کودک درون خود را پرورش بده

از نو کودک شو تا خلاق باشی! همه ‎ی کودکان خلاق ‎اند. برای خلاق بودن باید اول از ذهن، تعصبات و پیشداوری‎ها آزاد شوید. آدم خلاق کسی است که چیزهای تازه را امتحان می‎کند. او هرگز نمی‌تواند مثل یک ربوت یا آدم‌واره رفتار کند. چرا که ربوت‎ها هرگز خلاق نیستند و فقط کارهای تکراری از آنها سر می‎زند.
بنابراین دوباره کودک شو تا خلاق شوی! ـ همه‎ بچه‎ ها خلاق‎اند. همه‎ بچه‎ ها، هر کجا که به دنیا آمده باشند، خلاق‎ند ـ این ما هستیم که راه خلاقیت آنها را سد می‎کنیم. ما خلاقیت آنها را خرد, نابود و زیر پا له می‎کنیم و بعد شروع می‎کنیم که راه صحیح انجام کارها را به آنها آموزش ‎دهیم.
فراموش نکنید که افراد خلاق همیشه سعی دارند راه‎های عوضی را امتحان کنند. اگر همیشه راه درست را بروید، هرگز خلاق نخواهید بود، زیرا «راه صحیح» چیزی نیست جز راه کشف شده توسط دیگران! البته با کمک راه صحیح نیز می‌توان چیزی ساخت و یا یک تولید کننده, تهیه‌کننده و یا تکنسین شد، اما راه صحیح هرگز از شما یک آفریننده یا پدید‌آورنده نخواهد ساخت.
تفاوت بین یک تولید کننده و یک آفریننده در چیست؟ تولید کننده راه صحیح و معمولاً اقتصادی‎ترین راه انجام یک کار را می‎داند و می‌کوشد تا با کمترین تلاش به بیشترین نتایج دست یابد. او صرفاً یک تولید کننده است. اما یک آفریننده به این در و آن در می‎زند. درست نمی‎داند راه صحیح انجام یک کار کدام است، پس بارها و بارها به جست‎وجو و تحقیق خود در مسیرهای مختلف ادامه می‎دهد. چندین بار راه نادرست را طی می‎کند ـ و به هر جا که حرکت کند، چیزهایی می‎آموزد؛ او از این طریق غنی‎تر و پخته‎تر می‎شود. و کاری را انجام می‎دهد که پیش از آن هیچ‎کس موفق به انجامش نشده است در حالی‌که اگر راه صحیح از پیش‌تعیین شده را دنبال می‎کرد، قادر نبود به آفرینش و خلاقیت برسد.
معلم یک مدرسه‎ی مذهبی از شاگردانش می‎خواهد که تصویر خانواده‎ی مقدس را بکشند. وقتی نقاشی‎ها را جمع می‎کند، می‎بیند که بیشتر از بچه‎ها نقاشی‎هایی معمولی‌ای از خانواده‎ی مقدس کشیده‌اند ـ خانواده‎ی مقدس در طویله، خانواده‎ی مقدس سوار بر قاطر و چیزهایی از این قبیل. اما یکی از نقاشی‎ها هواپیمایی را با چهارسرنشین نشان می‎‎داد که سرهایشان را به شیشه‎های پنجره چسبانده بودند. معلم صاحب نقاشی را صدا می‎زند تا نقاشی‎اش را توضیح دهد. و به او می‎گوید: «می‎توانم بفهمم سه تا از این سرها که کشیده‌ای مال کیست ـ حضرت یوسف، حضرت مریم و حضرت مسیح. اما چهارمی سر چه کسی است؟ پسر بچه جواب می‎دهد: «آهان، او پونتیوس، خلبان هواپیماست!»
این زیباست. این خلاقیت است. معلوم می‌شود که این بچه چیزهایی را کشف کرده است. اما این کار فقط از کودکان ساخته است. ما جرأت چنین کارهایی را نداریم، چرا که می‎ترسیم نکند احمق جلوه کنیم.
ولی واقعیت این است که یک آفریننده باید بتواند که حتی احمق به نظر برسد. او باید این به اصطلاح آبرو و حیثیت خود را به مخاطره بیندازد. به همین دلیل هم همیشه شاعران، نقاش‌ها، رقصندگان و موسیقی‎دان‌هایی را می‎بینیم که آدم‎های چندان آبرومند و محترمی نیستند ولی بسیار خلاق و دوست‌داشتنی هستند. البته تا وقتی که هنوز آبرویی دست و پا نکرده‌اند و جایزه‎ی نوبل نگرفته‌اند چرا که در آن صورت و از آن لحظه به بعد خلاقیت دود می‎شود و به هوا می‎رود!
براستی چه اتفاقی می‎افتد؟ آیا تا به حال برنده‎ی جایزه‎ی نوبلی را دیدید که کار ارزشمند دیگری ارائه دهد؟ و یا آدم خوشنام و سرشناسی را دیده‎اید که قادر به انجام کار خلاقی باشد؟ او از خلاقیت وحشت دارد. چرا که اگر دست از پا خطا کند یا چنانچه اشتباهی رخ دهد، دیگر اعتبار و حیثیتی برایش نمی‌ماند. این از عهده‎ی او خارج است. این است که یک هنرمند پس از آنکه وجهه و اعتباری یافت، دیگر مرده و بی‎جان می‎شود.
صفت خلاق را تنها به افرادی می‌توان داد که آماده‎اند حیثیت و غرور و عزت خود را بارها و بارها در معرض تاراج قرار داده و با شهامت به استقبال کارهایی بروند که دیگران آن را وقت تلف کردن می‎دانند. مردم همیشه افراد آفرینشگر را دیوانه قلمداد می‎کنند. البته دنیا دیر یا زود به ارزش آنها پی خواهد برد. ولی اذهان عمومی همچنان بر این باورند که افراد آفرینشگر آدم‌های نامتعارف و عجیبی هستند.
تمام انسان‌ها با ظرفیت‎های لازم و کامل برای آفرینشگری و خلاقیت پا به دنیا می‌گذارند. بدون استثنا همه‎ی کودکان سعی دارند آفریننده باشند، اما ما دست و پایشان را می‎بندیم. ما فوراً دست به کار می‎شویم تا طرز صحیح انجام کارها را به آنها آموزش دهیم ـ و همین که آنها راه درست را آموختند، دیگر به ربوت تبدیل می‎شوند. بعد بارها و بارها همان کار صحیح را تکرار می‎کنند و هر قدر بیشتر این کار را انجام می‎دهند، بازده بهتری پیدا می‎کنند و هر قدر بر کارآیی آنها افزوده می‎شود، بیشتر برایشان کف می‎زنیم و به آنها جایزه می‎دهیم.
در سنین بین هفت تا چهارده‎سالگی تغییراتی در کودک رخ می‎دهد که چگونگی آن ذهن روان‎شناسان بسیاری را در سراسر جهان به خود مشغول داشته است.
هر انسان در مغز خود دو نیمکره و بنابراین دو ذهن دارد. نیمکره‎ی چپ ذهنی غیر‌خلاق است ـ این قسمت به لحاظ فنی بسیار تواناست، ولی تا آنجا که به خلاقیت مربوط می‎شود، به کلی ناتوان است؛ فقط وقتی می‎تواند کاری را انجام دهد که قبلاً آن را آموخته باشد ـ و خیلی هم مؤثر و بی‎عیب و نقص کار انجام می‎دهد. نیمکره‎ی چپ مکانیکی است. این نیمکره، نیمکره‎ی استدلال، منطق و ریاضی است ـ نیمکره‎ی محاسبه، مهارت، انضباط و نظم است.
نیمکره‎ی راست درست عکس نیمکره‎ی چپ عمل می‎کند. نیمکره‎ی راست، نیمکره‎ی اغتشاش است, نه نظم؛ نیمکره‎ی شعر و شاعری است، نه نثر؛ نیمکره‎ی عشق است، نه منطق. از احساس فوق‎العاده زیبایی برخوردار است. این نیمکره دارای استعداد بسیار عمیقی در رابطه با خلاقیت و نوآوری است ـ اما کارآمد نیست، چرا که آفرینشگر از آنجا که مدام مشغول آزمایش و خطاست نمی‎تواند با کفایت و کارآمد باشد.
آفرینشگر نمی‎تواند یک‌جا بند شود. او خانه‌به‌دوش است، کوله‎بارش را بر پشتش حمل می‎کند. برای ملاقاتی شبانه در شهری اتراق می‎کند، اما فردا صبح دوباره بار و بندیلش را جمع می‎کند و غیبش می‎زند.
او هیچ‌گاه صاحبخانه نیست چرا که نمی‎تواند در یک‌جا سکونت کند؛ سکونت برای او یعنی مرگ. او همیشه آماد‎ه‎ی خطر کردن است و خطر کردن برایش حکم وصال با معشوق را دارد.
در هنگام تولد نیمکره‎ی راست فعال و نیمکره‎ی چپ غیر فعال است. بعد ما آموزش به کودک را آغاز می‎کنیم ـ آن هم از روی ناآگاهی و به شکلی غیر‌علمی. در طول سالیان عمر این ترفند را می‌آموزیم که چه‌گونه انرژی را از نیمکره‎ی راست به نیمکره‎ی چپ جابه‎جا کنیم. چه‌طور تکمه‎ی بازدارنده‌ی نیمکره‎ی راست را فشار دهیم و استارت نیمکره‎ی چپ را روشن کنیم ـ سیستم آموزشی ما سرتا پا همین است. از کودکستان تا دانشگاه همه‎ی به اصطلاح آموزش و پرورش ما همین است ـ تلاش برای نابودی نیمکره‎ی راست و کمک به نیمکره‎ی چپ و زمانی بین هفت تا چهارده سالگی بالاخره موفق می‎شویم و به هدف می‎زنیم ـ آن موقع دیگر روح کودک کشته و نابود شده است و این است تغییری که در سنین نوجوانی _ از هفت تا چهارده‌ سالگی _ رخ می‌دهد.
از این پس دیگر کودک خودرو و وحشی نیست ـ او به یک شهروند رام و سر‌به‌راه مبدل و مشغول آموختن شیوه‎های انضباطی، زبان، منطق و تمرین‌های یکنواخت شده است. در مدرسه رقابت با دیگران را آغاز کرده و به یک آدم خودخواه تبدیل می‌شود و همه‎ی آن چیزهای روان‎نژندی را که در اجتماع شایع است، فرا می‎گیرد. او به قدرت و پول علاقه‎مند شده و به این فکر می‎افتد که چه‌طور به مدارج بالای تحصیلی صعود کند تا اقتدار بیشتری به دست آورد. چه‌طور می‎شود پول بیشتری داشت، خانه‎ی بزرگی دست و پا کرد و … او مدام از چیزی به چیز دیگر روی می‎کند. بعد نیمکره‎ی راست او بیش از پیش از فعالیت باز می‎ماند ـ یا صرفاً وقتی فعال می‎شود که فرد در رؤیا ـ در دوره‎ی حرکت سریع چشم، در خواب ـ به سر می‎برد و یا گاهی که مخدر مصرف کرده است…
بزرگترین علت کشش به مواد مخدر در غرب, صرفاً این است که غرب به دلیل آموزش اجباری، در نابود ساختن کامل نیمکره‎ی راست توفیق کامل یافته است. غرب زیادی تحصیلکرده است ـ و در واقع در این راه به افراط رفته است. به گونه‌ای که اکنون به نظر می‎رسد دیگر چاره‌ای وجود ندارد؛ مگر آنکه در دانشگاه‎ها، کالج‎ها، و یا مدارس ترفندی به کار گرفته شده یا وسیله‌أی عرضه شود که بتواند با کمک به نیمکره‎ی راست، آن را از نو احیا کند. جلوگیری از اعتیاد به مواد مخدر به وسیله‎ی قانون به تنهایی غیر‌ممکن است و تنها راه ممکن برای جلوگیری از اعتیاد, بازگشت مجدد تعادل درونی انسان است.
تقاضا برای مواد مخدر از آن روست که فوراً دنده را عوض می‎کند ـ یعنی مسیر انرژی را از نیمکره‎ی چپ به نیمکره‎ی راست تغییر می‎دهد. همه‎ی هنر مواد مخدر همین است. قرن‎ها الکل چنین وظیفه‎‌ای را بر عهده داشته، اما اکنون مواد مخدر جای الکل را گرفته است؛ ال اس دی، ماری جوآنا، سایلوسایبین و … براحتی در دسترس هستند و پیش‌بینی می‌شود که در آینده حتی مواد مخدر قوی‎تری هم به بازار بیایند.
در این میان نمی‌توان مصرف کننده‎ی ماده‎ی مخدر را تبه‌کار دانست بلکه در واقع این سیاستمداران و کارشناس‌های آموزش و پرورش هستند که تبه‎کارند. آنها گناهکارند. چرا که ذهن آدم‎ها را به افراط کشانده‎اند ـ به افراطی که نوشداروی آن تنها عصیان است. و چه نیاز شدیدی! شعر و شاعری به کلی از زندگی مردم محو شده است، زیبایی رخت بر‌بسته و چهره‌ی عشق دیگر پیدا نیست. در عوض پول، قدرت و نفوذ به تنها خدایان روی زمین تبدیل شده‎اند.
بشریت چه‌طور می‎تواند بدون عشق و شعر و لذت و جشن و پایکوبی به حیات ادامه دهد؟ این زندگی دیری نخواهد پایید و انتظار از نسل‌های جدید نیز غیر‌منصفانه و بیهوده به نظر می‌رسد. این موضوع که مصرف‌کنندگان مواد مخدر تقریباً همیشه جزو اخراجی‎ها هستند, مسلماً اتفاقی نیست. آنها از صحنه‎ی دانشگاه‎ها، کالج‎ها و مدارس محو می‎شوند. و این بخشی از همان عصیان است.
همین که انسان لذت‎ مصرف مواد مخدر را چشید، ترک دادن او بسیار دشوار خواهد بود. مواد مخدر فقط هنگامی می‎تواند کنار گذاشته شود که راه‎های بهتری را بتوان برای آزاد ساختن قریحه‎ی شعر و شاعری یافت. مراقبه راه بهتری است و ضررش هم از هر نوع ماده‎ی شیمیایی کمتر است. در حقیقت مراقبه به هیچ وجه زیان‎آور نیست بلکه بسیار مفید است. علاوه بر این, مراقبه دقیقاً همان تأثیر را دارد، یعنی کلید ذهن تو را از نیمکره‎ی چپ به نیمکره‎ی راست جابه‎جا می‎کند و ظرفیت درونی خلاقیت را در تو آزاد می‎سازد.
با فاجعه‎ی عظیمی که قرار است در سراسر دنیا از طریق مواد مخدر اتفاق بیفتد، تنها از یک راه می‌توان مقابله کرد و آن مراقبه است. هیچ راه دیگری وجود ندارد. اگر مراقبه به طور روزافزون رواج یابد و بیش از پیش در زندگی مردم وارد شود دیگر جایی برای مواد مخدر باقی نمی‎ماند.
پس آموزش نیز باید به این سمت سوق داده شود. ای کاش به کودکان بیاموزند که در ذهنشان هر دو نیمکره وجود دارد و به آنها یاد بدهند چه‌طور و چه وقت از هر یک از توانایی‌های خود استفاده کنند. موقعیت‎هایی وجود دارند که در آن فقط به نیمکره‎ی چپ مغز احتیاج است. مثلاً به هنگام انجام محاسبات تجاری, ولی اوقاتی هم هستند که فقط به نیمکره‌ی راست نیاز داریم.
نیمکره‎ی راست هدف است و نیمکره‎ی چپ, وسیله. نیمکره‎ی چپ باید در خدمت نیمکره‎ی راست باشد. نیمکره‎ی راست ارباب است ـ زیرا تو پول درمی‎آوری، فقط به این خاطر که می‎خواهی از زندگی‎ات لذت ببری و آن را جشن بگیری. تو می‎خواهی یک ترازنامه‎ی بانکی مشخص داشته باشی که بتوانی فقط عشق کنی. تو کار می‎کنی که فقط بتوانی بازی کرده باشی و یا اینکه فقط بتوانی لحظه‎ای بیارآمی و استراحت کنی. پس این آرامش است که هدف باقی می‎ماند، کار هدف نیست.
موازین اخلاقی کار از بقایای گذشته است و باید آن را دور ریخت و انقلابی حقیقی در دنیای آموزش و پرورش به راه انداخت. مردم را ـ کودکان را ـ نباید به رعایت الگوهای تکراری وادار کرد. واقعاً آموزش شما چیست؟ آیا تا به حال آن را دقیقاً بررسی کرده‌اید؟ آیا هیچ شده درباره‎اش عمیقاً بیندیشید؟
آموزش صرفاً یک پرورش حافظه است, از این راه باهوش نمی‎شویم، بلکه مرتباً بی‎هوش و بی‎هوش‎تر می‎شویم و آخر سر یک احمق تمام‌عیار از کار در می‎آییم! بچه‌ها در بدو ورود به مدرسه بسیار باهوشند, اما بندرت ممکن است کسی پایش را از دانشگاه بیرون بگذارد و هنوز باهوش باشد ـ این اتفاق بسیار نادری است. دانشگاه تقریباً همیشه در کارش موفق است, بله شما با مدرک بیرون می‎آیید، ولی این مدارج تحصیلی را به قیمت گزافی به دست آورده‎اید ـ به قیمت از دست دادن هوش و لذت زندگی. چرا؟ چون کارکرد نیمکره‎ی راست خود را از دست داده‎اید. و چه آموخته‎اید؟ اطلاعات. ذهن شما پر از محفوظات است؛ می‎توانید تکرار کنید، توان آن را دارید که از نو تولید کنید. داستان امتحاناتی هم که می‎دهید همین است ـ در امتحانات هم کسی باهوش تلقی می‎شود که بتواند همه‎ی آن محفوظات بلعیده را استفراغ کند. ابتدا مجبور است همه را ببلعد و بعد در اوراق امتحانی همه را یکجا بالا بیاورد. اگر توانستید به شکل کارآمد و مؤثری استفراغ کنید، خب شکی نیست که باهوش هستید. اگر دقیقاً همان چیزی را که به خوردتان داده‎اند، استفراغ کنید، هوشمندی خود را ثابت کرده‎اید.
ولی واقعیت این است که شما فقط هنگامی می‎توانید عین همان چیز را به صورت اول استفراغ کنید که آن را هضم نکرده باشید. این را فراموش نکنید! شاید چیز دیگری ـ مثلاً خون ـ بالا بیاورید، اما همان لقمه نانی که خورده بودید بالا نخواهد آمد؛ چرا که هضم دیگر ناپدید شده و بنابراین شما باید آن را آن پایین، بدون هضم کردن در معده‌تان نگه‎ دارید ـ آن وقت دیگر خیلی خیلی باهوش قلمداد می‎شوید. احمق‎ترین آدم‎ها کسانی هستند که دیگران آنها را از همه باهوش‎تر می‎دانند. این تأسف‎بارترین حالتی است که می‎تواند وجود داشته باشد.
آدم باهوش با این سیستم آموزشی هماهنگ نمی‌شود. آیا می‎دانید آلبرت انیشتین نتوانست در امتحان ورود به دانشگاه قبول شود؟ آن هم با چنان هوش خلاقی!. البته به خاطر همان هوش خلاق بود که انیشتین نمی‌توانست به همان شیوه‎ی احمقانه‎ی دیگران رفتار کند.
همه‎ی به اصطلاح برندگان مدال طلا در مدارس، کالج‎ها و دانشگاه‎ها کجا هستند؟ آنها‎ هرگز به درد بخور از کار در‌نمی‎آیند. افتخار و سرافرازی آنها به مدال‎های طلای‌شان ختم می‎شود، بعد دیگر هیچ اثری از آنها نیست؛ زندگی هیچ دینی نسبت به آنها ندارد. براستی چه بر سر این‎ گونه آدم‎ها می‎آید؟ ما آنها را نابود کرد‎ه‎ایم. آنها گواهی‌نامه‎هایشان را خریده و همه را گم کرده‎اند و اکنون فقط یدک‎کش همه‎ی گواهی‎‌نامه‎ها و درجه‎ها و مدال‎ها هستند.
این نوع آموزش را باید به کل دگرگون کرد. باید لذت و نشاط بیشتری را به کلاس‎های درس آورد. باید بی‎نظمی بیشتری به دانشگاه‎ها بخشید ـ پایکوبی بیشتر، آواز بیشتر، شعر و شاعری بیشتر، خلاقیت بیشتر و هوش بیشتر. این همه وابستگی به محفوظات را باید کنار گذاشت.
باید به مردم کمک کرد تا باهوش‎تر باشند. وقتی کسی به شیو‎ه‎ی جدیدی پاسخ می‎دهد، باید برایش ارزش قائل شد. هیچ پاسخ صحیحی نباید در بین باشد. چرا که پاسخ صحیح واحدی وجود ندارد. پاسخ فقط یا احمقانه است یا هوشمندانه. دسته‎بندی درست و نادرست خودش اشتباه است، هیچ پاسخ درست و یا نادرستی وجود ندارد. پاسخ یا تکراری و احمقانه است و یا خلاق، مسئولانه و هوشمندانه. حتی اگر پاسخ تکراری ظاهراً صحیح باشد، نباید بهای چندانی به آن داد ـ چون فقط یک چیز تکراری است و بر عکس حتی اگر پاسخ هوشمندانه کاملاً صحیح نبود و با نظرات و اندیشه‎های کهنه جور در نمی‎آمد، باید آن را تحسین کرد، چون تازه است و نشانه‎ی هوشمندی.
برای خلاق بودن باید همه‎ی آن چیزهایی که اجتماع برایتان بافته، رشته کنید. همه‎ی آن کارهایی که پدر و مادر و آموزگارانتان بر سر شما آورده‎اند خنثی کنید. همه‎ی رشته‎های پلیس و سیاستمدارها و تبلیغات‎چی‎ها را پنبه کنید ـ و بعد خواهید دید از نو خلاق می‌شوید و دوباره همان شور و هیجانی که از آن آغاز داشتید، قلب شما را به تپش درخواهد آورد. آن شور و سرمستی سرکوب‌شده هنوز در قلب شما در انتظار است. می‎توانید حلقه‎های درهم‌پیچیده‎ی آن را از هم باز کنید. و وقتی پیچ‎ها و گره‎های آن انرژی خلاق از هم باز شد و به جریان درآمد، آنگاه شما متدین واقعی هستید. خداشناس کسی است که خلاق است. همه خلاق به دنیا می‎آیند، اما فقط عده‎ی معدودی از مردم خلاق باقی می‎مانند.
شما می‌توانید که خود را از دام برهانید. البته شهامت زیادی لازم است زیرا وقتی شروع می‎کنید تا بلاهایی را که اجتماع بر سرتان آورده است نقش بر آب کنید، احترام و اعتبار خود را از دست می‎دهید. دیگر کسی شما را لایق احترام نمی‎داند و از نظر دیگران غول بی‎شاخ و دم و عجیب و غریبی می‌شوید که با دیدنتان پیش خود فکر می‎کنند: « این بیچاره چه بدبختی‌ا‎ی سرش آمده که به این روز افتاده!» این بزرگترین شهامتی است که باید به خرج دهید ـ شهامت پاگذاشتن در زندگی‌‌ای که در آن, مردم شما را موجود عجیب و غریبی تصور ‎کنند.
طبیعتاً باید خطر کنید. چرا که اگر می‎خواهید خلاق باشید، باید خطر کردن پیشه‌ی شما باشد. مطمئن باشید که به زحمتش می‎ارزد. کمی خلاقیت, ارزشمندتر از کل این جهان و قلمرو آن است.

منبع : مقاله " کودک درون خود را پرورش بده "- نویسنده: اشو- مترجم: مرجان فرجی-روانشناسی جامعه -شماره ۷-۶

منبع : سایت فکر نو