موادغذائی نوشابه‌ها

طبع تنوع‌پذیر انسان همواره او را به سمت و سوی خلق و ابداع چیزهای نوین سوق داده است. آب که همواره در تمام اعصار مایه‌ٔ حیات نام داشته است نیز از این امر مستثنا نبوده و همواره دستخوش تغییراتی برای برآورده کردن و ارضاء ذائقهٔ تنوع‌پذیر انسان شده است. به‌طبع، نخستین مواد اولیه‌ای که برای طعم‌دار کردن آب به‌کار رفت، موادی بودند که از دل طبیعت به‌دست می‌آمدند و بسته به ذائقه‌های متفاوت قومیت‌های مختلف برای تهیهٔ موادغذائی جدید به‌کار می‌رفتند. آن‌چه در ایران نیز کاملاً مشهود است قدمت تولید انواع عرقیجات مانند گلاب، عرق بیدمشک، عرق نعنا و صدها محصول دیگر است که به صدها سال می‌رسد. در حقیقت این گونه‌های گیاهی بومی هر منطقه بوده است که تعیین‌کننده ذائقهٔ مردم آن منطقه و در نتیجه نوع فرآوری این‌گونه محصولات بوده است. در تمام نقاط دنیا و در میان تمام ملیت‌ها قاعده و اساس خلق این‌گونه محصولات به این نحو بوده است.
در سال ۱۸۸۶ میلادی یک داروساز به نام جان پمبرتون (john pemberton) که در ایالت‌های آتلانتا و جرجیا فعالیت می‌کرد، برای اولین‌بار فرمولاسیون یکی از پرطرفدارترین نوشابه‌های امروز جهان یعنی کوکاکولا را ارائه کرد. در ابتدای امر این محصول برای افزایش کارائی و درمان برخی بیماری‌ها به‌کار می‌رفت. در حقیقت دو ترکیب اصلی این محصول یعنی کوکائین و کافئین بودند که چنین تأثیر درمانی را به‌همراه داشتند. کوکائین از عصارهٔ برگ گیاه کوکا به‌دست می‌آید و کافئین نیز یکی از ترکیبات موجود در دانه این گیاه است که بعدها در سال ۱۹۰۵ کوکائین از لیست ترکیبات این نوشیدنی خارج شد.
با گذشت سال‌ها و تبلیغاتی فراوانی که بر روی این محصول انجام شد، دیری نپائید که این نوشیدنی اغواگر، بازارهای سراسر جهان را درنوردید و به‌عنوان نمایهٔ شیوهٔ زندگی غربی، سفیر اولیه ایالت متحده برای ورود به کشورها شد. شدت تبلیغات این‌گونه نوشیدنی‌ها به‌حدی است که تنها کمپانی کوکاکولا در انتهای سال ۱۹۹۹ در حدود ۸۷۰ میلیون دلار صرف تبلیغات در ایالات متحده کرده است و در کنار این کمپانی، پپسی نیز در سال ۱۹۹۹ چیزی در حدود ۳۱/۱ میلیارد دلار صرف تبلیغات داخلی محصولات خود کرده است.
آمریکائی‌ها که در صدر مصرف‌کنندگان این نوع نوشیدنی‌ها قرار دارند، سالانه ۱۵/۱۳ میلیارد بشکه نوشیدنی گازدار مصرف می‌کنند. کشور ما نیز از این مصرف روبه‌رشد جهانی عقب نمانده است و در حالی‌که مصرف لبنیات که تأمین‌کننده نیازهای حیاتی بدن انسان هستند در کشور ما در حد نگران‌کننده‌ای پائین است، مصرف نوشابه‌های گازدار روز به روز در حال افزایش است و شروع سن مصرف این نوع محصولات حتی به دوران شیرخوارگی تقلیل یافته است. تبعات مصرف این نوع نوشابه‌ها، افزایش روزافزون بیماری‌های تمدن مانند بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان و دیگر بیماری‌های مزمن بوده است. چاقی نیز که به یک معضل بهداشتی قرن اخیر تبدیل شده است، یکی از تبعات مصرف این نوشابه‌ها است که سالانه میلیون‌ها نفر را به دام مرگ می‌کشد. حال در ادامه به تفصیل به بررسی اثرات ترکیبات مختلف موجود در این نوشابه‌ها می‌پردازیم.
یکی از معروف‌ترین ترکیبات موجود در نوشابه‌های کولا کافئین است. شاید بتوان این ماده را یک داروی طبیعی در نظر گرفت که در برگ و دانهٔ بسیاری از گیاهان در مقادیر مختلف سنتز می‌شود. این ترکیب با تحت‌تأثیر قراردادن سیستم عصبی مرکزی (CNS)، در مقادیر پائین قادر است با افزایش سطح هوشیاری احساس داشتن انرژی بیشتر را به مصرف‌کننده القاء کند. به همین دلیل برخی مراجع علمی معتقدند این ماده می‌تواند برای افزایش کارائی و استقامت ورزشکاران مورد استفاده قرار گیرد. اما باید در نظر داشت که مصرف بیش از حد این ماده می‌تواند عوارض جانبی را به‌همراه داشته باشد که البته این آستانه مصرف در کودکان به واسطهٔ پائین بودن بافت فعال بدنی به مراتب کمتر از بزرگسالان است. از جمله عوارض مصرف بیش از اندازهٔ این ماده می‌توان به عصبانیت، ناراحتی‌های معدی، سردرد، کاهش قدرت تمرکز حواس، مشکلات خواب، افزایش ضربان قلب و افزایش فشار خون اشاره کرد.
اغلب نوشابه‌های تجاری حاوی مقادیر قابل توجهی کافئین هستند که با توجه به علاقهٔ کودکان به این محصولات، این مسئله باعث افزایش فعالیت و در عین حال پرخاشگری و عدم تمرکز کودکان شده است. علاوه بر این، کافئین یک‌مدر ضعیف به‌شمار می‌رود که می‌تواند دفع کلیوی کلسیم را در پی داشته باشد.
تحقیقات نشان می‌دهند که موادغذائی غنی از فسفر و فقیر از کلسیم با برهم‌زدن تعادل هومئو استاتیک بدن، به شدت قادرند باعث پوکی استخوان شوند که این مسئله در کودکان در حال رشد به‌صورت اختلالات رشدی نمود می‌یابد. مکانیسم این تأثیر به این ترتیب است که ورود مقادیر فراوان فسفر به جریان خون از طریق روده‌ها با برهم زدن تعادل اسیدی خون، فعال شدن پاسخ هورمونی خاصی را در پی دارد که در نهایت کلسیم را از بافت استخوانی خارج کرده و پوکی استخوان را به‌دنبال خواهد داشت و در نهایت آسیب‌های عروقی نیز برای این مصرف‌کنندگان متصور است. شواهد موجود نشان می‌دهد در افرادی که نوشابه مصرف می‌کنند، احتمال شکستگی استخوان آنها سه تا چهار برابر بیشتر از کسانی است که نوشابه مصرف نمی‌کنند. اسیدفسفریک خوراکی موجود در این محصول تا اندازه‌ای اسیدیتهٔ این محصول را بالا می‌برد که ph آن به اندازهٔ سرکه می‌رسد که طعم قالب شکر آن، مانع از آگاهی مصرف‌کننده از نوشیدن یک نوشابه اسیدی می‌شود. این مقدار اسیدیته به‌راحتی قادر است باعث تخریب بافت مینای دندان‌ها شده و پوسیدگی دندان‌ها را به‌دنبال داشته باشد.
شکر یا دیگر موادقندی موجود در نوشابه‌ها نیز با افزایش سطح کالری دریافتی یکی از عوامل چاقی به‌شمار می‌روند. یک لیوان نوشابه در حدود ۱۲۰ کیلوکالری انرژی دارد که این مقدار انرژی برای یک‌ساعت پیاده‌روی کافی است.
از دیگر ترکیبات مضر موجود در نوشابه‌ها، افزودنی‌های رنگی در آنهاست که به‌عنوان مثال رنگ ۱۵۰ـE که برای ایجاد رنگ قهوه‌ای‌تیره به این نوشابه‌ها اضافه می‌شود، باعث ایجاد کمبود ویتامین B۶ در انسان می‌شود که این مسئله می‌تواند بیش‌فعالی و ناراحتی‌های عصبی را در پی داشته باشد.
امروزه صنایع‌غذائی در سراسر دنیا در حال ارائه فرمول‌های جدیدی برای نوشیدنی هستند. انواع نوشابه‌های گیاهی، آب‌میوه‌های گازدار، نوشابه‌های انرژی‌زا و چندین گونه نوشیدنی دیگر روز‌به‌روز به‌طور خیره‌کننده‌ای به بازار مصرف معرفی می‌شوند. به‌نظر می‌رسد که هر چه اساس این نمونه محصولات بیشتر برپایهٔ موادطبیعی باشد، از سلامتی بیشتری نیز برخوردار خواهد شد. با توجه به اینکه کودکان و نوجوانان ۸ تا ۱۹ سال طیف اصلی مصرف‌کنندگان این نوشابه‌ها به شمار می‌روند و همین قشر است که در آینده تشکیل‌دهندهٔ نیروی انسانی مولد در کشور محسوب می‌شود، کاملاً خردمندانه می‌نماید که سمت و سوی تولیدات نوشابه و حتی دیگر محصولات غذائی در کشور به سمت افزایش غذائی تأمین‌کننده نیازهای افراد جامعه سوق یابد.

منبع : مجله بهکام