آسیب های ناشی از دخالت های استعمارگرانه و مداخله جویانه قدرت ها و ابرقدرت ها بوده اند اما امروز با آمریکا یا انگلیس یا اسرائیل یا همه این مجموعه مواجه نیستند بلکه نوعی اجماع جهانی در میان کشورهای مختلف غیر مسلمان جهان، حتی آنان که همیشه به دنبال صلح و دوستی با مسلمانان بوده اند و اکنون نیز به دنبال صلح و دوستی و توسعه هستند، شکل گرفته است.
این اجماع جهانی در شرایط کنونی وضعیت بسیار سختی را پیش روی مسلمانان قرار داده است .این اجماع نه تنها راه توسعه و پیشرفت کشورهای اسلامی خاورمیانه را بسیار محدود کرده است بلکه دخالت بیگانگان در امور این کشورها را بیش از هر زمان توجیه پذیر کرده است.
کشورهای مسلمان نیازمند آن هستند که خود مدیریت و راهبری خروج از وضعیت ایجاد شده را در دست بگیرند و برای اصلاح فضای ساخته شده علیه اسلام و مسلمانان تدبیر نمایند. فهم درست و مشترک از وضعیت حساس جوامع اسلامی اولین ضرورت این نیاز است.
ملت های بزرگ و با فرهنگ و تمدن ایران و مصر در این زمینه و درجهت اصلاح این وضع وظیفه سنگین تر و البته موثرتری بردوش دارند. متفکران و نخبگان این جوامع باید مسئولیت تاریخی خود را در این راه ایفا نمایند و برای ارتقاء عزت و وجاهت و منزلت مسلمانان و خنثی نمودن اقداماتی که این وضع را تخریب کرده تلاش نمایند.

نویسنده : محسن امین زاده

منبع : دیپلماسی ایرانی