نفت (petroleum) چیست ؟

ریشه واژه نفت در زبان فارسی به طور یقین مشخص نیست. به عقیده زبان شناسان نفت از کلمه اوستایی ( نپتا ) گرفته شده است که کلدانیان و اعراب آن را از زبان مادی گرفته و ( نفتا ) خوانده اند . پترولیوم (petroleum) واژه ای لاتین هم ارز نفت است که از دو کلمه پترا (petra) به معنی سنگ و (oleum) به معنی روغن گرفته شده است .پترولیوم در واقع در مواد هیدروکربنی است که به صورت طبیعی عمدتاً در سنگ های رسوبی واقع می گردد.
پترولیوم می تواند به صورت فازهای مختلف، از جمله فاز گازی، نظیر گاز طبیعی (natural gas) ، فاز مایع، نظیر نفت خام (crude oil) و فاز جامد، مانند قیر (asphalt) در خلل و فرج و شکستگی های سنگ ها تجمع یابد.
▪ نفت خام (Crude Oil) : مخلوطی طبیعی از هیدروکربن های مایع است که هم در مخازن زیرزمینی و هم در سطح، بعد از گذر از تفکیک کننده های مختلف به صورت مایع باقی می ماند. خواص فیزیکی و شیمیایی هیدروکربن برای مهندسین مخزن و تولید بسیار مهم است زیرا خواص فیزیکی و شیمیایی هیدروکربن، برروی حرکت سیالات درون مخزن و مقدار واقعی تولید هیدروکربن تأثیر خواهد گذاشت. انباشته شدن مواد هیدروکربنی در زیر سطح زمین در سنگ هایی صورت می گیرد که توانایی نگهداری و انتقال سیالات را داشته باشند. این سنگها، مخزن (reservoir) نامیده می شوند. تجمع مواد هیدروکربنی به صورت اقتصادی در سنگ مخزن منوط به وجود عوامل متعددی است.
▪ مواد تشکیل دهنده نفت : بخش اعظم نفت خام از هیدراتهای کربن تشکیل شده و مقدار کمی عناصر دیگر نیز به آن مخلوط می‌گردد، که این عناصر در زیر با درصدشان نشان داده شده‌اند. جدول ازسلی (۱۹۸۵) ، درا ین جدول عناصر دیگری مانند وانادیوم ، نیکل و اورانیوم با درصد وزنی حداکثر ۰.۱ در ترکیب نفت خام موجود هستند. بعلاوه در خاکستر نفت خام آثاری از عناصر C r ، Cu ، Pb ، Mn ، Sr ، Ba ، Mo ، Mg ، Ca ، Ti ، Al ، Fe و Si یافت می‌شود که بعضی از عناصر بالا مانند V-Ni-U احتمالا در رابطه با عنصر ارگانیکی اولیه (مادر) بوجود آمده و بعضی دیگر از عناصر مشخصات ژئوشیمیایی سنگ دربرگزیده را نشان می‌دهند. قابل ذکر است که آثاری از نمک ، آب و سولفید هیدروژن نیز درنفت خام مشاهده می‌شوند.
▪ خواص فیزیکی نفت خام: ویسکوزیته همانطور که نفت خام ممکن است با دخالت عواملی به رنگهای زرد ، سبز ، قهوه‌ای ، قهوه‌ای تیره تا سیاه مشاهده گردد، لذا ویسکوزیته متغیر را برای آنها خواهیم داشت. بنابراین نفت خام درسطح زمین دارای ویسکوزیته بیشتر بوده و بعبارتی ویسکوزتر است. چون در مخزن زیرزمینی یکی از عوامل دخیل حرارت موجود درمخزن می‌باشد، که همراه با این عامل ، عمق نیز موثر می‌باشد. همچنین سن نفت را به لحاظ زمان مخزن شدن را درطیف تغییرات ویسکوزیته سهیم می‌دانند.
▪ ترکیبات مولکولی نفت خام: تعداد ترکیبات مولکولی نفت خام وابسته به سن زمین شناسی آن ، عمق تشکیل آن ، منشا آن و موقعیت جغرافیایی آن متغیر می‌باشد. برای مثال نفت خام Ponca city از Oklahoma شامل حداقل ۲۳۴ ترکیب مولکولی می‌باشد.
وزن مخصوص نفت خام از خواص فیزیکی نفت خام که ارزش اقتصادی نفت خام بر مبنای آن سنجیده می‌شود، وزن مخصوص آن می‌باشد. لذا سنجش و نحوه محاسبه فرمول آن مهم است. اکثر کشورهای جهان ، وزن مخصوص نفت خام را برحسب درجه A.P.I که یک درجه بندی آمریکائی است، محاسبه می‌کنند. مشابه همین درجه بندی و سنجش ، وزن مخصوص نفت خام را در کشورهای اروپائی با درجه بندی Baume محاسبه می‌کنند که از لحاظ مقدار اندکی از درجه A. P.I کمتر می‌باشد.
تاثیر درجه حرارت بر وزن مخصوص نفت خام : از عواملی که سبب تغییر در وزن مخصوص نفت خام می‌شوند، تغییرات دما است. یعنی با بالارفتن دما ، وزن مخصوص کمتر شده و به درجه A. P.I افزوده می‌شود. همچنین بالا رفتن درجه حرارت اثر معکوس بر روی ویسکوزیته نفت خام می‌گذارد.
▪ انواع مختلف نفت برحسب A.P.I : نفت سنگین با ۱۰ الی ۲۰ درجه A.P.I نفت متوسط با ۲۰ الی ۳۰ درجه A.P.I نفت سبک با بیش از ۳۰ درجه A.P.I مطلوبیت و ارزش نفت به موارد فوق و سبک یا سنگین بودن آن است.قطران و نفت سنگین نسبت به نفت خام از مطلوبیت کمتری برخوردار است، زیرا نمی‌توان به همان آسانی آنها را به بنزین تبدیل کرد و پس از فرآوری و پالایش آنها مقادیر زیادتری از فرآورده‌های نفت سنگین بر جای می‌ماند. همچنین آن حاوی گوگرد و نیتروژن زیادتری نسبت به نفت خام بوده و در برخی نواحی مقدار زیادی فلز ، بویژه نیکل و انادیوم دارد. مشخصات فوق در میادین مختلف و حتی افق های مختلف یک میدان متفاوت است و در قیمت آن تاثیر می گذارد.
● پنج عامل لازم برای تجمع اقتصادی نفت و گاز :
۱) سنگ منشأ بالغ (mature source rock) که تولید هیدروکربن کرده است که سنگ دانه ریز غنی از مواد آلی که در حرارت معینی به بلوغ رسیده و دارای نفت و گاز قابل بهره برداری است.
۲) سنگ مخزن (reservoir rock) که بتواند هیدروکربن را در داخل خود جا دهد و دارای تخلخل (توان ذخیره) و تراوایی (توان انتقال) باشد.
۳) مهاجرت هیدروکربن بین سنگ منشأ و سنگ مخزن (migration pathway) عملی باشد.
۴) پوش سنگ (cap rock) ناتراوا که از خروج نفت از داخل سنگ مخزن جلوگیری کند.
۵) تله نفتی (oil trap) که در آن نفت به صورت اقتصادی متمرکز گردد.
سازند هایی که در زاگرس دارای پتا نسیل نفت و گاز هستند عبارتند از :
▪ نفت : آسماری، افق بنگستان و سروک، ایلام، کژدمی، داریان، بخش آهکی خلیج و فهلیان، سورمه
میـدان‎های گازی زاگرس را می‎توان به دو واحد بزرگ « گروه دهــرَم » و « جوان‎تر از دهرَم » تقسیم کرد. میدان‎های گازی گروه دهرَم سازندهای فراقون، دالان، کنگان ، بیشتر از نوع میدان‎های بسیار عظیم و عظیم‎اند که از آن جمله می‎توان به ذخایر پارس جنوبی، پارس شمالی، کنگان، نار، آغار، دالان، وراوی اشاره کرد. مهم‎ترین میدان‎های گازی جوان‎تر از دهرَم عبارتند از: میدان‎های تنگ بیجار در سازند سروک، سرخون در سازند جهرم و عضو گوری، گورزین در سازند آسماری، سَلَخ در سازندهای سروک و فهلیان، گشوی جنوبی در سازندهای سروک، پایده و آسماری، سورو در سازندهای گدوان و داریان.در ایران مرکزی در حوضة قم، در دو میدان نفتی به نام‎های « البرز » و « سراجه » سازند آهکی قم سنگ مخزن است که تاکنون ۹ حلقه چاه اکتشافی در آن حفر شده است. ذخیرة خارج شده از میدان البرز در حدود ۲۰ میلیون بشکه بوده است. در فوران چاه شمارة ۵ این میدان، که اولین چاه به نفت رسیده در این میدان است، برای مدت سه ماه، روزی ۸۰۰۰۰ بشکه نفت از این چاه فوران کرده است.میدان گازی سراجه که در خاور قم و در جنوب خاوری تاقدیس البرز قرار دارد، تاقدیسی با ذخیرة گازی در حدود ۳/۰ تریلیون فوت مکعب است. دو منطقه کپه داغ هم منابع هیدروکربنی به صورت گاز در مخازن خانگیران وجود داردنفت خام به جهت وجود ترکیبات گوگرد بوی نامطلوبی دارد.
● مخازن نفت ایران
با استفاده از لینک واقع در انتهای پاسخ وارد وب سایت USGS شده بر روی گزینه Middle East ۳ Maps کلیک نموده و سپس گزینه Iran را انتخاب نمایید. بدین ترتیب می توانید به کلیه اطلاعات مورد نیاز خود اعم از موقعیت میادین نفتی بر روی نقشه و همچنین اطلاعات مربوطه دست یابید

منبع : گیگاپارس