افکار عمومی جهان و جنگ غزه

چه عواملی در روند شکل دادن به افکار عمومی موثر هستند؟
تبلیغات، مطبوعات، رادیو، سینما و رسانه ها تا چه حد در شکل دادن باورها و افکار عمومی موثرند؟
جنگ ۲۲ روزه غزه و تجاوز همه جانبه رژیم غاصب اسرائیل به مردم بی دفاع و مظلوم غزه که با همراهی رسانه های غربی در جهت توجیه تجاوزات اسرائیل صورت گرفت و واکنشی که از سوی عموم مردم دنیا که پس از مدتی پی به نیات پلید این دولت غاصب بردند نمونه مناسبی برای تحلیل و توجه به نقش تبلیغات و رسانه های جمعی در شکل دهی افکار عمومی یک جامعه می باشد. بدین منظور بایستی به مفاهیم افکار عمومی و تبلیغات و رابطه این دو با یکدیگر توجه نمود که به صورت مختصر به آنها اشاره می شود.
● افکار عمومی:
مروری بر نظریات اندیشمندان درگذشته و حال نشانگر آن است که دو مفهوم افکار عمومی، و مطبوعات چنان درهم تنیده اند که تفکیک هر یک از آنها به آسانی ممکن نیست. هرگاه شمار زیادی از مردم یک جامعه،‌ برداشت مشخصی از مسائل اساسی و عمومی زندگی اجتماعی داشته باشند، افکار عمومی پدید می آید. در واقع افکار عمومی فرآیند پیچیده ای است که از ترکیب و تلفیق دیدگاههای فردی و گروهی دربافت فرهنگی یک جامعه مشخص به دست می آید. به عبارت دیگر، افکار عمومی به آن نوع افکاری گفته می شود که براساس حوادث و اتفاقاتی که در جامعه روی می دهد به صورت جوّ مسلط جامعه بر مردم تاثیر می گذارد.
گابریل تارد اندیشمند فرانسوی می گوید: « عقیده برای مردم به مثابه روح است درجان، به عبارت دیگر افکار عمومی مجموعه ای از داوریهای مردم درباره مسائل روز است که مورد پذیرش بیشتر مردم جامعه است. » او ضمن بررسی نقش مطبوعات و تاثیر آن در افکار عمومی چنین می گوید: « کلمات بالدار روزنامه، هم اکنون مرزهایی را می پیماید که در گذشته صدای مشهورترین سخنوران از آن فراتر نمی رفت. »
فردیناند تونیس فیلسوف و جامعه شناس آلمانی معتقد است: « مطبوعات یکی از ارکان افکار عمومی است و از جهاتی نیرومندتر از قدرت دولت و ارتش است، زیرا میدان تاثیر افکار عمومی مانند قدرت ارتش و بروکراسی به مرزهای جغرافیایی یک کشور محدود نمی شود، بلکه به دلیل ماهیت آن به سوی جامعه جهانی گرایش دارد. »
برای وقوع افکار عمومی بایستی شرایط مشخصی ایجاد گردد تا اثرات آن در یک جامعه مشخص گردد: ۱) حوادثی که اتفاق می افتد به صورت متناسب و پشت سرهم و یا از یک نوع باشد.
۲) فضای عمومی جامعه برای پذیرش آن مساعد باشد.
۳)محتوای آن با الگوهای فرهنگ عمومی جامعه منطبق باشد.
۴) محتوای افکار عمومی پاسخگوی نیازهای ظاهری و باطنی افراد باشد.
۵) به واسطه رسانه های گروهی گسترش یابد.
۶) با دخالت مستقیم مردم اشاعه پیدا کند.
● تبلیغات:
تبلیغات عبارت است از القای وجود یک موضوع که دارای ویژگیهای معین است. این القا با بهره گیری از ویژگیهای فیزیولوژیک ذهن و روان انسان صورت می گیرد. به عنوان مثال ثابت شده است که آدمی نام منبع هر اطلاعی را بسیار زودتر از خود آن اطلاعات از یاد می برد و این بدان علت است که مغز انسان پیامها را در حافظه بلند مدت «Long term memory » و نام منبع پیامها را در حافظه کوتاه مدت « Short term memory » خود ثبت می کند. بنابراین اگر منبعی یک پیام را صد بار تکرار کند پس از مدتی مخاطب می پندارد که این پیام را از صد منبع دریافت کرده است و در نتیجه می انگارد که همه محیط او به آن مطلب معتقدند، پس به آن اعتبار می دهد. این تکنیک تبلیغی که « تکرار » نام دارد می تواند درخصوص موضوعاتی مانند جنگ نیز استفاده گردد.
در جهان امروز وسایل ارتباط جمعی، روزنامه ها، رادیو، تلویزیون، سینما، ‌اینترنت،‌ ماهواره ها و کانال های مرتبط،‌ استفاده از فیبرهای نوری جهت انتقال اطلاعات و.... با انتقال اطلاعات و معلومات جدید و مبادله افکار و عقاید عمومی نقشهای مهمی را در جابجایی و انتقال اطلاعات برعهده گرفته اند. سرعت انتشار، وسعت جهانی حوزه نشر خبر و فراوانی آن نیز از ویژگیهای وسایل ارتباط جمعی جدید می باشد که باعث شده است هر اتفاقی درهر گوشه ای از جهان بوقوع می پیوندد. در کمتر از دقیقه ای به نقاط دیگر دنیا ارسال و همگان از آن آگاه می شوند.
ارزانی و قابل دسترس بودن وسایل ارتباطی جدید را نیز باید بر ویژگیهای فوق افزود به صورتی که هر شخصی با در اختیار داشتن یک PC کوچک و یک خط ارتباطی می تواند جدیدترین اخبار و رویدادها را به همراه عکس و فیلم به اقصی نقاط دنیا ارسال نماید.
از سوی دیگر بایستی به یک نکته بسیار مهم نیز توجه نمود: « واقعیت و رسانه ها »
اطلاعاتی که از رسانه ها به عموم مردم می رسد قبل از همه شامل اخبار و گزارش هاست و تاحدود زیادی به برداشت های عمومی در برابر واقعیت شکل می دهد. در نتیجه، اتفاقات، افکار و مفاهیمی که افراد با آنها تفکرات و نظرات خود را در مورد واقعیت اجتماعی سازمان می دهند، تا حدود زیادی از رسانه ها گرفته می شود.
والتر لیپمن، خبرنگار سیاسی در اثر معروف خود با عنوان افکار عمومی، از قابلیت رسانه ها در بنای واقعیت سخن گفته است. وی در تحلیل خود بر تفاوت میان جهان « آنطوری که هست » و تصاویری که از آن در سر می پرورانیم تکیه می کند. او می گوید: ما در جریان زندگی برای مشاهده مستقیم و بی واسطه جهان امکانات بسیار محدودی در اختیار داریم، مثلاٌ برداشت های ما از رخدادها، از تجربیات واقعی ما سرچشمه نمی گیرند،‌ بلکه از اطلاعاتی که از دیگران،‌ از رسانه ها به دست ما می رسد حاصل می گردد.
از زمان پیدایش رسانه های سمعی - بصری، فرآیند بنای مفاهیم براساس واقعیت تغییر چشمگیری داشته است. تلویزیون که هم صدا را در اختیار دارد و هم تصویر را، قادر است به طرز بسیار پیچیده ای هر رخدادی را که در عالم اتفاق می افتد، مطرح کند. با وجود این مهم است بدانیم که نحوه طرح رخداد الزاماً با ادراکی که شاهدان عینی از همین رخداد دارند، مطابقت ندارد! چرا که این رسانه با استفاده از انواع ترفندها واقعیت را آنگونه که خود می خواهد تغییر داده و به عموم نمایش می دهد.
وقوع جنگ ۲۲ روزه غزه و تجاوز همه جانبه اسرائیل به این منطقه، یکی از وقایعی بودکه تاثیر رسانه های جمعی را به خوبی روشن می سازد. از سویی رژیم صهیونیستی اسرائیل و کشورهای حامی او می خواستند هر چه زودتر به اصطلاح خود غائله را خاتمه داده و با استفاده از سکوت کشورهای عربی و سرعت در اجرای عملیات گسترده خود به اهداف از پیش تعیین شده دست یابند و به همین دلیل در ابتدا تبلیغات وسیعی را درخصوص گمراه کردن اذهان عمومی از جنایات خود و وانمود کردن این مطلب که نیروهای مقاومت در این منطقه گرد آمده و علیه اسرائیل اقدام می کنند و بایستی از بین بروند آغاز کرد. این امر با پشتیبانی وسیع انواع خبرگزاری ها انجام شد اما اندکی پس از آغاز تجاوز اسرائیل به غزه، معدود خبرگزاریها و رسانه هایی که واقعیت را آن طور که بود به جهان مخابره می کردند، دست به کار شده و با ارسال گزارشهای لحظه به لحظه و خارج از حیطه دولتی و غربی، ماجرا را آنگونه که بود به تصویر کشیدند. مدت زمان زیادی نگذشت که اسرائیل در باتلاق عملکرد خود گرفتار شد و نه تنها به اهداف خود دست نیافت بلکه اعتباری را که شاید در افکار عمومی غرب بواسطه تبلیغات گسترده بدست آورده بود را نیز از دست داد.
حضرت آیه ا... خامنه ای، رهبر معظم انقلاب با هوشمندی و درایت همیشگی شان در جریان دیدار دبیرکل جهاد اسلامی فلسطین با ایشان، به دو نکته مهم و اساسی نقش تبلیغات و افکار عمومی در جنگ غزه و تاثیرات آن اشاره نمودند.
« ایشان پس از اینکه پیروزی در جنگ غزه را تبریک گفتند، نقش افکار عمومی دنیا را نیز در قضایای غزه بسیار مهم و تاثیرگذار خواندند و تاکید کردند: یکی از پیروزیهای بزرگ مقاومت اسلامی،‌ جلب نظر افکار عمومی دنیا بود و با این موفقیت تلاش دشمن برای حذف نام فلسطین از قاموس جهان و معرفی فلسطین به عنوان یک عنصر متعرض به شکست انجامید.
ایشان لزوم استمرار ارتباط با افکار عمومی را ضروری و مهم برشمردند و افزودند: بعد از پایان جنگ غزه دشمن تلاش دارد تا از طریق جنگ روانی و تبلیغاتی بر افکار عمومی مردم غزه تاثیر گذاشته و مقاومت اسلامی را مسئول رنج و محنت مردم معرفی کند که باید با آن مقابله شود. »*
بنابراین شناسایی عوامل موثر در تغییر افکار عمومی جهان و راهکارهای مقابله با آنها امری مهم و قابل توجه می باشد. مطلبی که بایستی از سوی نیروهای مقاومت و کشورهای اسلامی و رسانه های واقع نگر به دقت دنبال شده و به محض وقوع، عکس العمل مناسبی از سوی ایشان صورت پذیرد.
با توجه به مطالب فوق می توان به عوامل گوناگونی که بر افکار عمومی جوامع تاثیر گذاشته و حرکت و سیر جریان فکری و عقیدتی آنها را عوض می کنند پی برد. گستردگی جوامع و عدم اطلاع از واقعیات جهان و تکیه بر هر آنچه که رسانه های جمعی و گروهی به عنوان واقعیت تولید و عرضه می کنند از این دسته عوامل هستند.
تسلط دولتها وابرقدرتها بر رسانه های جمعی و رادیو و تلویزیونی و شبکه های گوناگون خبری و تولید اخبار و اطلاعات مطابق با سیاستهای از پیش تعیین شده خود و تزریق آن به جوامع در هر زمان که نیاز می بینند نیز از استراتژیها و برنامه های رسانه های جمعی در غرب است که باعث سیطره عظیم خبری بر جوامع غربی شده و ایشان را به دریافت اخبار خلاف واقع عادت داده اند.
براستی سهم تولید اخبار واقعی و اطلاعاتی که بتواند به صورتی حقیقی به انعکاس اتفاقات و وقایع گوناگون جهان و به خصوص عملکرد غرب در جهان سوم و کشورهای اسلامی بپردازد از سوی کشورهای اسلامی چه مقدار است؟
آیا برای افزایش سهم خود در دنیای ارتباطات چاره ای اندیشیده ایم؟
و برای مقابله با هجمه خبری دنیای غرب که واقعیات رابه صورتی وارونه به جهانیان منعکس می کند چه باید کرد؟

مجید بوجارزاده
کارشناس ارشد ارتباطات
منابع و ماخذ
- اندیشه های بنیادین علم ارتباطات، زیر نظر دکتر باقر ساروخانی
- مبانی ارتباطات جمعی،‌ دکتر سیدمحمد دادگران
- وسایل ارتباط جمعی، دکتر کاظم معتمدنژاد
- افکار عمومی، ژودیت لازار، ترجمه مرتضی کُتبی
* سخنان رهبر معظم انقلاب در دیدار با دبیر کل جهاد اسلامی فلسطین، چهارشنبه ۲۴/۱۱/۸۷

منبع : آتیه