خبرگان در آستانه انتخابات چهارم

هر چه به زمان برگزاری این انتخابات نزدیک تر می شویم، مباحث مربوط به خبرگان، رنگ و بوی جدی تری به خود می گیرد. اخیراً جریان نزدیک به اصلاح طلبان به دنبال تصویب مصوبه ای هستند که طبق آن افراد غیرمجتهد هم بتوانند به این مجلس وارد شوند.
●مثلث رقابت
انتخابات دوره چهارم مجلس خبرگان اهمیتی بیش از گذشته دارد. جریان فکری اصلاح طلبان که مجلس، شوراها و دولت را در سه انتخابات اخیر از دست داده اینک تنها گزینه پیش روی خود را پیروزی در انتخابات خبرگان می داند و از سوی دیگر نیز جریان مقابل اصلاح طلبان، برای مجلس خبرگان شأن و قداست ویژه ای قائل هستند و چندان مایل به تغییر وضع فعلی نمی باشند.
اصلاح طلبان که در مجلس فعلی از حمایت افرادی نظیر آقایان مجید انصاری، مفیدی، موسوی تبریزی و زرندی برخوردارند سعی دارند که فعالیت های انتخاباتی خود را حول محور مجمع روحانیون مبارز طراحی کنند. هر چند که این تشکل روحانی از اختلافهای درونی رنج می برد اما به نظر می رسد که با مدیریت افراد مطرحی همچون سید محمد خاتمی و موسوی خوئینی ها، حضور جدی ای در عرصه انتخابات داشته باشد. البته جریان چپ مثل همیشه از معضل بحث «مجتهد بودن» کاندیداهای خود رنج می برد و بسیاری از چهره های مطرح این جریان برای حضور در انتخابات باید در آزمون این شورا شرکت کنند؛ امری که بسیاری از آقایان در انتخابات دور سوم از آن استنکاف ورزیدند.
به همین دلیل مجمع روحانیون دو راهکار را در پیش رو دارد؛ اول اینکه ائتلافی که دور دوم انتخابات ریاست جمهوری با عنوان جبهه اعتدال مطرح شد را در پیش گیرد و با چهره های سنتی طیف حاضر در مجلس خبرگان که قرابت فکری نیز با هاشمی رفسنجانی دارند، دست به ائتلاف بزند. نزدیکی مجید انصاری به هاشمی رفسنجانی در انتخابات اخیر ریاست جمهوری و همچنین حمایت بسیاری از چهره های اصلاح طلب از هاشمی، قطعاً به این روند کمک خواهد کرد.ضمن اینکه افرادی نظیر حسن روحانی، فلاحیان و... که به هاشمی رفسنجانی قرابت بیشتری دارند، ازحمایت جدی طیف نوگرای جریان اصول گرا برخوردار نیستند و حتی هفته نامه پرتو سخن، نشریه مؤسسه امام خمینی(ره) که آیت الله مصباح یزدی مسئولیت آن را به عهده دارد، اخیراً و به صراحت به انتقادهای جدی از جریان سنتی نزدیک به هاشمی رفسنجانی می پردازد.
راهکار دومی که مجمع روحانیون و گروه های نزدیک به آن در پیش گرفته اند طرح بحث ورود افراد غیر مجتهد به مجلس خبرگان است که می تواند مشکل فقاهتی جریان اصلاح طلب را تا حدودی مرتفع سازد و اخیراً در کمیسیون آیین نامه مجلس خبرگان نیز به تصویب رسیده است که در ادامه مطلب به تشریح این امر خواهیم پرداخت.
اما طیف سنتی جریان اصول گرا که پایگاه آن را می توان در جامعه روحانیت مبارز تهران و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم یافت، هر چند که بیشترین سهم را در مجلس خبرگان فعلی دارد ولی تحرکات چندانی در این مدت از آنها مشاهده نشده است و به نظر نمی رسد برنامه ریزی گسترده ای برای این انتخابات داشته باشند، هر چند که قطعاً در سراسر کشور کاندیداهای خود را معرفی کرده و احتمالاً بیشترین سهم را نیز در میان نمایندگان مجلس دوره چهارم خواهد داشت. از سران این جریان می توان به آقایان مشکینی، امینی، یزدی، امامی کاشانی، جنتی، هاشمی شاهرودی و... اشاره کرد.
اما طیف نوگرای جریان اصول گرا که رهبری فکری آن با آیت الله مصباح یزدی است، تا به حال خبرسازترین طیف حاضر در صحنه انتخابات بوده اند. آیت الله مصباح جزو معدود چهره های برجسته حوزه علمیه بود که در هر دو مرحله از محمود احمدی نژاد حمایت کرد. هر چند که نام وی در دهه اول انقلاب، چندان شنیده نشده اما همواره در حوزه علمیه به عنوان یکی از تئوریسین های برجسته مطرح بوده است. مخالفین مصباح، وی را به قرابت فکری به انجمن حجتیه متهم می کنند در حالی که وی جزو اولین روحانیونی بود که در قم با راه اندازی یک مرکز حوزوی- دانشگاهی با نام مؤسسه امام خمینی(ره)، به تربیت طلبه هایی که توانایی ورود به عرصه سیاست و اجرائیات را داشته باشند، دست زد.
آیت الله مصباح و طرفداران وی که قائل به صرف مشروعیت الهی ولی فقیه بوده و مشروعیت مردمی را به صراحت رد می کنند، در آستانه انتخابات دور چهارم مجلس خبرگان با برگزاری همایشی با عنوان «هماهنگی و همدلی نیروهای انقلاب در موضوع انتخابات خبرگان و بررسی عملکرد خبرگان رهبری» در مشهد ورود در این عرصه را کلید زدند و سپس به تشریح دیدگاه های خود در زمینه اساس «جمهوری اسلامی» پرداختند. محسن غرویان از مطرح ترین شاگردان مصباح، در زمانی که استادش در سفر حج به سر می برد یک تنه به طرح دیدگاه های همفکران خود پرداخت که با واکنش منفی اکثر گروه های مرجع مواجه شد.
البته جریان اصلاح طلب تمام تلاش خود را به کار گرفتند تا از این فرصت، نهایت بهره برداری سیاسی را بکنند و جریان نوگرای طیف اصول گرا را به تندروی و به مسلخ بردن اندیشه های امام(ره) متهم کنند؛ امری که آن را یک بار قبلاً در طول انتخابات ریاست جمهوری آزموده بودند.
متأسفانه این بحث سنگین و پیچیده علمی تا حد یک بحث سیاسی پیش پا افتاده تنزل یافت و به یک امر سیاسی روزمره تبدیل شد.
پس از چند روز، برخی منابع خبری از برنامه ریزی زود هنگام مصباح برای ورود به انتخابات خبرگان خبر دادند و گفتند که وی با تعطیلی کلاس های دروس فقهی عادی خود، تمام وقت خود را به آماده کردن ۲۹ نفر از شاگردان خود برای آزمون تعیین صلاحیت کاندیداهای مجلس خبرگان اختصاص داده است.از سوی دیگر هفته نامه پرتو سخن که به مصباح یزدی منتسب است پس از برگزاری آخرین اجلاس مجلس خبرگان از دعوت سید محمد خاتمی در این جلسه انتقاد کرده و حتی نسبت به رسم همیشگی اعضای این مجمع مبنی بر دیدار با رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام هم اما و اگرهایی وارد ساخت و نشان داد که به وضعیت موجود مجلس خبرگان انتقادهایی جدی دارد. به هر حال باید منتظر تحرکات بعدی سه ضلع مثلث شکل گرفته باشیم.
●ورود غیر مجتهدان، ممنوع
چندی پیش خبری منتشر شد که طرحی در کمیسیون آیین نامه مجلس خبرگان رهبری به تصویب رسیده که افزایش اعضا و ورود خبرگان غیرمجتهد به مجلس خبرگان را به دنبال خواهد داشت.
براساس این مصوبه که باید برای عملی شدن در صحن مجلس خبرگان رهبری نیز به تصویب برسد، تعداد اعضای این مجلس از ۸۶ نفر کنونی به ۱۲۰ نفر افزایش خواهد یافت و یک سوم این افراد از خبرگانی خواهند بود که به جای اجتهاد، دارای تخصص عالی در یکی از دیگر رشته های مرتبط با وظایف رهبری هستند.
این خبر در حالی منتشر شد که برخی منابع خبری از غیرقابل بررسی بودن این پیشنهاد خبر داده بودند، چرا که این طرح ابتدا می بایست به هیأت رئیسه مجلس خبرگان ارائه می شد تا از این طریق برای بررسی بیشتر به کمیسیون ابلاغ می شد، لذا به نظر می رسد که چنین طرحی در دستور کار آتی مجلس خبرگان در نیمه اسفند ماه قرار نگیرد.پس از انتشار خبر تصویب چنین طرحی در کمیسیون مزبور حتی برخی اعضای اصلاح طلب مجلس خبرگان هم صحت این خبر را مورد تردید قرار دادند.
«محسن موسوی تبریزی» در این باره به خبرگزاری ایلنا گفت: «طرح ورود خبرگان غیرمجتهد به مجلس خبرگان رهبری تنها به صورت یک بحث غیررسمی و گفت وگو میان اعضای کمیسیون آیین نامه مجلس خبرگان مطرح شده است.» وی با بیان اینکه «هیچ مصوبه اولیه ای در رابطه با ورود خبرگان غیرمجتهد به مجلس خبرگان رهبری به تصویب نرسیده است» ، گفت: «این موضوع چه در اجلاسیه و چه در کمیسیون ها هیچ گاه به صورت رسمی مطرح نشده است.»
موسوی تبریزی پیش بینی کرد که با ترکیب فعلی مجلس خبرگان، این طرح در صورت مطرح شدن در اجلاسیه، به طور قطع رد می شود و با آن مخالفت خواهد شد. موسوی تبریزی در توضیح این موضوع گفت: «اکثریت اعضا با این چنین طرح هایی مخالف هستند که نمونه آن را در طرح هایی مثل تغییر مرجع تشخیص صلاحیت، علنی بودن جلسات یا مسئله نظارت بر رهبری که به طور صد درصد با مجلس خبرگان رهبری مناسبت دارد، می توان مشاهده کرد که پیش از آن با مخالفت مواجه شده است.» «هاشم هاشم زاده هریسی» هم نظری مشابه موسوی تبریزی دارد. وی گفت: «اخبار منتشر شده در رابطه با عضویت اعضای غیرمجتهد در مجلس خبرگان رهبری، به آن اندازه که در مطبوعات به آن پرداخته شده است، جدی نیست زیرا این بحث تنها در میان چند نفر در کمیسیون آیین نامه مطرح شده و تنها در حد بحث و گفت وگو آن هم در کمیسیون بوده است» .اما موضع گیری ها در قبال این پیشنهاد هم بسیار جالب بود.سخنگوی جامعه روحانیت مبارز، طرح ورود غیرمجتهدان به مجلس خبرگان را یک ترفند تبلیغاتی دانست و پیش بینی کرد که اعضای مجلس خبرگان با این طرح مخالفت خواهند کرد.
مصباحی مقدم با بیان اینکه بحث ورود غیرمجتهدان به مجلس خبرگان هرگز در خود این مجلس مطرح نشده است و تنها در حد یک کمیته مطرح شده بود، گفت: اعضای مجلس خبرگان نیز قطعاً موافقت نخواهند کرد که غیر فقها وارد مجلس خبرگان شوند، چرا که اصولاً این مجلس برای تعیین فقیه جامع الشرایط برای رهبری کشور است و تشخیص فقیه جامع الشرایط، کار کارشناس فقه است نه تخصص های دیگر.بعضی ها سعی می کنند نزدیک انتخابات مجلس خبرگان در قالب نوآوری، خودشان را به عنوان کسانی معرفی کنند که هیچ گاه به شرایط موجود رضایت نمی دهند و کسانی هستند که در شرایط هر چیزی از جمله خبرگان تحول ایجاد می کنند.
عباسعلی کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان قانون اساسی، هم اظهار داشت: طبق اصول ۱۰۷ و ۵ قانون اساسی، شرط ورود به مجلس خبرگان، اجتهاد است.اگر این شرط برداشته شود، منجر به اشتباه خبرگان در تشخیص رهبری می شود و بنابراین، مغایر با قانون اساسی است و امکان پذیر نیست.
البته کدخدایی فردای این اظهارات، اعلام کرد: «صرفاً نظر شخصی خود را گفته است و البته اصراری هم بر نظر خود ندارد.» علت این صحبت کدخدایی این بود که طبق قانون اساسی، شورای نگهبان در زمینه تغییر قوانین خبرگان وظیفه ای ندارد و خود این مجلس باید در این باره تصمیم گیری کند.
اما حسین شریعتمداری تندترین موضع را در این زمینه اتخاذ کرد. وی در سرمقاله کیهان تحت عنوان «این پیشنهاد پر از هیچ است» ، این پیشنهاد را برخاسته از دکترین انحرافی و ضداسلامی «جدایی دین از سیاست» دانست و گفت که ان شاءالله مطرح کنندگان آن، تحت جریان منحرف «انجمن حجتیه» نبوده باشند.
اما جدا از نظرات فوق باید به این نکته اشاره کرد که اصل ۱۰۷ قانون اساسی چنین می گوید که «خبرگان رهبری درباره همه فقهای واجد شرایط مذکور در اصول پنجم و یکصد و نهم بررسی و مشورت می کنند، هرگاه یکی از آنان را اعلم به احکام و موضوعات فقهی یا مسائل سیاسی و اجماعی یا دارای مقبولیت عامه یا واجد برجستگی خاص در یکی از صفات مذکور در اصل یکصد و نهم تشخیص دهند او را به رهبری انتخاب می کنند...»
مطابق این اصل از قانون اساسی، نمایندگان مجتهد مجلس خبرگان باید از میان فقهای واجد شرایط، آن کس را که اعلم به احکام اسلامی است انتخاب کنند و از سوی دیگر، نمایندگان غیر مجتهد در تشخیص اجتهاد و یا اعلمیت او حق و صلاحیت رأی ندارند. نتیجه آن که دامنه انتخاب رهبر برای افراد غیرمجتهد- در صورت حضور- بعد از طی مراحل یاد شده است که چنانچه اکثریت خبرگان مجتهد روی فرد مشخصی نظر داشته باشند، افراد غیرمجتهد عملاً رأی و نظری نخواهند داشت، چرا که- دقت شود- آنان حق رأی و اظهار نظر درباره «اجتهاد» و یا «اعلمیت» فرد مورد نظر را ندارند، بنابراین برفرض که درباره صلاحیت سیاسی، اجتماعی و... فرد انتخاب شده از سوی خبرگان مجتهد نظری متفاوت داشته باشند، نظر آنان- غیرمجتهدان- در نتیجه انتخابی که خبرگان مجتهد انجام داده اند کمترین تأثیری ندارد...
به هر حال به نظر می رسد این تلاش اصلاح طلبان هم «ابتر» باقی بماند و آنان برای کسب جایگاهی در مجلس خبرگان به سمت ائتلاف یا جریان های میانه رو اصول گرا گام بردارند.
یاسر مرادی

منبع : روزنامه همشهری