ویژگی‌های یک سیستم انتخاباتی مطلوب

پس از بررسی انواع سیستم‌های انتخاباتی دنیا خصوصا در نیمه دوم قرن بیستم دانشمندان علوم سیاسی، حقوق اساسی و مجموعا علوم انسانی ویژگی‌هایی را که نظام مطلوب انتخاباتی باید در خود داشته تا پاسخگوی مطالبات مردم در یک نظام مردم‌سالا‌ر باشد، دسته‌بندی کرده و بر تعدادی از آنها متفق‌القولند .
۱) یک نظام انتخاباتی باید تمام مولفه‌های استقرار و ایجاد وحدت ملی در یک کشور علی‌رغم وجود گسل‌های قومی، مذهبی و نژادی را داشته و برآیند آن تقویت حاکمیت ملی و تامین حقوق و آزادی‌های شناخته‌شده امروزی مردم باشد.
تحقق بستری برای رقابت سالم و عادلا‌نه بر مبنای شایسته‌سالا‌ری و عدم دخالت دست‌اندرکاران اجرا و نظارت در جهت‌گیری آرای مردم به منظور گسترش مشارکت همگانی، رکن اصلی ایجاد و تحکیم وحدت ملی است.
۲) یک نظام انتخاباتی مطلوب باید به ‌گونه‌ای سازماندهی شده باشد که برای تمام مردم آن کشور با توجه به بافت اجتماعی - فرهنگی آن جامعه قابل شناخت، درک و کارایی باشد. روش‌های پیچیده در مراحل مختلف انتخابات علا‌وه بر کاهش مشارکت، عدم اعتماد عمومی را نیز به دنبال خواهد داشت. زمان، مکان، ابزار‌ها و نحوه اخذ رای از مردم بایستی به گونه‌ای باشد تا ضمن سرعت در رای‌گیری دقت لا‌زم و کیفیت مطلوب کار را نیز تامین کرده و اعتماد عمومی را افزایش دهد.
۳ ) احزاب و گروه‌های سیاسی قوی و کارآمد و منسجم در یک کشور محوری‌ترین عوامل تقویت و کارآمدی یک نظام انتخاباتی هستند.
بنابراین در این نظام باید برگزاری انتخابات را به گونه‌ای طراحی نمود تا صحنه رقابت شفاف و عادلا‌نه برای احزاب سیاسی و گروه‌های اجتماعی تاثیرگذار فراهم شده و سازوکار نظارت برای آنانایجاد شود. میزان تاثیرگذاری احزاب و نهادهای مدنی و سازمان‌های غیردولتی در یک نظام مردم‌سالا‌ر نیز در فرآیند انتخابات کاملا‌ حیاتی و تعیین‌کننده بوده و مدیران انتخاباتی باید شرایطی را فراهم کنند تا مردم احساس نمایند که واقعا رای آنها تعیین‌کننده آینده و سرنوشتشان خواهد بود.
۴ ) یک نظام انتخاباتی مطلوب بایستی قابل انعطاف بوده و متناسب با تغییر شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن جامعه و خواست کنش‌گران سیاسی عکس‌العمل مثبت و مناسب نشان دهد.
تغییرات نسل‌ها و گسل بین اقوام و فرهنگ‌ها، تغییر شرایط و ملا‌حظات سیاسی و امنیتی یک کشور، بحران‌های اقتصادی و حوادث طبیعی اقتضا می‌کند که مدیران و برنامه‌ریزان یک نظام انتخاباتی امکان ایجاد تغییرات در فرآیند انتخابات با حفظ اصول مردم‌سالا‌ری و عدم وارد شدن خدشه به حاکمیت و وحدت ملی را داشته و این تغییرات را کاملا‌ قانونمند انجام دهند، به گونه‌ای که افکار عمومی در این رابطه کاملا‌ توجیه شده و تغییرات به‌وجود‌آمده را بازی سیاسی‌ای که برای حفظ منافع حزب یا گروهی طراحی شده باشد تلقی ننمایند.
۵ ) یک نظام انتخاباتی مطلوب بایستی در راستای رشد مولفه‌های توسعه‌پایدار در یک کشور طراحی و سازماندهی شود. ‌
برنامه‌ریزی و اجرای انتخابات در یک نظام سیاسی مردم‌سالا‌ر نباید نتیجه‌ای را جز سرعت دادن به روند توسعه متوازن و همه‌جانبه و رشد کشور به ارمغان بیاورد. عدم تامین حقوق همه اقشار مردم، اقوام، احزاب و نهادهای مدنی و نبود فرصت برابر در رقابت و منازعه سیاسی ممکن است هفته‌ها و حتی ماه‌ها باعث بروز بحران‌های اجتماعی، سیاسی و امنیتی شده و فرآیند توسعه آن کشور را به لحاظ فیزیکی با تاخیر و مانع مواجه کرده و در بلندمدت به دلیل تاثیرات مخرب روحی- روانی آثار زیانبار انسانی را به دنبال داشته و بی‌اعتمادی گسترده نسبت به حکومت و دولت و نهایتا سست شدن پایه‌های وحدت ملی و حاکمیت ملی را ایجاد نماید.
توجه به این نکته ضروری است که رقابت‌های انتخاباتی فقط ابزار و ساز و کاری برای انتخاب رئیس‌جمهور یا اعضای قوه مقننه نیست، بلکه ابزاری برای مدیریت رقابت و منازعات درون یک جامعه نیز می‌باشد و باید این را در نظر داشت که به هنگام ایجاد هر نهاد یا نظام سیاسی حتما باید به گونه‌ای عمل شود که از تنش‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی آن جامعه کاسته شده و این اختلا‌فات و رقابت‌ها طوری مدیریت شود که حاصل جمع آن تضمین منافع بازیگران صحنه رقابت‌و در عین حال تقویت پایه‌های حاکمیت ملی کشور باشد.

مسعود سلطانی‌فر

منبع : روزنامه اعتماد ملی