زمین پاک از زباله

فردا روز زمین پاك است. روزی كه همه سعی می كنیم با جمع آوری زباله های كوچه و خیابان برای یك روز هم شده نفس بلندی بكشیم و احساس تنگی نفس و آلودگی هوای استشمام شده را نداشته باشیم. چندی قبل اعلام شد مركز بازیافت كهریزك به حد اشباع رسیده است و مركز بازیافت زباله های تهران دیگر ظرفیت بازیافت ندارد.
بدنیست اطلاعاتی درباره میزان تولید زباله، اهمیت جمع آوری آن و شرایط بازیافت زباله درشهر بدانیم تا قدر پاك بودن زمین برای ما ثابت شود.
ایرانی ها هر روز در حدود ۴۰ هزارتن و تهرانی ها بیش از ۷ هزار تن زباله تولید می كنند، از سوی دیگر تهرانی ها سالانه ۳۰ میلیون و ۳۵۰ هزار دلار پلاستیك، ۵۵ میلیون دلار پسماند غذایی آشپزخانه، ۳۵ میلیون دلار كاغذ و مقوا و ۵۰ میلیون دلار نان را به مركز دفن زباله كهریزك می فرستند، البته بازیافت آنها با وجود اسراف در تولیدشان، سالانه بیش از ۲۰۰ میلیون دلار صرفه جویی ارزی دارد یعنی معادل ۱۲ میلیون و ۸۵۰ هزار بشكه نفت خام.
براساس آمارها، تولید زباله در شهرهای بزرگ كشور، به ازای هر فرد ۸۵۰ كیلوگرم و درشهرهای كوچك به ۴۰۰ تا ۵۰۰ گرم در طول روز می رسد. هزینه تولید هر كیلو زباله دركشور ۲۰۰ ریال و سرانه خدمات شهری در ایران به ازای هر فرد ۶۰ هزارریال است.
۷۰ درصد زباله های تولیدی كشور تر و ۳۰ درصد آن ها خشك است، در حالی كه در اروپا عكس این موضوع است یعنی ۷۰ درصد خشك و ۳۰ درصد تر است. از ۷هزارتن زباله تولیدی در تهران، ۹۰ درصد آن ها دفن شده و تنها ۱۰ درصد تفكیك می شود و از این مقدار تنها ۲ درصد قابل بازیافت است.
توجه به محیط زیست و حفظ سلامتی انسان یكی از اصول كنترل بقای زندگی و استفاده از مواهب الهی است. وقتی در كشورهایی مانند ژاپن از زباله به عنوان طلای كثیف یاد می شود و ۱۰۰ درصد آن سود است چرا ما از این موهبت استفاده نكنیم.
توجه به امر بهداشت و سلامت جامعه و رعایت جنبه های پیشگیری قبل از درمان در كنار آرزوی داشتن زمین پاك بدون توجه به امر جمع آوری و دفع مواد زاید كه دلیل اصلی آلودگی در شهرها و روستاهای كشور است امكانپذیر نیست.
‌● خطرات ناشی از دفع زباله به روشی غیربهداشتی
اصول بهداشت و بهسازی محیط، در هر شهر ایجاب می كند كه زباله ها در حداقل زمان از منازل و محیط زندگی انسان دور و در اسرع وقت دفع شود. پیدایش این ایده (دفع بهداشتی زباله در محیط زیست) در قرن نوزدهم میلادی به مثابه یك دستورالعمل بهداشتی، شهروندان را به رعایت آن ملزوم می ساخت.اهمیت دفع بهداشتی زباله ها موقعی بر همه روشن خواهد شد كه خطرات ناشی از آن ها به خوبی شناخته شود.
راجع به خطرهای حاصل از زباله های شهری و صنعتی باید گفت كه در همه منابع علمی و كتاب ها مربوطه، همواره اشاره به ابتلای انسان ها به بیماری های گوناگون شده است. در این منابع تعداد باكتری های مختلف موجود در خاكروبه خیابان ها از ۲ تا ۴۰ میلیون به صورت خاص و از ۵۰ هزار تا ۱۰ میلیون به طور عموم در هر گرم برآورده كرده است. این تعداد باكتری می توانند به سادگی موجب بروز بیماری های گوناگونی شوند بویژه این كه در این مواد انواعی از باكتری های مولد وبا، تیفوس و كزاز به طور مسلم تشخیص داده شده است.
● آلودگی های آب و خاك
آب شرط اصلی ادامه حیات در جهان است و عامل مهمی برای عمران و بهسازی مناطق كشور به شمار می رود. گرمسیربودن مناطق مختلف كشور و فقدان وجود منابع آب كافی از یك سو و كنترل نشدن آلودگی آب به وسیله تخلیه فاضلاب ها و زباله های شهری و صنعتی از سوی دیگر تأثیر زیان بخشی در اقتصاد و بهداشت جامعه ما دارد.
همچنین تخلیه مواد زائد جامد و مایع (زباله و فاضلاب ها ) در محیط به وسیله جاری شدن آب های سطحی چون جویبارها، رودخانه ها و دیگر آب های حاصل از بارندگی به نقاط مختلف، موجب انتشار آلودگی می گردند و این در حالی است كه متأسفانه در بعضی از شهرهای ما دفع بی رویه زباله اغلب به وسیله تخلیه مواد به جویبارها صورت می گیرد و یا دفن غیربهداشتی آن در سراشیبی ها و دیگر اماكن كه مخالف ضوابط حفاظت آب های زیرزمینی است ، انجام می شود كه از نظر بهداشت محیط به كلی خطرناك است. بویژه این كه محل تخلیه و یا دفن در خاك های سبك شنی و یا در حوالی رودخانه ها و چشمه سارها باشد.
زباله های شهری كه خود تركیبی از فضولات انسانی و حیوانی و بسیاری دیگر از مواد زائد صنعتی و كشاورزی است ، متأسفانه در آخرین مرحله دفع به خاك و یا آب منتقل می شوند. كالاهای مصنوعی كه از مواد پلاستیكی ساخته شده اند پس از استعمال به صورت مواد زائد تجزیه نشدنی در زباله انباشته و در خاك باقی می مانند، زیرا پلیمرهای مصنوعی (نایلون) برعكس پلیمرهای طبیعی موجود در پشم وم پنبه به علت نبودن آنزیم ویژه، سال ها برای تجزیه در طبیعت به صورت خام و بدون تغییر باقی می ماند.
این مواد خود خللی در تبادل آب و هوا و دیگر عكس العمل های فیزیكی و شیمیایی خاك به وجود می آورند. مجاورت و یا احاطه شدن ریشه گیاهان به وسیله مواد پلاستیكی درخاك ، سبب نرسیدن آب و غذا به ریشه گیاه شده و در طی زمان در اطراف ریشه حرارت، رطوبت و خواص شیمیایی كاملاًغیرمتعادلی به وجود می آورند كه موجب ضعف رشد و یا خشكی گیاه می شوند. وجود انواع مختلف قوطی های كنسرو، لاستیك های مستعمل، لاشه های اتومبیل، فضولات بیمارستان ها و مواد شیمیایی كارخانه ها كه هم اكنون در اغلب شهرها جزو لاینفك زباله های شهری هستند به خارج از شهر در دامان طبیعت پراكنده و یا دفن می شوند. نتیجه این عمل،تجزیه هایی است كه در سالیان دراز خطرات مهیبی را در آب و خاك منطقه به وجود آورده و موجب بیماری های گوناگونی می شود. در كنار این آلودگی ها، تولید بالای زباله، اساس مدیریت مواد زائد جامد را تشكیل می دهد و جمع آوری آنها نیازمند مدیریت و سازوكاری متناسب با این امر است.
● جمع آوری و حمل و نقل زباله های شهری
جمع آوری و حمل و نقل زباله یكی از مهمترین عملیات مدیریت مواد زائد جامد است. طبق محاسبات انجام شده حدود ۸۰ درصد كل مخارج مدیریت مواد زائد جامد مربوط به جمع آوری زباله است كه درصد بالایی از این مقدار مربوط به حقوق كارگران و نیروی انسانی است.
جمع آوری زباله از كیسه های پلاستیكی و یا بشكه های مستعمل كه به عنوان ظروف نگهداری زباله مورد استفاده قرار گرفته و مبادرت به تخلیه آنها در كامیون های زباله كش می گردد. این روش كه در حال حاضر در اغلب شهرهای كشور انجام می گیرد در صورتی كه در خطوط جمع آوری مناسب قرار گیرد یكی از روش های متناسب و مفید به حساب می آید.
حمل زباله از منازل به وسیله گاری های دستی و انتقال مستقیم آنها به كامیون های سرپوشیده: در این روش زباله های خانگی طبق برنامه های پیش بینی شده به وسیله كارگران تنظیف شهری از منازل جمع آوری و به وسیله چرخ های زباله با حجم كافی به ایستگاه های مشخص شده در سیستم منتقل گردیده و به طور مستقیم در كامیون های زباله كش، بارگیری می شوند.
جمع آوری زباله از منازل و مراكز تولید و انتقال آن به جایگاه های موقت شهری: استفاده از این روش به طور معمول در شهرهای قدیمی به علت وجود كوچه های تنگ و باریك ، فقدان دسترسی به ماشین آلات ویژه حمل و نقل و یا كمبود پرسنل تنظیف، مورد استفاده است.
كاربرد وانت ها در حمل و نقل زباله: استفاده از وانت های حمل زباله كه در چند سال اخیر در بسیاری از شهرهای كشور معمول شده روشی است كه زباله به طور مستقیم از كوچه و خیابان های باریك برداشته شده و به ایستگاه های انتقال، حمل می شود.
● دفن بهداشتی زباله
عملیات دفن بهداشتی زباله شامل ۴ مرحله زیر است:
۱) ریختن زباله در یك وضع كنترل شده.
۲) پراكندن و فشردگی زباله در یك لایه نازك برای حجم مواد (به ضخامت حدود ۲ متر).
۳) پوشاندن مواد با یك لایه خاك به ضخامت حدود ۲۰ سانتیمتر.
۴) پوشش لایه نهایی زباله به ضخامت حدود ۶۰ سانتیمتر با خاك.
دفن بهداشتی زباله یك روش كاملاً قابل قبول و مطمئن برای دفع زباله های شهری است و به عنوان یك جایگزین در مقابل انباشته كردن زباله مطرح است. پوشاندن مواد در دفن بهداشتی زباله به طور مؤثر از تماس حشرات، جوندگان، حیوانات دیگر و پرندگان با زباله ها جلوگیری می كند. لایه پوششی خاك همچنین از تبادل هوا و مواد زائد جلوگیری كرده و مقدار آب سطحی را كه ممكن است به داخل محل نفوذ كند به حداقل می رساند.
ضخامت لایه خاكی كه برای پوشش روزانه مواد به كار می رود باید حداقل ۱۵ سانتیمتر و پوشش نهایی خاك در روی شیارهای زباله ۶۰ سانتیمتر باشد تا از نظر ایجاد و یا نشت گازهای تولیدی در اعماق و یا سطح زمین كنترل لازم به عمل آید. در مرحله بعد انتخاب زمین مناسب مطرح است.
این محل باید حداقل برای ۲۵ سال در نظر گرفته شود. (این در حالی است كه مركز بازیافت و دفن زباله كهریزك عمری ۵۰ ساله دارد) توجه به بهداشت و سلامت عمومی، سطح زمین مورد نیاز، قابلیت دسترسی به خاك پوششی، قابلیت دسترسی به محل دفن، فاصله شهر تا این محل، توجه به جهت وزش بادها، زهكشی محل دفن و محاسبه هزینه ها و توجه به طرح های جامع شهری از جمله عوامل انتخاب زمین است.
برای انجام مدیریت مناسب و صحیح مواد زائد جامد و تولید زباله كمتر در محور بازیافت از مبدأ تولید، جمع آوری و دفن صحیح، ذكر مواردی ضروری است: انجام مطالعات لازم برای بررسی وضع جمع آوری و مكانیزه كردن آن با توجه خاص به تولید زباله كمتر. مشخص كردن متولی جمع آوری زباله های بیمارستانی و سمی و تفكیك آن از زباله های شهری. ساخت ساختمان های جدید بازیافت و بیوكمپوست در كلانشهرها بویژه تهران با توجه به عمر بالای مركز بازیافت كهریزك.
به هر حال اگر خواهان مشاهده هوای پاك، زمین پاك و برداشت بهینه از این طلای قیمتی هستیم باید مدیریت شهری بیش از هر زمانی به امر بازیافت زباله توجه كند. ضمن این كه با توجه به گسترش روزافزون شهر تهران بازیافت و سیستم های جمع آوری زباله جزو ضروریات محسوب می شود.

منبع : روزنامه ایران