چگونه کودکان خود را قبل از دبستان تربیت کنیم؟

● سوادآموزی
برخی از مادران و پدران عجول می‌کوشند زودتر از سن مدرسه، به کودکان خود، خواندن بیاموزند. این اشتباه بزرگی است. سوادآموزی، هزار پیچ و خم دارد و به طور دقیق، کاری کارشناسانه است.
در طول تاریخ سوادآموزی، ما با چند روش آموزش خواندن روبه‌رو بوده‌ایم: الفبائی، صدای حروف، بخش کلمه‌ها، جمله و سوادآموزی از طریق داستان، تاریخ سوادآموزی، کارشناس‌های خود را به‌وجود آورده است. تجربه می‌گوید: ”کار را به کاردان بسیار و در این امر حساس و ظریف، دخالتی نداشته باش“.
● اجبار زمان
زنان پابه‌پای مردان در تمام فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، علمی و سیاسی شرکت خواهند کرد و بیشتر ساعت‌های بیداری خود را در خارج از خانه به‌سر خواهند برد و وقت کافی برای اینکه کودکان پیش‌دبستانی را خود تربیت کند، نخواهند داشت.
● زندگی در شهرهای بزرگ امروز دنیا با گذشته فرق دارد. خانواده‌ها در آپارتمان‌های کوچک، زندانی شده‌اند و فضا و هوای لازم برای رشد جسمی و حرکتی کودک فراهم نیست.
کودک نوپا به دنبال کشف جهان اطراف خویش است و به فضا و مکان گسترده‌ای نیاز دارد.
انبوه جمعیت در شهرها و منطقه‌های شهر هم عادی نیست. کودک باید کنار آمدن در این شرایط را بیاموزد. او نیاز به یادگیری ایجاد روابط سازنده و سالم با دیگران را دارد.
این ضروریات است که اهمیت ایجاد شیرخوارگاه، مهد یا کودکستان را دوچندان ساخته است. در کشورهای پیشرفتهٔ صنعتی در کنار کارخانه‌ها، اداره‌ها، شرکت‌ها، شیرخوارگاه‌ها و کودکستان‌هائی برپا ساخته‌اند و به مادرهای شیردهٔ شاغل، مرخصی ساعتی می‌دهند تا به کودکان زیر یک سال خویش شیر بدهند.
زندگی در عصر ماشینی، اشتغال پدر و مادر در بیرون از خانه و نیز محدود بودن فضای زیست کودکان در شهرهای بزرگ (آپارتمان‌نشینی) از یک سو و لزوم برخورداری کودک از پرورش علمی، منطبق بر اصل‌های پذیرفته‌شدهٔ تعلیمی و تربیتی در ایران امروز از سوی دیگر، حکم می‌کند که به‌منظور پی‌ریزی آینده‌ای مطمئن برای فرزندانمان و آشنا کردن آنان با زندگی اجتماعی و اصل‌های همکاری و تعاون، کودکان را در فاصلهٔ سنی ۲ تا ۶ سالگی به مراکز رسمی تربیت بسپاریم.
به تجربه ثابت شده است کودکانی که قبل از حضور در دبستان، سال‌هائی را در مهد کودک به سر برده‌اند، در برقراری روابط اجتماعی مشکلی ندارند و خیلی زود، شخصیت خود را نشان می‌دهند و به‌هنگام حضور در دبستان، اضطراب جدا شدن از محیط خانوادگی و نگرانی ناتوان بودن از ایجاد رابطه با دیگر هم‌سالان، را ندارند. به همین سبب، مرحلهٔ پرورش در سا‌ل‌های قبل از دبستان، در جهان امروز از حساس‌ترین مرحله‌های تعلیم و تربیت به شمار می‌آید و هر سال برنامه‌های گسترده‌ای برای این منظور به اجراء گذاشته می‌شود.
خوشبختانه در سال‌های اخیر، اهمیت تربیت در سنین قبل از دبستان، در بسیاری از خانواده‌ها، جای خود را باز کرده است. اگر در گذشته، تنها فرزندان پدران و مادران شاغل به مراکز رسمی تربیتی سپرده می‌شدند و کیفیت برنامه‌های این مرکز، برای اولیا، اهمیت چندانی نداشت، اما امروزه حتی در خانواده‌هائی که امکان نگه‌داری کودک در خانه مهیاست، با انگیزه‌ٔ برخورداری فرزند از برنامه‌های تربیتی لازم، درصد بیشتری از خانواده‌ها، فرزندان خود را به مهدها و دیگر مراکز رسمی پرورشی می‌سپارند و در خصوص برنامه‌های تربیتی و تفریحی چنین مراکزی، حساسیت لازم را نشان می‌دهند.
گسترش شیرخوارگاه‌ها و کودکستان‌ها، به معنای دقیق علمی و تربیتی آن، از ضروریات زمان است و مسئولیت سنگینی را به دوش دولتمردان می‌گذارد. به‌ قول خانم ”افراشی“: ”فراموش نکنیم که تربیت و پرورش و کارا بار آوردن این نیروی تعیین‌کننده می‌تواند نقشی بنیانی و تاریخ‌ساز در سیر ترقی و تعالی جامعه داشته باشد“.
● کودکستان
منظور ما از کودکستان، ساختمان کهنه‌ای نیست که چند اطاق و حیاط کوچکی دارد و یا چند نفر نگهبان کودک اداره می‌شود. منظور ما ”باغ کودک“ است: همان یاغی که آقای ”لردریک فرویل“ آلمانی در نظر داشت و در سال ۱۸۱۷ اولین کودکستان خود را دایر کرد. همان یاغی که ساختمان و اطاق‌های بزرگ و آفتاب‌گیر، حیاطی به نسبت بزرگ، پر از باغچه و گل، استخر، تاب و سرسره و فضای کافی برای بازی و سالن‌هایش دارد و از آن مهمتر کارکنانش، کارشناس روانشناسی کودک و عاشق کارشان هستند و مهر و محبت از سر و رویشان می‌ریزد.
چنین کودکستانی برنامه‌هائی دارد مانند: بازدید و گردش، بازی با شن و ماسه، پرورش گل و گیاه، کاردستی، نقاشی، قصه و داستان‌سرائی، شعر و تراونه، انواع بازی‌ها و اسباب‌بازی‌ها و ...
● بازدید و گردش
فضای بیرون از چاردیواری خانه، به خصوص برای کودکانی که در آپارتمان زندگی می‌کنند، پر از تازگی و لطف و زیبائی است و بی‌جهت نیست که کودکان ”دَدَر“ را به‌عنوان اولین کلمه‌های زندگی خود می‌آموزند و گاه و بی‌گاه با اشاره به در خانه، از بزرگترها می‌خواهند آنان را از خانه بیرون ببرند و یا هنگامی‌که کسی از خانه بیرون می‌رود، با گریه و زاری، بی‌تابی خود را از بودن مستمر در خانه و محدوده‌ای عادت شده، نشان می‌دهند مسئولان و مربیان مهد، باید با توجه به این میل و خواست کودک، مطابق برنامه‌های منظم، یکی دو روز هفته را به گردش و بازدید کودکان از نقاط دیدنی (پارک، سینما، باغ‌وحش و ...) اختصاص دهند و امکان شناخت بهتر پدیده‌های زندگی و دنیای اطراف را برای کودک فراهم آورند.
● بازی با شن و ماسه
کودکان، بازی با شن و ماسه را خیلی دوست دارند. می‌توان با جعبه‌های بزرگ پر از شن و ماسهٔ ریز و نرم، کودک را واداشت که با استفاده از این وسیله‌های ساده، قوهٔ ذوق و ابتکار خود را پرورش دهد و خلاقیت خویش را به‌کار اندازد.
● حرکت‌های موزون و شعر و ترانه
مسویقی و حرکت‌های موزون، به شدت مورد علاقهٔ کودکان است. خستگی را می‌زداید، نشاط می‌آورد و دوستی‌ها و هماهنگی‌ها را افزون می‌سازد. ترانه‌خوانی، توجه کودکان را جلب می‌کند و آنان به خوبی ترانه‌های مناسب سنشان را از حفظ می‌کنند.
خانم ”افراشی“ می‌افزایند:
” کودکان، حتی از نخستین روزهای تولد، نسبت به موسیقی، عکس‌العمل نشان می‌دهند و به مرور، با علاقه و اشتیاق، سرودها و ترانه‌های مخصوص خود را گوش می‌کنند و با تکرار آنها، شور و نشاط خود را نسبت به این هنر پرقدرت، تجلی می‌کنند.
از طریق موسیقی و آموزش سرودها و ترانه‌های مخصوص کودکان، می‌توان آنان را به‌طور غیرمستقیم به نظم عادت داد.
در تعلیم و تربیت امروز، استفاده از شعر و موسیقی مخصوص و مناسب برای کودکان، در مهدها و مراکز رسمی پرورشی، به‌طور تقریبی اساس کار را تشکیل می‌دهد و بسیاری از آموزش‌های غیرمستقیم نیز از طریق شعر و موسیقی انجام می‌گیرد.
در تجربهٔ کاری خود، بارها موفق شده‌ایم کودکی بی‌تاب و عصبی یا ناراحت از مسئله‌ای خاص را، با استفاده از موسیقی مناسب و ترانه‌های مخصوص کودکان، آرام کنیم که این خود، از تأثیر شگفت‌‌آور زیبائی‌ها، در روح زیباشناس انسان حکایت دارد.

استاد مصطفی علیزاده
مؤلف و مترجم

منبع : مجله شادکامی و موفقیت