حمل و نقل (Transportation)

ارتباط حمل و نقل با کلیه بخشهای اجتماعی-اقتصادی موجب شده است تا این فعالیت از ارکان اصلی اقتصاد و تجارت و زندگی اجتماعی به حساب آید.به طوری که حیات و رشد اقتصادی تا حد بسیار بالایی وابسته به آن بوده و حتی می توان گفت بدون آن رشد اقتصادی میسر نبوده و اختلال در کل سیستم تولید،توزیع و مصرف بوجود خواهد آمد.
وجود یک شبکه حمل و نقل کارا می تواند مایه تشویق تولیدکنندگان و سرمنشا ایجاد تقسیم کار در جامعه باشد. زیرا از یک طرف مواد خام و کالاهای واسطه، با کمترین هزینه به کارخانه می رسد و از طرف دیگر دستیابی به بازارهای مصرفی و کانون های جمعیتی دوردست،آسان تر میگردد. بنابراین بهبود شبکه حمل و نقل می تواند عاملی در جهت کاهش بهای تمام شده کالاها و خدمات،رشد تجارت و در نهایت رسیدن به سطح بالای توسعه اقتصادی باشد.
اگر به مزایای ناشی از گسترش شبکه حمل و نقل دقت کنیم مشخص می شود مزایا و منافع زیادی از بهبود وضع حمل و نقل کشور عاید جامعه می گردد.
۱) مزایای اقتصادی :
حمل و نقل از ارکان اصلی هر اقتصاد است که بدون بهره مندی صحیح از آن،داشتن اقتصادی پویا و سالم امکان پذیر نیست. بنابراین اگر نحوه ارائه خدمات حمل و نقل در زمینه جابجایی مواد اولیه و خام،کالاهای واسطه ای مورد نیاز بخش های تولیدی و نیز عرضه محصولات تولیدی به بازار مصرف مطلوب نباشد،رکود در فعالیت های اقتصادی حتمی خواهد بود.
به همین دلیل متخصصان مسائل حمل و نقل معتقدند بین کارایی در بخش حمل و نقل و کارایی عمومی اقتصاد همبستگی بالایی وجود دارد. به همین دلیل حمل و نقل را به عنوان واسطه فعالیت های کشاورزی، صنعتی، بازرگانی، خدماتی در سطح ملی و بین المللی بیان می کنند. از سوی دیگر بهبود و گسترش سیستم حمل و نقل می تواند موجب افزایش تولید و تقسیم کارها بر پایه برتری های نسبی هر منطقه از کشور، کاهش بهای تمام شده کالاها و خدمات و حصول صرفه جویی های ناشی از تولید در مقیاس بزرگ، ایجاد فضای رقابت سالم اقتصادی، به حداقل رسیدن آسیب های جانی و مالی در نقل و انتقالات و مواردی از این قبیل گردد و شرط لازم برای تحقق چنین موارد مهمی این است که شبکه حمل و نقل کشور بر طبق استانداردهای موجود، رشد و گسترش یابد.
۲) مزایای تجاری :
از آنجایی که بازرگانی به مفهوم وسیع آن عبارت از رسانیدن تولیدات یک منطقه یا یک کشور به مراکز مصرف دیگر مناطق و کشورهاست، بنابراین بازرگانی یا داد و ستد امکان پذیر نیست مگر اینکه وسیله ای برای حمل و نقل کالای مورد معامله وجود داشته باشد و فروشنده بتواند به نحوی کالای خود را به خریدار برساند.
بسیاری از کشورهای در حال توسعه بر این عقیده اند که از طریق بهبود شرایط بازرگانی می توانند به رشد اقتصادی دست یابند. زیرا تولید و اشتغال بیشتر در بخش بازرگانی، تولید و اشتغال را در دیگر بخش های اقتصاد افزایش می دهد و در نتیجه توسعه اقتصادی بازرگانی می تواند اثرات مثبتی بر اقتصاد داخلی داشته باشد. نمونه بازر این مسئله کشورهایی هستند که در طی چند سال پس از جنگ جهانی دوم توانسته اند رفاه جوامع خود را به چندین برابر آنچه طی قرن ها فراهم آمده بود، افزایش دهند.
به طور کلی می توان گفت رشد اندازه های بازار که باعث رشد تخصصی و تقسیم کار منطقه ای و پیشرفت اقتصادی می گردد، تنها از طریق گسترش شبکه های حمل و نقل امکان پذیر است.
● اقتصاد حمل و نقل(Economics of Transportation):
اقتصاد حمل و نقل علمی است که پیرامون تولید و چگونگی به وجود آوردن خدمات حمل و نقل(عرضه حمل و نقل) و توزیع خدمات مزبور در پهنه وسیع زمینی و جابجایی حجم یا میزان مصرف کالا و خدمات در بین دو نقطه مبدأ و مقصد(تقاضای حمل و نقل) و نحوه برقراری تعادل بین آنها جهت تأمین و ایجاد زمینه های مناسب برای رشد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در یک کشور یا ناحیه، تلاش و کاوش می نماید.
محصولات بخش حمل و نقل هر کشور که ماحصل تولیدات سیستم حمل و نقل است را تحت عنوان "خدمات حمل و نقل" می توان نامگذاری نمود. مانند خدمات حمل و نقل راه آهن، خدمات حمل و نقل هوایی، خدمات حمل و نقل جاده ای و خدمات حمل و نقل دریایی.
در سطح جهانی نیز احتیاج به حمل و نقل روز به روز افزونتر شده تا جایی که تعداد زیادی کنوانسیون بین المللی برای مقررات مبادله در حمل و نقل بوجود آمده است. عضویت کشورهای در حال توسعه در این کنوانسیون ها نیز روز به روز در حال افزایش است.
● اهمیت حمل و نقل
▪ اهمیت اقتصادی حمل و نقل :
هر چند که حمل و نقل به عنوان تنها عامل توسعه به حساب نمی آید، و علل و عوامل بسیار دیگری هم هست که موجب رشد و توسعه اقتصادی می گردد، اما نباید از خاطر دور داشت که یکی از عناصر کلیدی در توسعه اقتصادی، حمل و نقل است.
آثار اقتصادی حمل و نقل را می توان در رابطه با همه فعالیت های اقتصادی مثل صنایع کشاورزی، خدمات، توریسم و ... برشمرد. اگر نگاهی به کشورهای پیشرفته جهان بیندازیم مشاهده خواهیم کرد که آنها به موازات سرمایه گذاری در بخش های مختلف اقتصادی، در امر حمل و نقل نیز سرمایه گذاری کرده اند و این بخش را هم زمان تقویت نموده اند تا بتوانند ارتباطات بین بخش های فعال مختلف که در جامعه فعالیت می کنند را به نحو احسن برقرار نمایند.
البته سرمایه گذاری در حمل و نقل مستلزم سرمایه گذاری سنگین است و کشورها برای برطرف کردن موانع و تنگناهایی که در حمل و نقل وجود دارد، ناچار به پرداختن چنین هزینه هایی می باشند.
اهمیت و نقش حمل و نقل برای توسعه اقتصادی و اجتماعی به حدی است که سازمان ملل متحد نیز به منظور بهبود توسعه اقتصادی-اجتماعی کشورهای عقب مانده و یا در حال توسعه، بهبود همه جانبه حمل و نقل و ارتباطات را مطرح می نماید و با اعلام دهه های حمل و نقل، طرح ها و پروژه هایی را به منظور توسعه و بهبود سیستم حمل و نقل مطرح می کند.
▪ اهمیت اجتماعی-فرهنگی حمل و نقل :
علاوه بر اهمیت اقتصادی و آثاری که یک سیستم حمل و نقل می تواند روی بهبود وضع اقتصادی بگذارد و موجبات بهبود وضع زندگی تک تک افراد را فراهم آورد، آثار اجتماعی-فرهنگی آن نیز مثل آثار آموزشی، بهداشتی، فرهنگی، سیاحتی و زیارتی را نباید از نظر دور داشت.
ارتباط عمیق حمل و نقل با زندگی روزمره از نقطه نظر دسترسی به خدمات و رفاه اجتماعی و نقش اساسی آن در ارتقاء سطح زندگی و رفاه اجتماعی، بیانگر نقش فرهنگی و اجتماعی است که حمل و نقل می تواند داشته باشد. بنابراین جهت ارتقاء سطح زندگی و کیفیت زندگی اجتماعی، ضروری است که به توسعه حمل و نقل، به ویژه آنهایی که جنبه عام المنفعه بودن آن بیشتر است توجه خاص مبذول گردد و به این طریق به تقاضای جامعه برای دستیابی به آموزش و فرهنگ، فعالیت های اجتماعی و ورزشی و ... پاسخ مساعد داد.
حمل و نقل، گاه نقش خود را از طریق سیر و سیاحت و توریسم ایفا می کند، زیرا افراد با انگیزه های گوناگون (تجارت، تحصیل، درمان، روابط سیاسی، زیارت، روابط اداری و فرهنگی و ... ) به کشورهای دیگر سفر کرده و با آداب و رسوم آنها آشنایی پیدا می کنند.
▪ اهمیت اقتصادی حمل و نقل دریایی :
خطوط کشتیرانی با حمل کالا از طریق راههای آبی سهم عمده ای را در جابجایی کالا دارند. عمده ترین روش حمل و نقل کالا، کشتیرانی تجاری یا باربری از طریق راههای آبی می باشد. به همین دلیل از سال های قدیم استفاده از خدمات حمل و نقل دریایی مورد توجه بوده است و موجب می شده تا فعالیت های تجاری، اقتصادی تر گردند و به مرور زمان تا حدی که امکان داشته که جابجایی کالا از طریق راه آبی صورت گیرد، آن را جایگزین راه زمینی کرده اند. تا جایی که امروزه در کشورهای اروپایی، راهای آبی داخلی (رودخانه یا کانال های مصنوعی ) توسعه شدیدی یافته است و حتی با خرج هزینه های هنگفت برای ساختن کانال های مصنوعی که گاه طول آنها به بیش از ۱۰۰ کیلومتر نیز می رسد، زمینه لازم را برای ورود کالاهای وارداتی یا صدور کالاهای صادراتی فراهم می آورند.
با گذشت زمان و پیشرفت تکنولوژی، کشتی های بزرگ اقیانوس پیما و تانکر های بزرگ نفتی، حوزه عملکرد خود را هر چه وسیع تر کرده اند. با گسترش فعالیت های گوناگون دریایی و افزایش حجم مبادلات بازرگانی بین کشورها، اهمیت حمل و نقل کالا توسط کشتی، بیش از پیش جلوه گر شد. به طوری که سهم عمده ای از ارزش افزوده بخش حمل و نقل، متعلق به فعالیت های جابجایی کالا از طریق دریا شد.
امروزه ناوگان قوی تجاری در بازرگانی جهانی، اثری مثبت و تعیین کننده دارد و می تواند در صادرات و واردات کشورها نقشی مؤثر ایفا نماید.
▪ کشورهای در حال توسعه و حمل و نقل دریایی :
حمل و نقل از عناصر لازم برای توسعه اقتصادی کشور به حساب می آید و در بین شیوه های مختلف حمل و نقل مثل حمل و نقل هوایی، زمینی و دریایی، حمل و نقل دریایی به جهت صرفه جویی هایی که در هزینه ها می کند، اهمیت بیشتری داشته و اساس حمل و نقل جهان را شامل می شود.
حمل و نقل از این جهت که نیمی از قیمت تمام شده کالاها را تشکیل می دهد، برای کشورهای در حال توسعه اهمیت بیشتری دارد. زیرا کشورهای در حال توسعه معمولا صادر کننده کالاهای حجیم و مواد اولیه ای هستند که صادرات آنها به کشورهای همجوار خود نبوده و به کشورهایی که در آن طرف آبها قرار دارند صادر می گردد و خریداران نیز عمدتا این کالاها را به روش FOB خریداری می کنند.
هر اندازه که این کشورها بتوانند در جهت پویایی و استفاده بهینه از منابع موجود خود در هزینه حمل و نقل دریایی تلاش کنند، به همان اندازه هزینه های پرداختی آنان بابت حمل و نقل کم خواهد شد و عواقبی مانند تورم داخلی یا وابستگی های خارجی، کمتر بر آنان و اقتصاد کشورشان عارض می گردد.
کشورهای توسعه یافته به فکر امیال سود جویانه خود بوده و برای اینکه این صنعت را در انحصار خود داشته باشند، با تحمیل کرایه حمل های سنگین، ضربات شدیدی را بر اقتصاد و وضع مالی کشورهای در حال توسعه وارد می کنند.

امیر علیان
کارشناس حمل و نقل دریایی
http://www.marinebusiness.blogfa.com

منبع : سایت مقالات علمی ایران