چرا در قرآن به نام امامان - علیهم‏السلام - و حضرت زهرا علیهاالسلام، واقعه قدیر و نام حضرت علی علیه السلام انتظار فرج و ظهور امام عصر اشاره‏ای نشده است؟

هر چند در قرآن آیاتی هست كه به گفته شیعه و اهل سنت، جز بر علی علیه‏السلام و برخی دیگر از امامان علیهم السلام، بر هیچ كس دیگری منطبق نیست، هم‏چون آیه ولایت (مائده، آیه‏۵۵) مباهله (آل‏عمران، آیه‏۶۱) و...، ولی به خاطر مصالحی نام آنان به صراحت در قرآن نیامده است. یكی از دلیل‏های آن، این كه قرآن تنها كلیات مسائل را بیان كرده و تبیین جزئیات آن را، به پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و آله واگذار شده است. شخصی به نام ابی‏بصیر گوید:
از امام صادق علیه‏السلام پرسیدم:
مردم می‏گویند چرا از حضرت علی علیه‏السلام و اهل بیت او نامی در قرآن كریم نیامده است؟ امام علیه‏السلام فرمودند:
به كسانی كه چنین اعتراضی می‏كنند، بگویید همان گونه كه در قرآن، سه یا چهار (ركعت) بودن نماز مشخص نشده و پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و آله آن را برای مردم تفسیر كرده است. هم چنین زكات (در قرآن) نازل شده، ولی مقدار آن مشخص نشده و رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و آله آن را برای مردم تفسیر كرده است و...، همین طور در قرآن نازل شده است: «اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منكم‏» ; از خدا و رسولش و اولی الامر اطاعت كنید۱. این آیه درباره علی و حسن و حسین - علیهم‏السلام - نازل شده و پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و آله فرمود: هر كه من مولای اویم، پس علی مولای او است (یعنی همان گونه كه تفسیر جزئیات نماز، زكات و حج‏به پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و آله واگذار شده و پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و آله نیز آن‏ها را به مردم معرفی كرده‏اند). سپس امام صادق علیه‏السلام سایر آیات و روایاتی را كه در این‏باره آمده، فرموده است‏۲.
یكی دیگر از حكمت‏های نیامدن نام علی علیه‏السلام و اهل بیت علیهم‏السلام در قرآن، این است كه در آن آیاتی درباره اهل بیت علیهم‏السلام نازل شده كه بسان اشاره به نام آنان و بهتر از تصریح است، مانند آیه‏۵۵ سوره مائده كه می‏فرماید:
«ولی و رپرست‏شما تنها خداست و پیامبرش و افراد مؤمن‏اند. افراد مؤمنی كه نماز برپای داشته و در حال ركوع زكات می‏دهند.» دانشمندان شیعه و اهل سنت نقل كرده‏اند كه فقط علی‏علیه‏السلام در حال ركوع انگشتر خود را به فقیر داد۳. در نتیجه تفاوتی نداشت كه خداوند متعال به فرماید: «سرپرست‏شما خداوند و رسولش و علی علیه‏السلام هستند، یا این كه صفاتی را از آن حضرت نقل كند كه منحصر به فرد و تنها بر حضرت علی علیه‏السلام منطبق باشد.» كسی كه به دنبال حقیقت‏باشد از هر دو گفتار یك مطلب را می‏فهمد; با این تفاوت كه اگر نام حضرت علی علیه‏السلام به صراحت در قرآن می‏آمد، به احتمال قریب به یقین، نااهلان به خاطر دشمنی با آن حضرت و محو و حذف نام ایشان از قرآن، در آن دست می‏بردند; چنان كه تا مدتی تدوین احادیث پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏و آله رابه همین منظور ممنوع كردند، ولی در صورتی كه با ذكر اوصاف گفته می‏شد دیگر افراد نااهل، دست‏به تحریف قرآن نمی‏زدند و ولایت امیر مؤمنان علی علیه‏السلام نیز برای حقیقت جویان روشن بود.
شیعه و اهل سنت متفقند كه پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و آله فرمودند:
من از میان شما می‏روم و دو چیز گران بها در بین شما به یادگار می‏گذارم كه اگر به آن دو متمسك شوید، هیچ‏گاه گمراه نمی‏شوید: كتاب خدا و اهل بیتم. خداوند دانا به من خبر داده كه این دو هیچ‏گاه از یك‏دیگر جدا نمی‏شوند، تا در حوض كوثر بر من وارد شوند۴. ولی عده‏ای در مریضی منجر به وفات پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و آله فریاد بر آوردند كه كتاب خدا ما را كافی است و اجازه ندادند وصیت پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و آله نوشته شود، چون می‏دانستند كه می‏خواهد درباره اهل بیتش وصیت كند۵.
پس یقین بدانید كه اگر حتی در یكصد آیه به صراحت نام حضرت علی علیه‏السلام می‏آمد، این عده آن آیات را از قرآن حذف كرده، می‏گفتند: بقیه قرآن ما را كافی است و مردم نادان هم دم بر نمی‏آوردند; چنان كه به حضرت علی علیه‏السلام و حضرت زهرا علیهاالسلام آن همه آزار رساندند و مردم چیزی نگفتند. وانگهی در زمان خلیفه اول و دوم، كه صدها روایت از پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و آله را جمع آوری كرده و همه را سوزاندند۶; بعید نبود كه جهت مطامع دنیایی خود، بسیاری از آیات قرآن را نیز بسوزانند، افزون بر آن چه گذشت‏حكمتهای دیگری نیز در نیامدن نام اهل بیت علیهم‏السلام در قرآن هست كه بیان همه آن‏ها در این مختصر نمی‏گنجد.
در قرآن آیاتی وجود دارد كه به گفته شیعه و سنی درباره امامت و ولایت و عصمت ائمه علیهم السلام نازل شده است. از آن جمله می‏توان به آیات زیر اشاره كرد:
۱) آیه اولی الامر كه می‏فرماید:
«یا ایها الذین آمنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منكم‏۷; ای كسانی كه ایمان آورده‏اید، از خدا و پیامبر و اولیای امر خود اطاعت كنید.»
۲) آیه تبلیغ كه می‏فرماید:
«یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیك من ربك و ان لم تفعل فما بلغت رسالته‏» ۸; ای پیامبر آن‏چه را از جانب پروردگارت به سوی تو نازل شده، ابلاغ كن و اگر (ابلاغ) نكنی، پیامش را نرسانده‏ای.
۳) آیه ولایت كه می‏فرماید:
«انما ولیكم الله و رسوله و الذین آمنوا الذین یقیمون الصلوهٔ و یؤتون الزكوهٔ و هم راكعون‏» ۹; جز این نیست كه ولی شما خداست و رسول او و مؤمنانی كه نماز می‏خوانند و هم‏چنان كه در ركوعند، انفاق می‏كنند.
در قرآن كریم آیات زیادی هست كه (در روایات معصومین علیهم‏السلام) به حضرت ولی عصر عجل‏الله‏تعالی‏فرجه‏الشریف و ظهور آن حضرت تفسیر یا تاویل شده است.
نشانه‏های ظهور حضرت مهدی عجل‏الله‏تعالی‏فرجه‏الشریف در قرآن چگونه است؟ غلامحسین غلامی، كلاله
برخی از محققان بیش از دویست آیه قرآن در شان و قیام حضرت مهدی عجل‏الله‏تعالی‏فرجه‏الشریف نقل كرده‏اند. برخی از آیات عبارتند از: هود، آیه ۸۶; بقره، آیه ۲و۳; نساء، آیه ۵۶; اعراف، آیه ۱۲۸; توبه، آیه ۲۳; قصص، آیه ۵ و نور، آیه ۱۰۵۵.
در مورد نشانه‏های ظهور آن حضرت باید به روایاتی در این زمینه مراجعه شود كه طبق آن‏ها برخی از آیات قرآن، اشاره به این نشانه‏ها دارد كه از جمله آن هاست:
۱) خروج سفیانی:
طبق روایات فراوانی كه از طریق شیعه و اهل سنت نقل شده، آیه ۵۱ سوره سبا تطبیق بر خروج سفیانی شده است:
«و لو تری اذفزعوا فلا فوت و اخذوا من مكان قریب‏» ; ای كاش می‏دیدی هنگامی را كه (كافران) وحشت زده‏اند (آن جا كه راه) گریزی نمانده است و از جایی نزدیك گرفتار آمده‏اند. سفیانی و لشگرش در آستانه قیام حضرت مهدی عجل‏الله‏تعالی‏فرجه‏الشریف بر ضد طرفداران حق خروج می‏كنند كه آن‏ها به هنگام حركت‏به سوی مكه، به قصد تسخیر آن، در صحرا گرفتار می‏شوند و هلاك می‏گردند۱۱.
۲) طبق فرمایش پیامبر اكرم در آستانه ظهور آن حضرت، مردم تابع شهوت‏ها و هواهای نفسانی خود می‏شوند و نماز را ضایع می‏كنند. پیامبر گرامی در این‏باره به آیه ۵۹ سوره مریم استناد می‏كنند:
«سپس كسانی جانشین اینان شدند كه نماز را ضایع گذاشتند و پیرو شهوات گردیدند و به زودی به غی (وادی در جهنم) خواهند افتاد.
۳) حضرت صادق علیه‏السلام می‏فرماید: در آستانه ظهور آن حضرت، گرانی، كساد تجارت، گرسنگی و...بر جامعه مستولی خواهد شد و آیه ۱۵۵ سوره بقره را در این زمینه به عنوان شاهد نقل می‏كنند: «البته شما را به اندكی ترس و گرسنگی و بی‏نوایی و بیماری و نقصان در محصول می‏آزماییم و شكیبایان را بشارت ده‏» .
۴) آمده است كه حضرت مهدی عجل‏الله‏تعالی‏فرجه‏الشریف هنگام ظهور بر خانه كعبه تكیه داده و آیه ۸۶ سوره هود را تلاوت می‏كنند:
«بقیت الله خیر لكم ان كنتم مؤمنین و ما انا علیكم بحفیظ‏» .
۵) امام جعفر صادق علیه‏السلام می‏فرمایند:
۳۱۳ یار حضرت، بعد از ظهور با ایشان بیعت می‏كنند و آیه ۱۴۸ سوره بقره به آن دلالت دارد. «فاستبقوا الخیرات این ما تكونوا یات بكم الله‏جمیعا» ۱۲.
حضرت محمد صلی‏الله علیه و آله با چه شعاری از غار حرا آمدند؟ و آیا توحید شعار اصلی همه پیامبران بود؟ چرا؟
هدف اصلی پیامبر صلی‏الله علیه‏و آله دعوت به توحید و دوری از شرك بود; چنان كه معروف است، شعار ایشان این بود:
«قولوا لا اله الا الله تفلحوا» ۱۳. در قرآن مجید هدف اصلی ارسال پیامبران، اجرای دو امر است; یعنی همه تعلیمات و فعالیت‏های پیامبران مقدمه‏ای برای این دو حكم است. ۱. توحید نظری‏۱۴ (شناختن خدا ونزدیك شدن به او) ۲.توحید اجتماعی ۱۵ (برقراری عدل و قسط در جامعه بشری) . شهید مطهری رحمه الله در تبیین و جای‏گاه این دو می‏فرماید:
«هدف و شعار اصلی، شناختن خدا و نزدیك شدن به اوست; توحید اجتماعی، مقدمه و وسیله وصول به این هدف عالی است، زیرا در جهان بینی توحیدی جهان ماهیت «از اویی‏» دارد و به سوی «اویی‏» دارد از این رو كمال انسان در رفتن به سوی او و نزدیك شدن به اوست. انسان از یك امتیاز خاص بهره‏مند است و آن این كه به حكم «نفخت فیه من روحی‏» واقعیتش خدایی است. فطرت بشر خداجویانه است; از این رو سعادت، كمال، نجات، خیر و صلاح و فلاحش در معرفت‏خدا و پرستش و پیمودن بساط قرب اوست.۱۶»
چرا مقام حضرت علی علیه السلام از یكصد و بیست و چهار هزار پیامبر خدا، به جز حضرت محمد صلی‏الله علیه‏و آله‏وسلم بالاتر است؟
دلیل این مطلب را در آیات و روایات بسیاری می‏توان یافت كه در فضایل آن حضرت بیان شده است:
الف) از امام صادق علیه‏السلام نقل شده است: خداوند در باره حضرت موسی علی نبیناو آله‏علیه‏السلام فرمود:
«و كتبنا له فی الالواح من كل شی‏ء...» ۱۷; و برای او در الواح (تورات) از هر موضوع ، پند و اندرز نوشتیم...ونفرمود: همه چیزو همه موضوعات، هم چنین در باره حضرت عیسی علی نبیناو آله و علیه‏السلام فرمود: «... ولابین لكم بعض الذی تختلفون فیه...» ۱۸; آمدم تا برخی از آن‏چه را كه در آن اختلاف دارید، روشن كنم...
اما در شان علی علیه السلام فرموده است:
«..و من عنده علم الكتب...» ۱۹; وكسی كه علم كتاب نزد اوست...و نیز درباره آن كتاب فرمود:
«...لا رطب و لا یابس الا فی كتب مبین‏» ۲۰. هیچ‏تر و خشكی نیست، مگر این كه در كتابی روشن ثبت است. بنابر این تفاوت علی علیه‏السلام با آن پیامبران در این است كه آن‏ها تنها بر بخشی از مسائل آگاهی داشتند، اما علی علیه السلام از هر ترو خشكی (همه چیز) آگاه است.۲۱
ب) جابربن عبدالله انصاری گوید:
پیامبر صلی الله علیه و آله پرسیدند:
كدام یك از برادران برترند؟
گفتم:
پیامبران، حضرت فرمودند:
من برترین ایشان هستم و علی بن ابی طالب علیه السلام نیزمحبوب‏ترین ایشان نزد من است و از پیامبران برتر است، پس هرآن كس كه گوید:
پیامبران از علی علیه السلام بهترند، رتبه مرا پایین‏تر از سایر پیامبران قرار داده است ; در حالی كه من علی علیه السلام را برادر خود قرار داده‏ام چون از فضل او آگاهم و این چیزی است كه پروردگارم مرا بدان فرمان داده است .۲۲
ج) از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده است:
هر كس بخواهد به آدم در دانشش، نوح در تقوایش، ابراهیم در بردباری‏اش و موسی در هیبتش و به عیسی در عبادتش بنگرد پس به علی بن ابی طالب بنگرد. (كه همه صفاتی كه به صورت پراكنده در آن پیامبران وجود دارد، در علی علیه‏السلام یك جا جمع است و او از همه ایشان برتر است) .۲۳

مجتبی اصغری كریمی - بابل
محمد ملایی - قم
اكرم حمیدی - تربت جام
۱. نساء، آیه ۵۹.
۲. ر.ك: غایهٔ المرام، محدث بحرینی، ص‏۲۶۵، چاپ سنگی، حدیث‏سوم، باب‏۵۹، فصل دوم از مقصد دوم.
۳. ر.ك: پیام قرآن، آیت الله مكارم شیرازی، ج‏۹، ص ۲۰۱- ۲۱۳، انتشارات مدرسه امیرالمؤمنین علیه‏السلام.
۴. تنها در غایهٔ‏المرام، (ص‏۲۱۱- ۲۳۵) ۸۲ منبع از اهل سنت و ۳۹ منبع از شیعه آمده است كه این حدیث را نقل كرده‏اند.
۵. سید عبدالحسین شرف‏الدین، اجتهاد در مقابل نص، ترجمه علی دوانی (نشر كتابخانه بزرگ اسلامی) ص‏۱۶۷- ۱۸۱.
۶. ر.ك: همان، اجتهاد در مقابل نص، ص‏۱۵۶- ۱۶۲.
۷. نساء، آیه ۵۹.
۸. مائده، آیه ۶۷.
۹. همان، آیه ۵۵.
۱۰. برای اطلاع بیش‏تر ر.ك: قاضی نورالله شوشتری; احقاق الحق، مرحوم سیدبحرانی، غایهٔ‏المرام و آیهٔ الله صافی گلپایگانی، امامت و مهدویت.
۱۱. مكارم شیرازی و دیگران، ر.ك: تفسیر نمونه، (ج‏۱۸، دارالكتب الاسلامیهٔ)، ص‏۱۰۳.
۱۲. ر.ك: آیهٔ الله صافی گلپایگانی، منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر، باب نشانه‏های ظهور، (انتشارات حضرت معصومه علیهاالسلام) .
۱۳. بحارالانوار، ج‏۱۸، ص‏۹۴۳، دار احیاء التراث العربی.
۱۴. احزاب، آیه ۴۵ و ۴۶.
۱۵. حدید، آیه ۲۵.
۱۶. حجر، آیه ۲۹.
۱۷. شهید مطهری، مجموعه آثار، ج‏۲، ص‏۱۷۷، انتشارات صدرا.
۱۸. اعراف ، آیه ۱۴۵.
۱۹. زخرف، آیه ۶۳.
۲۰. رعد، آیه ۴۳.
۲۱. انعام، آیه ۵۹.
۲۲. ر.ك: علی بن یونس نبطی بیاضی‏الصراط المستقیم، ج ۱كتابخانه حیدریه نجف‏ص ۲۱۰- ۲۱۴.
۲۳. ر.ك: سید شرف الدین استر آبادی تاویل الآیات الظاهره، (مؤسسه انتشارات اسلامی) ص ۵۴۸.
۲۴. ر.ك: همان ; اصول كافی، كلینی، ج ۱، (دارالكتب‏الاسلامیه) برای آگاهی بیشتر ر.ك: همان الصراط المستقیم، ج ۲ ص ۲۳۷، شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدیدج ۷، كتابخانه آیه‏الله مرعشی، علامه مجلسی بحارالانوارص ۲۲۰; (مؤسسه الوفاء) ص ۶۳۵ و ج ۳۹، ص ۳۶- ۳۸.
با تقدیر و تشكر از مركز فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات اسلامی كه در تهیه پرسش‏ها و پاسخ‏های قرآنی، مجله را همراهی كردند.
ضمنا خوانندگان گرامی برای دریافت پاسخ به پرسش‏های قرآنی خود می‏توانند با این مركز مكاتبه یا تماس داشته باشند.
نشانی: قم - صندوق پستی ۳۷۷۵- ۳۷۱۸۵/ دور نویس: ۷۷۳۶۲۷۰ / تلفن: [phone].

منبع : ماهنامه پاسدار اسلام