تحول نقش متخصصان کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی

در این گفتار مسایل مربوط به آموزش و تربیت كتابداران و كارشناسان اطلاع رسانی از نظر وضعیت موجود اطلاعات رایج در كشورهای در حال رشد بررسی شده است. امروزه هر نوع تحول اساسی كه در حوزه اطلاعاتی رخ می دهد، بویژه پیشرفتهای فنی حاصله و ایجاد شبكه های قوی تجارتی با استفاده از بانكهای اطلاعاتی كه می‌توان از تمام نقاط جهان از طریق خطوط ارتباطی راه دور بدانها دسترسی داشت، در نظر گرفته شده و اهمیت پیشرفت تسهیلات اطلاعاتی به یك حد متعادل رشد، در تمام بخشهای اجتماعی كشورهای در حال رشد مورد تاكید قرار گرفته است.
همه ساله، بسیاری از كشورهای در حال رشد به تعدادی از دانشجویان جوان بورس تحصیلی می دهند تا در كشورهای دیگر علوم كتابداری را فرا گیرند. امید این كشورها این است كه در بازگشت، آنان بتوانند عقب‌ماندگی و نقاط ضعف نظام كتابداری ملی را برطرف سازند و آن را به یك بانك اطلاعاتی قدرتمند كه بتواند پاسخگوی نیازهای مربوط به نوسازی و توسعه جوامع علمی، فرهنگی، فنی و اقتصادی كشور باشد تبدیل نمایند. اما آنچه كه در خارج از كشور به آنان آموزش داده می شود، فقط الگوی متداول كتابخانه های سنتی مربوط به قرون گذشته كشورهای غربی است.
زیرا مدارس كتابداری همپای سایر تحولات حركت نمی‌كنند، بهمین جهت وقتی كه آنان در پی درخواست مسئوولین دولتی مافوق خود، درصدد سازماندهی كتابخانه های عمومی و دانشگاهی و یا به ایجاد مراكز دكومانتاسیون متمركز برمی آیند، عموماً بر اساس نظریات دهها سال قبل عمل می كنند.از اینرو لازم است به مقامات تصمیم گیرنده در كشورهای در حال رشد، این آگاهی داده شود كه در این رشته نیز زمان بسرعت در حال تغییر است، بنابر این به دانشجویانی كه به خارج اعزام می شوند باید آموخت كه در جستجوی چه چیزی باشند تا نظام ملی مدیریت اطلاعات بتواند با استانداردهای امروزی مطابقت داشته باشد.امروزه، كتابداری كه پس از فراغت از تحصیل به كشور خود باز می گردد، نه تنها روش برنامه ریزی توسعه كتابخانه در سطح ملی را نیاموخته است بلكه در بیشتر مواقع چگونگی استفاده از ابزارهای مناسب برای تماس گرفتن با بانكهای اطلاعاتی بزرگ و یا لزوم ایجاد ارتباطات بین المللی را نیز یاد نگرفته است. در واقع این نقش برنامه های آموزشی است كه باید افراد واجد شرایط را بنحوی پرورش دهد كه امكان توسعه علمی و فنی كشور، همپای كشورهای اروپایی فراهم آید و فقط به تقلید از پیشرفتهای آنها اكتفا نشود.
● طرز فكر در كشورهای در حال رشد
مقام تصمیم گیرنده ای از یكی از كشورهای در حال رشد ه توسط یك مشاور بین المللی راهنمایی می شد گفته است: "ما شرایط و منابع اطلاعاتی خود را بخوبی می شناسیم، بنابر این شما سعی نكنید كه آنها را به ما یادآوری نمائید." روشن است كه چنین طرز فكرهایی سفسطه آمیز است. سیاستگزاران كشورهای درحال رشد بصیرت لازم برای برنامه ریزی نیازهای اطلاعاتی خود را ندارند. بعنوان مثال غالباً آنها اطلاع ندارند كه در كشورهایشان مراكز اطلاعاتی تخصصی وجود دارد كه از خدمات پیوسته[۱] بین المللی استفاده میكند و یا اینكه طرحهای كامپیوتری، در دست اجرا است كه میتواند كاربردهای وسیعتری داشته باشد وبعنوان الگو به كار رود.عدم آگاهی از وضعیت موجود خدمات اطلاعاتی در كشور ،تماس بین كتابداران و رسیدن به یك نظام صحیح را مشكل میسازد۰ بنابراین ،برای برنامه ریزی درسی لازم است كه حقایق موجود با طرح سوالات ذیل روشن شود:
- درباره وضع كشورر در زمینه اطلاعاتی چه میدانیم و چه كسی مسئوول وضع كنونی است ؟
- چگونه مسایل اطلاعاتی ملی بدیگر مسایل داخلی و خارج مملكت مربوط و وابسته است ؟
- زمینه های ناآگاهی یا بی دانشی در مورد تدارك اطلاعاتی چست و چگونه می توان براین قیود فایق آمد؟
استخدام یك متخصص خارجی برای تدریس آخرین پیشرفتهای كشورهای غربی ممكن است بسیار خوب باشد، ‌اما این آموزش باید با احتیاجات ملی كه معمولاُ شناخته شده نیستند یا به روشنی بیان نشده اند ، مرتبط باشد۰ ما، در عرصه بین المللی غالباُ با نیاز ظاهراُ مبرم كشورهای درحال رشد به امكانات بیشتر آموزشی مواجه می‌شویم. این كشورها قطعاً احتیاج زیادی به نیروی انسانی آموزش دیده دارند.
"در برنامه عمومی اطلاعات[۲] یونسكو تاكید مداومی مبنی بر افزایش كوششها در این زمینه وجود دارد ، اما وقتی فرصت مناسبی برای آموزش یك منطقه پیش می آید عملاً هیچگونه پاسخی به آن داده نمی شود ، بعنوان مثال باید دوره یكساله ۷۹-۱۹۷۸ را كه در مانیل[۳] توسط دكتر نیلامگان[۴] برگزار گردید ذكر شود علیرغم كوششهای بسیاری كه نمایندگیهای یونسكو در كشورهای آسیای جنوب شرقی كردند بزحمت موفق به یاقتن دانشجو به تعداد كافی شدند، در صورتیكه برای چنین برنامه ای انتظار صدها متقاضی می رفت.از طرف دیگر، مخالفت شدیدی هم در آسیای جنوب شرقی و هم در آمریكای لاتین نسبت به بها دادن به اشخاصی كه بدون آموزش رسمی در یك مدرسه كتابداری ملی یا خارجی كتابدار شده اند مشاهده می شود، حتی اگر این افراد بعد از سالها آموزش حین خدمت در كار خود كاملاً مطلع و كارآمد شده باشند، برای انجام موفقیت، آموزش حین خدمت در یك كتابخانه، كتابدار مدرس به مهارت در تدریس احتیاج دارد كه آن هم در مدارس كتابداری سنتی بدست نمی آید.باید مقامات تصمیم گیرنده كشورهای در حال رشد دریابند كه پرورش نیروی انسانی فقط در سایه آموزش رسمی حاصل نمی شود، بلكه این امر بیشتر در گرو تغییر ارزشها و معیارهاست.
در این دوران كه عدم‌پیوستگی بین كتابداری سنتی و نیازهای اطلاعاتی روز وجود دارد، كشورهای در حال رشد از اصل پاسخگویی به احتیاجات اطلاعاتی استفاده كنندگان كه راه گشای دوره جدیدی است غافلند.كتابداری آموزش دیده، غالباً بعنوان یك فهرست نویس خوب شناخته می شود. این بدان معناست كه كتابداران آموزش دیده و معدود كشورهای در حال رشد به بخش فهرست نویسی گره خورده اند، حتی اگر كتابخانه های مدرن و مراكز اطلاعاتی آنها مرتباً از منابع سنتی اطلاعاتی خود كاسته، از میكروفرمها و نوارهای كاست استفاده كند و به سایر منابع اطلاعاتی از طریق پایانه ها[۵] و شبكه ها و غیره، دسترسی داشته باشد.در این مورد باید تا اندازه ای یونسكو را مقصر دانست، زیرا سالهای متمادی با ایفلا[۶] كوششهای زیادی درگسترش قوانین فهرست نویسی بین المللی مثل.(UBC) Universal Bibliographic Control, Paris Principles كرده است كه اشتباهاً بعنوان قوانین كلی برای انواع كتابخانه ها محسوب می شود. در همان موقع یونسكو مروج نشریه Unisist Reference Manual بوده و بدین جهت با UBC فاصله ای ایجاد كرده است كه به نظر نمی رسد كتابداران مایل به پر كردن آن باشند.
تا زمانی كه یونسكو استفاده از قوانین ساده شده فهرست نویسی را مورد حمایت قرار ندهد، كتابداران آموزش دیده كشورهای در حال رشد از UBC بعنوان وسیله دفاع از خود استفاده خواهند كرد. كمبودهای مشابه بعلت عدم حمایت یونسكو سبب اشتباه كاریهایی در زمینه رده بندی و اصطلاحنامه نیز می شود.برای رفع تناقضات عقیدتی در زمینه فهرست نویسی باید دست بهر كوششی زد و در این راه، یونسكو باید در تدوین استانداردهای ساده و قابل فهرست نویسی و رهنمودهای استفاده از نظامهای رده بندی، بعنوان مفری برای استفاده از كتابداران آموزش یافته از بخشهای فهرست نویسی كتابخانه های كشورهای در حال رشد، پیشقدم شود تا شاید نظر سیاستگزاران این قبیل كشورها كه تصور می كنند كتابداران فقط نگهبانان كتابها هستند، بر اثر تاكید بر اهمیت خدمات استفاده كنندگان و تهیه اطلاعات، بجای كوششهای بیهوده ای كه اكنون برای فهرست‌نویسی می شود، تغییر یابد.● محیط متحول
چنین به نظر می رسد كه در بسیاری از كشورهای در حال رشد گرایش آینده نگری وجود ندارد، گر چه دانشجویان تیزهوشی كه از خارج بازنگشته اند سعی می كنند از الگویی كه آموخته اند تقلید كنند. كشوری كه كوشش می كند- برای نوعی از اطلاعات كه می تواند به توسعه كشور كمك كند- تشكیلاتی ملی ایجاد نماید، بمحض مواجه شدن با عدم آگاهی و ارتباط، نه تنها بین تصمیم گیرندگان بلكه ما بین كتابداران موجب بروز اختلال در انجام این وظیفه مهم می شود.مقامات تصمیم گیرنده كشورهای غربی مشكل برنامه ریزی آینده را چگونه حل كرده اند؟ بنظر می رسد كه آنها نه با گردش بین قفسه های كتابخانه و نه با جستجوی اطلاعات رده بندی شده در بایگانیهای جداگانه، می توانند بجایی برسند، بلكه بجای اینها ممكن است برای بازیابی اطلاعات جاری از منابع بین المللی به نظامهای پیشرفته رو آورند، یا ممكن است از اظهارات شفاهی همكاران داخل و خارج كشور استفاده نمایند.
وسایل ارتباطی مثل پایانه های تصویری، تلفنهای راه دور و تلكس، ابزار ضروری انجام امور دولتی و نیز كارهای پژوهشی علمی و فنی شده اند.كتابداران، دكومانتالیستها و متخصصان اطلاع رسانی امروزی بعنوان - سرآمدن اطلاعاتی[۷] میانجی یا واسطه لازم بین استفاده كنندگان اطلاعات و بانكهای اطلاعاتی كتابشناختی و غیر كتابشناختی عمل می كنند.در نتیجه، برای هر كشور وظیفه اطلاع رسانی، توانایی گردآوری، آماده سازی و استفاده از اطلاعات حایز كمال اهمیت است.
كشورهای غربی نه فقط برای توسعه وسایل كامپیوتری كردن كتابخانه ها، بلكه بیشتر برای تامین ارتباطات مفید در مقیاس جهانی، زحمات بسیاری را متحمل شده ا ند. كشور كوچكی مانند سوئد مراكز اطلاعاتی دارد كه هر روزه با بسیاری از بانكهای اطلاعاتی سوئد و نظایر آن در رم[۸] پالوآلتو[۹] یا سانتامونیكا[۱۰] ارتباط دارند. اگر بانكهای اطلاعاتی به پرسشهای آنها پاسخ ندهند بیدرنگ بوسیله تلفن با شخص مطلعی كه در نقطه دیگری از دنیا می شناسند تماس برقرار می كنند.مسأله در این است كه كشورهای پیشرفته طوری بی پرده عمل می كنند كه مانعی بر سر راه آنها باقی نمی‌ماند. آنچه كه "صنعت اطلاعات"[۱۱] یا "صنعت دانش"[۱۲] نامیده می شود نه فقط در زمرهٔ مهمترین بخش تولید اجتماعی قرار دارد بلكه از نوع چند ملیتی است و مرزی نمی شناسد.
چند ملیت گرایی "جوامع علمی"[۱۳] در غرب و شرق نیز بعلت شركت فزایندهٔ تمام تولید كنندگان اطلاعات، زیادتر شده است كه این خود منجر برفع موانع در زمینه اطلاعاتی می گردد. اولین نمونه بین المللی این مشاركت وسیع توسط اینیس - نظام بین‌المللی اطلاعات هسته‌ای و در زمینه اطلاع رسانی با "نظام بین المللی اطلاعات در زمینه تحقیقات دكومانتاسیون"[۱۴] توسط یونسكو پایه گذاری شد.جامعه مصرف كننده نیز تغییر قابل ملاحظه ای كرده است. بطوری كه كمیسیون ملی كتابخانه ها و اطلاع‌رسانی ایالات متحده به صراحت اظهار داشته است كه بایستی فرصت دسترسی به اطلاعات برای همه یكسان باشد. و همینظور یك كمیسیون دولتی در سوئد اخیراً گفته است كه هدف اصلی تهیه اطلاعات كه دولت مسئولیت آن را بعهده دارد این است كه نیازهای اطلاعاتی موجود یا پیش بینی شده در زمینه پژوهش و توسعه (R&D) و یا فعالیتهای مشابه را صرفنظر از اینكه در چه سازمانی اجرا می شوند برآورده سازد.
این نیز نكته قابل توجهی است كه اخیراً رئیس جمهور یكی از كشورهای در حال رشد مثل ونزوئلا در یك سخنرانی بر اهمیت و فراهم بودن دسترسی آزاد به دانش ملتها تاكید كرد.گرچه این مساله فاصله موجود بین كارهای انجام شده در این كشورها و اهمال دیگر كشورهای در حال رشد را از میان برنمی دارد.جنبه مهم دیگر، در شرایط و محیط جدید، همانطور كه استفاده كنندگان توصیف كرده اند، این است كه عرصه‌های جستجو، زمینه های بسیار وسیعتر از آنچه را كه كتابداران سنتی ممكن است تصوركنند، در برمی‌گیرد. امروزه، وظیفه عادی یك كتابخانه كه فراهم كردن خدمات مرجع است نه تنها شامل مطالب چاپی است بلكه كتابشناختی های كامپیوتری - كه هر یك به نوبه خود نه فقط به مجموعه های كتابشناختی مثل كتابها و مجلات بلكه به منابع اطلاعاتی ذخیره شده در بانكهای اطلاعاتی تولید و بازیابی داده های آماری نیز ارجاع می دهند - را شامل می شود.
مجموعه های سنتی كتابخانه ها بتدریج با میكروفرمها، نوارهای تصویری و دیگر مواد دید و شنودی پر می شود.به این ترتیب فراهم آوردن اطلاعات مستلزم عرضه اطلاعات است صرف نظر از وسیله، فرم یا میزان پردازش آن، تفاوتی ندارد كه اطلاعات در كتاب باشد یا در یك بانك داده های آماری، خلاصه باشد یا كامل، روی نوار مغناطیسی ذخیره شده باشد یا در یك گزارش فنی، بعنوان نتیجهٔ یك تحقیق آماده و چاپ شده باشد، هنوز در مرحله برنامه ریزی باشد یا به مرحله اجرا درآمده باشد، و یا هنوز فقط فكرش در ذهن محقق وجود داشته باشد.كتابخانه های تحقیقاتی در كشورهای كوچه مثل سوئد نه فقط در زمینه انتقال كتابها از طریق امانت بین كتابخانه ها، بلكه از طریق دیگر نظیر فتوكپی هم با یكدیگر كار می كنند، آنها شبكه های تلفنی برای سفارش كارتهای فهرست نویسی از بانك اطلاعات كتابشناختی LIBRIS، تصحیح پیوسته فهرست موضوعهای مورد علاقه برای اشاعه اطلاعات گزیده و نسخه برداری از راه دور[۱۵] را نیز مورد استفاده قرار می دهند. كتابخانه های مزبور با وجود داشتن فواصل طولانی چنان با یكدیگر همكاری می كنند كه گویی در یك مجموعه دانشگاهی قرار دارند. این گونه همكاری باید هدف كشورهای در حال رشد و در مدارس كتابداری تدریس شود.
● بینشی بر اساس دورنمای آینده
انتقال و وفق دادن تكنولوژی پیشرفته ، فقط یكی از جنبه های مدیریت اطلاعات است. شاید از آن مهمتر، كسب توانایی ملی در پیشگویی وظیفه اطلاعاتی یعنی وظیفه غور و تفحص آینده باشد. گزارش تهیه شده توسط آندرلا[۱۶] تحت عنوان Information in ۱۹۸۵ یكی از صدها مطالعه آینده نگری است كه در مورد آینده نظام اطلاعات شده است. در كشورهای پیشرفتهٔ صنعتی سازمانهای زیادی سرگرم پیش بینی وضعیت آینده تكنولوژی، اوضاع آینده بعضی كشورها در زمینه های خاص و غیره می باشند. در زمینهٔ مدیریت اطلاعات، دو كشور سوئد و ژاپن طـــرح دلفی [۱۷] را اجرا كرده اند كه وجوه مشترك فراوانی داشته، بطوری كه برنامه ریزی دولت را تحت تأثیر قرار داده اند. چنین طرحهایی در كشورهای در حال رشد وجود ندارد و واحدهای برنامه ریزی این كشورها بیشتر مشغول مسایل روزمره هستند تا برنامه ریزیهای بلند مدت.در كشورهای در حال رشد، مقامات تصمیم گیرنده و برنامه ریزان درسی باید از نحوه توجه شركتهای صنعتی به اطلاعات آینده نگر سرمشق بگیرند. این شركتها می گویند ما فقط به نتایج كنونی جریانات علاقمند نیستیم، بلكه همواره می پرسیم كه در دنیا چه خبر است و چگونه می توانیم نتایج آتی آنچه را كه می دانیم تفسیر كنیم؟
بنابر این، وقتی در كشورهای در حال رشد برای اعزام دانشجویان جوان به خارج جهت مطالعه در زمینه اطلاع‌رسانی و كتابداری تصمیم گرفته می شود، باید به آنان آموخت كه پاسخ سؤالاتی نظیر سؤالات ذیل را بیابند:
- چه نوع پیشرفتی در دنیا می تواند به كشور من كمك كند؟
- چقدر طول می كشد تا این چیزها عملی گردد؟
- چه چیزی می تواند اولین نشانه های تحول باشد؟
- كجا و چگونه ممكن است فرصتهای جدید آشكار شوند؟
- چه كسی در كشور من یا در خارج مسؤول مشاهده تغییرات یا نشانه های فرصتهای جدید است؟
- چه كسانی احتیاج به آگاهی از چه نوع اتفاقاتی را دارند؟
نیروی انسانی برای اطلاعات در آینده.علم اطلاع رسانی، كالجهای نامربی[۱۸] و گروههای دانشمند مخصوص[۱۹] بخود را داراست، و فرستادگان جوان كشورهای در حال رشد باید از فرصت اقامتشان در خارج استفاده كنند تا هم مسلكان خود را كه دررده های بالاتری – از نظر سلسله مراتب – قرار دارند بشناسند، و فقط به همكارانی كه در بخش فهرست نویسی و صحافی كار می كنند اكتفا نكنند. این همان راهی است كه بیشتر دانشجویان بورسیه سوئدی از طریق بورسهای آموزشی در ایالات متحده، در زمینه پیشرفتهای مدیریت اطلاعات آموخته اند كه از نظر بین المللی بسیار قابل ملاحظه بوده است.
كسی كه بعنوان مشاور یونسكو به كشورهاای در حال رشد سفر می كند در می یابد كه كتابداران و دكومانتالیستها، تعداد زیادی از همكاران را در كشور خود و كشورهای همجوار می شناسند، در حالیكه تعداد تماسهای بین المللی آنان اندك است. در این میان مقصر واقعی دولتها هستند. كشورهای معدودی برای سمینارهای كوچك، كنفرانسها یا كلاسهای كارگاهی شركت كننده می فرستند درحالیكه در كنگره های بزرگ بین المللی نظیر FID تعداد زیادی از نمایندگان كشورهای در حال رشد شركت می كنند، بطوریكه بعلت ازدیاد افراد شركت كننده، ملاقات واقعی صورت نمی گیرد و فرصتی برای گفتگو دربارهٔ مسایل خاص دست نمی دهد.واحدهای برنامه ریزی، غالباً مشاورین اطلاعاتی خارجی را برای توصیه راه حلهای مسایلی كه یك متخصص باهوش اطلاع رسانی بخوبی می توان از منابع معتبر در كمترین زمان و یا حداقل هزینه بیابد، استخدام می‌كنند.
هنوز بسیاری از كشورهای در حال رشد وجود مراكز كامپیوتری را مایه افتخار می دانند و اغلب حاضرند برای دستیابی به نرم افزار و سخت افزار دست دوم، مبالغ زیادی بپردازند، بیشتر آنها از پیشرفتهای در زمینهٔ مینی كامپیوتر آگاه نیستند و معمولاً رابطه ای بین علوم كامپیوتر (انفورماتیك) و اطلاع رسانی نمی‌بینند. آنها ارزش برنامه نویسها و تحلیل گران سیستمها را با طلا برابر می دانند در حالیكه كتابداران و دكومانتالیستها را فقط بعنوان مستخدمین دون پایه می شناسند.اخیراً، یكی از كشورهای در حال رشد بر آن شد كه در وزارتخانه ها، یك زیر بنای اطلاعاتی ایجاد كند. اولین فكر آنها این بود تا یك كتابخانه مركزی به سرپرستی یك كتابدار تأسیس كنند پس از جستجو برای یافتن داوطلب در بین كتابداران، فكر كردند عاقلانه این است كه برای پشتیبانی از كتابخانه ها، آرشیو ها و مراكز اسناد علمی و فنی یك واحد مدیریت اطلاعات ایجاد كنند، زیر ا در اینصورت تعیین حقوق و انتخاب داوطلب و جذب كاركنان اطلاعاتی مورد نیاز و با استعداد سهلتر خواهد بود.از آنچه در بالا ذكر شد می توان نتیجه گرفت كه اولاً، كشورهای در حال رشد باید دیدگاههای خود را تغییر دهند، زیرا آنها هنوز كتابداران را نگهبانان مواد چاپ شده می دانند و بدین جهت تصور می كنند كه این افراد احتیاج به شركت در گردهمایی های بین المللی نظیر كنگره ها دارند و ثانیاً، سرمایه گذاری در جهت كامپیوترهای عظیم یا برای كاركنان علوم كامپیوتری، باید جانشین یا همراه با پرورش كاركنان اطلاع رسانی با كمك سخت افزار و نرم افزار پیشرفته گردد تا توانایی لازم برای شناخت نیازهای كشور ایجاد گشته و كارها دقیق، بموقع و مطابق با هدفها و اطلاعات مناسب با فعالیتها فراهم آید.
دستیابی به دانش علمی و فنی مستلزم آگاهی بیشتر به مسایل و مشكلات ملی است و این بدان معنی است كه امكان دارد بسیاری از به اصطلاح شاخصهای اجتماعی و اقتصادی، بهترین چیزها برای برنامه ریزی سازنده نباشند.همانگونه كه بیان شد، توانایی علمی یك كشور كم رشد نهایتاً بستگی به نخست وزیر یا شخص اول مملكت دارد كه دریابد دانش مبتنی بر علوم و تكنولوژی جدید، برای بسیج مدبرانه نیرو در جهت رسیده بهدف تامین بقا و رشد در صدر اولویتها قرار دارد. اگر كشوری بخواهد از فرصتی كه وضع روشن موجود، میان كشورهای صنعتی و تبادل اطلاعاتشان پیش آورده است سود بجوید، واضح است كه باید نیروی انسانی مناسب برای رسیدن به توانایی اطلاعاتی را داشته باشد، حتی با در نظر گرفتن این حقیقت كه بعضی از سیاستهای امنیت ملی ممكن است مستلزم احتیاط در مورد بخشهای كوچكی از اطلاعات فنی بشود.
● تحولات برنامه درسی برای پیش بینی های اطلاعاتی
انتخاب برنامه درسی بنحوی كه با وظیفه اطلاعاتی ملی در یك كشور در حال رشد مطابقت داشته باشد مساله مهمی است و مقصود از آن، رهیافت جدیدی به مساله فراهم كردن اطلاعات برای دولت، صنعت و افراد می باشد.چند سال پیش پیشنهاد شده بود كه بجای دانشكده های دفاع ملی ، دانشكده های سیاست ملی تاسیس كنند جایی كه تصور می شد كارمندان عالیرتبه، كارمندان نیروی دفاعی، سیاستمداران، دانشگاهیان، مفسرین روزنامه‌ها و سایر افرادی كه بنحوی با سیاست در گیر هستند می توانند مشكلات ملی را با یكدیگر و با تاكید بر تجزیه و تحلیل جامع و كامل مسایل اقتصادی، اجتماعی، خارجی و دفاعی در سمینارها بررسی كنند.چون این قشر افراد حرفه ای واجد شرایط در كشورهای در حال رشد بسیار كم هستند، شاید گردآوردن افراد فوق الذكر در كتاب كتابداران و دكومانتالیستها مفید باشد و به آنان این امكان را بدهد تا از فرصتهای جدید برای توسعه وظایف اطلاعاتی – كه به پیشرفت واقعی رهنمون می شود – آگاهی گردند. برنامه های درسی موجود در كشورهای در حال رشد غالباً بدلیل فقدان معلمین با تجربه یا عم پایانه و تسهیلات كامپیوتری، غیر قابل انعطاف هستند.بنابراین، باید بعضی از موانع تشریفاتی را برای كسب دیدگاههای جدید – در جهت اهمیت فراهم آوردن اطلاعاتی كه احتیاجات كشور را برآورده می سازد – از میان برداشت.این رهیافت، توسط یكنفر كمك كتابدار یكی از كشورهای در حال رشد آفریقایی بیان شده كه ممكن است كاملاً مناسب و كافی نباشد. حالا اعتقاد ما بر این است كه باید با طی دوره های آموزش بین رشته ای قوی، خود را تجهیز كنیم كه نه تنها بتوانیم برای توسعهٔ كتابخانه، آرشیو و دكومانتاسیون پیروزمندانه مبارزه كنیم بلكه ارتقای افراد را – زمانی كه به بالاترین پست اداری می رسند – نیز بسهولت تامین كنیم. رهیافت دیگر، تخصصی كردن آموزش افرادی است كه بعنوان واسطه بین استفاده كنندگان و نظامها و شبكه های پیشرفته اطلاعاتی خدمت خواهند كرد. همانطور كه سرآمدان در زمینه تكنولوژی [۲۰] بعنوان مبلغان اولیه و انتقال‌دهندگان اطلاعات علمی و فنی عمل می كنند، زیرا كسی كه زیادتر مطالعه می كند به شبكه های بیشتری متصل می شود و اطلاعات را به همكاران انتقال می دهد.
چند سال پیش وقتی OECD عهده دار بررسی برنامه های دوره هایی شد كه در آنها در زمینه كتابداری و اطلاع رسانی متخصص حرفه ای تربیت می شد، این نكته را دریافت كه در بیشتر كشورهای عضو كه بعنوان رشد یافته ترین كشورها محسوب می شوند فقدان تسهیلات كارآموزی نه تنها در سطح دستیاران فنی، بلكه در برنامه هایی هم كه به اخذ درجات دانشگاهی در اطلاع رسانی و علوم وابسته منتج می شد به چشم می‌خورد. وقتی این بررسی برای بحث در جلسه OECD/IPG مطرح گردید تاكید شد كه هر كشور باید اولویتهایش را با توجه به هدفهایش در آموزش و تربیت متخصصان اطلاعاتی و بعنوان تابعی از هدفهایش در رابطه با خدمات اطلاعاتی و بطور كلی مقاصد اقتصادی و اجتماعی خویش تعیین نماید.
با این همه، امروزه اگر به سیاستهای آموزشی كشورهای OECD نگاه كنیم، هنوز مشكل است كه در برنامه های درسی، تحولی اساسی در جهت نشان دادن اطلاعات بعنوان مهمترین سرمایه ملی بیابیم. سنتی نبودن مدارس كتابداری در كشورهای در حال رشد این مزیت را دارد كه می توان بآسانی یك برنامه درسی ملی برای تدارك اطلاعات ارائه كرد.در مورد كارآموزی ضمن خدمت نیز، ممكن است دیدگاهها را تغییر داد.این مسئوولیت باید بعهده كتابداران آموزش دیده گذاشته شود كه بصورت مربی برای همكارانشان عمل كنند، گرچه كارآموزی، ضمن خدمت نیز به مهارتهای تدریس نیاز دارد كه آنهم باید موضوعی برای مدارس كتابداری باشد. بد نیست متذكر شویم كه كتابخانه بریتانیا British Library قدمهای قاطعانه ای درجهت تهیه برنامه های پیش ساخته درباره روشهای تدریس و یادگیری برای كتابداران برداشته است كه این امر می تواند بعنوان جانشین مؤثری برای یك دوره محسوب شود.
بسیاری از متخصصینی كه بعنوان مامور برای توصیه دوره های كارآموزی به كشورهای در حال رشد می روند ممكن است پیشنهاد دهندگان بسیار خوبی برای آموزش كتابداری كشورهای خود باشند. اما فاقد بینش لازم برای تربیت نیروی انسانی در برنامه همكاریهای ملی و منطقه ای یك محیط بیگانه، یا برای توسعه و انطباق تكنولژی اطلاعاتی جدید با نیاز این مناطق یا آموزش انتقال تكنولوژی هستند، بدین جهت لازم است كه یونسكو با تشویق كوششهای جمعی از طریق مثلاً تهیه سیاهه های كنترل و برنامه های پیش ساخته اطلاعاتی، به تامین این دانش مبادرت ورزد.
●● نتایج
لازم است كه دیدگاههای كنونی سیاستگزاران نسبت به نقش كتابداران و دكومانتالیستها تغییر یابد. یكنوع روش كار این است كه برنامه مدارس كتابداری شامل مطالب بیشتری درباره كتابدار بعنوان اجرا كننده وظیفه اطلاعاتی كشور، یعنی وظیفه فرایند و تشویق استفاده از اطلاعات ضروری برای برنامه ریزی و اداره تمام سازمانها و نظامهای اجتماعی كشور باشد. هر سازمان و حكومت امروزی باید اطلاعات فزاینده ای در مورد خود، محیطش و دیگر كشورها را تولید و مورد استفاده قرار دهد.
توسعه وظیفه اطلاعاتی برای ایجاد توان شناسایی نیازهای اطلاعاتی و آگاهی از رویدادهای تابع زمان و مكان در بخشهای مختلف ملی از چنان اهمیتی برخوردار است كه كشورهای در حال رشد نمی توانند از آن غفلت ورزند. ناگفته نماند كه وظایف اطلاعاتی كشورهای در حال رشد بجز در زمینه های محدودی از احتیاجات اطلاعاتی امنیت داخلی، در سطح سازمانی رشدی نیافته است.یافته های كنونی نشان می دهد كه تقریباً اطلاعات لازم برای اقدامات اطلاعاتی و برنامه ریزی ملی در منابع معتبر موجود است، امروزه بدست آوردن چنین اطلاعاتی آنطور كه سیاستگزاران كشورهای در حال رشد در بدو امر فكر می كنند مشكل نیست زیرا این بدان معناست كه كتابداران آموزش دیده و معدود كشورهای در حال رشد باید به تماسهای بیشتر با خارج، تمایل پیدا كنند و افراد جدید و با ذوق و جوان برای توسعه وظیفه اطلاعاتی كشور از خارج دعوت بكار شوند.سیاستگزاران باید به دانشجویان جوان بیاموزند كه وقتی برای كارآموزی به خارج می روند در جستجوی چه چیزی باشند. متحول شدن نقش متخصصین كتابخانه ها و مراكز اطلاع رسانی در به انجام رسانیدن وظیفه اطلاعاتی، نیروی محركه ای است هم برای مدارس كتابداری و هم برای دولتها.

Bjorn V.TELL, "The Changing Role of library and in formation Centre Specialists". International Forum on Information and Documentation Vol. ۴, No. ۱, Moscow, January ۱۹۷۹. (۳۲-۳۶)
این گزارش در سی و نهمین كنگرهٔ FID ۲۵-۲۸ دسامبر ۱۹۷۸ در ادینبورگ ارائه شده است.
[۱] - On line
[۲] - General Information Programme
[۳] - Manila
[۴] - Dr Neelameghan
[۵] - Terminals
[۶] - International Federation of Library Associations and Inst. tutions (IFLA)
[۷] - Information gate-keeper
[۸] - Rome
[۹] - Palo Alto
[۱۰] - Santa Monica
[۱۱] - Information Industries
[۱۲] - Knowledge Industries
[۱۳] - Knowledge Societies
[۱۴] - UNESCO, s ISORID
[۱۵] - Telefax or telefacsimile
[۱۶]- Anderla
[۱۷] - Delfi - Ctudies
[۱۸] - Invisible College(گروهی سازمان نیافته از افراد متخصص كه با هم در یك زمینه خاص مورد علاقه تبادل اطلاعات می كنند)
[۱۹] - Peer Group
[۲۰] - Technological Gatekeepre
نوشته: بجورن و.تل
ترجمه: سعیده ذكریا

منبع : فصلنامه علوم اطلاع رسانی