کودکان بیش فعال وارد می شوند

این بار هم در میهمانی، هر چه مادرش چشم غره رفت فایده نكرد كه نكرد. میوه ها را چهار تا چهارتا توی بشقاب جمع كرد، دست عروسك بچه صاحبخانه را از جا كند و جیغ بچه را درآورد، آن قدر این طرف و آن طرف دوید كه تلفن از روی میز افتاد. سر میز ناهار هم آب پارچ را روی دیس برنج ریخت. زن صاحبخانه دندان روی جگر گذاشته بود و چیزی نمی گفت اما مادر احساس شرمندگی می كرد.
به احتمال زیاد شما هم با پدر و مادرانی كه از شیطنت بیش از حد كودكان شان به تنگ آمده اند و شكایت دارند، برخورد كرده اید. اغلب این والدین بدون آن كه از علل وعوامل این موضوع مطلع باشند كودك خود را مورد عتاب و خطاب قرار داده و در برخی موارد نیز تنبیه بدنی می كنند. آنچه مسلم است، بخشی از شیطنت كودكان طبیعی است و فقط در برخی موارد از میزان حد معمول فراتر می رود و به نوعی ناهنجاری رفتاری تبدیل می شود كه در اصطلاح به آن بیش فعالی می گویند. البته بسیاری از اوقات ممكن است والدین این اختلال رفتاری را با رفتارهای طبیعی كودك یكسان تلقی كنند، بنابراین تشخیص اختلال بیش فعالی بر عهده روان شناسان و روان پزشكان خواهد بود.
● پرتحركی با شیطنت معمول متفاوت است
دكتر مهدی تهرانی دوست، فوق تخصص روان پزشكی كودكان و نوجوانان در تعریف اختلال بیش فعالی در كودكان سه شاخص اصلی را این گونه برمی شمرد: پرفعالیتی (پرتحركی)، كمبود توجه و تمركز و اعمال تكانه ای. وی در توضیح این سه عامل می گوید: «مسأله پرتحركی با شیطنت معمول متفاوت است و زمانی به عنوان یك مشكل بروز می كند كه برای اغلب اطرافیان محسوس باشد. در چنین موقعیتی، رفتارهای كودك غیرقابل كنترل است و باعث مزاحمت برای اطرافیان می شود. كودك این گونه رفتارها را در هر محیطی اعم از خانه، مدرسه، میهمانی و... از خود بروز می دهد. در مورد عامل نقض تمركز باید گفت، كودك بیش فعال نمی تواند مدت زمان معمول را صرف انجام كاری كند و هر چیز جانبی و عامل محیطی ای می تواند او را به خود جذب كند. البته این مجذوب شدن هم دوام ندارد و كودك به سرعت حواس خود را معطوف چیز دیگری می كند. او درباره عامل سوم می گوید: «اعمال تكانه ای به اعمالی اطلاق می شود كه ناگهانی و غیرقابل پیش بینی است و بدون هیچ گونه فكر و اندیشه ای ناگهانی بروز می كند. این اعمال به علت ماهیت خاص خود می تواند برای كودك خطرآفرین باشد اما كودك برخلاف سایر همسالان ترسی از عواقب كار خود ندارد وبه انجام آن می پردازد.»
● توجهی بیشتر از دوره نوزادی
تحقیقات نشان داده است حدود ۵درصد كودكان دوره دبستان دچار اختلال بیش فعالی اند و این اختلال در پسران ۳ تا ۵ برابر شایع تر از دختران است و اغلب در پسران اول خانواده دیده می شود.
كودكان بیش فعال از دوره نوزادی علائم بیماری را به اشكال مختلف از خود بروز می دهند. اما والدین به دلایل گوناگون و مهم تر از همه عدم آگاهی معمولاً تا سن ۵ تا ۷ سالگی متوجه این مشكل فرزند خود نمی شوند تا درصدد چاره جویی و درمان برآیند.
«سعیده هادی» درمانگر و مشاور خانواده در این باره می گوید: «بیش فعالی اختلالی شایع است و والدین با كمی توجه می توانند علائم آن را در كودك مبتلا ببینند. مثلاً یك كودك بیش فعال بیش از چند دقیقه با دیدن كارتون سرگرم نمی شود. آن ها آرام و قرار ندارند و كنجكاوی شان هم اغلب نسبت به سایر همسالانشان بیشتر است. والدین در صورت مشاهده چنین علائمی در فرزندان خود باید به سرعت به روان پزشك كودكان مراجعه كنند تا طبیعی یا غیرطبیعی بودن رفتار كودك توسط پزشك معین شود. چرا كه هر چه بیماری سریع تر و در سن پائین تر شناخته شود، كنترل و درمان آن نتیجه بخش تر و كوتاه تر خواهد بود و در نتیجه آسیب كمتری به كودك دچار اختلال و خانواده وارد می شود.»
● نحوه ارتباط با دیگران
كودكان بیش فعال به علت شیطنت و تحرك بیش از حد، معمولاً تا قبل از مدرسه در خانه اند و حاضر به پذیرفتن محیطی همچون مهد كودك نمی شوند. با فرا رسیدن سن تحصیل و رفتن به مدرسه، اختلال رفتاری كودك بیمار، او را از ایفای درست نقش یك محصل بازمی دارد.
دكتر تهرانی دوست در این زمینه می گوید: «این گونه كودكان نمی توانند روی فعالیت های درسی خود متمركز شوند و در كلاس به درس و حرف های معلم خود توجه كافی ندارد. آنان بدون دلیل از جای خود بلند شده و راه می روند وحتی باعث حواس پرتی سایر همكلاسی های خود می شوند. همین مسأله موجب افت تحصیلی آن ها می شود.این افت در سال های بعد كه درس ها سخت تر است و نیاز به تمركز بیشتری دارد، افزایش می یابد و حتی می تواند منجر به ترك تحصیل آنان شود.»
وی در زمینه نحوه ارتباط كودكان بیش فعال با اطرافیان می گوید: «آن ها در ارتباط با دیگران دچار مشكل می شوند. اغلب، رابطه شان را با همكلاسی ها زود به هم می زنند، درنتیجه نمی توانند دوستی صمیمی داشته باشند و اغلب ازطرف همسالان مطرود می شوند. آنان با بزرگ ترها هم نمی توانند رابطه ای متعارف برقرار كنند. مثلاً وقتی معلم از چنین كودكی سؤال می كند معمولاً قادر به پاسخ دادن نیست چرا كه اصلاً به سؤال توجه كافی نداشته و اینجاست كه معلم ممكن است فكر كند این دانش آموز مشكل شنوایی دارد یا لجباز است. همین برداشت اشتباه می تواند منجر به تنبیه كودك و تشدید مشكل و بروز بحران در ارتباط میان دوطرف (معلم و دانش آموز) شود.»
● لزوم آموزش والدین
به نظر می رسد علاوه بر درمان كودك مبتلا به بیش فعالی (شامل دارو درمانی و رفتاردرمانی) آموزش والدین نیز درمورد چگونگی برخورد با كودك مبتلا از اهمیت ویژه ای برخوردار است. پدر و مادر كودك بیش فعال هرچقدر آگاهی خود را درمورد بیماری فرزندشان افزایش دهند، بیشتر و بهتر می توانند به كودك خود كمك كنند. این افزایش آگاهی در بهبود شرایط زندگی والدین نیز تأثیر مستقیمی دارد چرا كه این بیماری می تواند خانواده را با معضلاتی جدی مواجه سازد.
سعیده هادی با بیان این كه معمولاً در چنین مواردی مادر دچار استرس و فشارهای روانی زیادی می شود، می گوید: «درصورتی كه كودك مبتلا مورد بی توجهی قرارگیرد و درمان نشود، احتمال دارد دچار افسردگی، پرخاشگری، انزوا و مسائلی ازاین دست شود كه بروز چنین عوارضی به طور مستقیم روی خانواده تأثیر می گذارد و زندگی طبیعی افراد خانواده را دچار اختلال و بحران می كند. شركت در جلسات مشاوره برای چنین والدینی در كنار پیگیری درمان فرزندنشان ضروری است. آنان باید بیاموزند كه از عصبانیت و تندی پرهیز و عاقلانه و منطقی با مسأله برخورد كنند. البته این آگاهی محدود به خانواده نیست، اولیای مدرسه هم باید آگاهی های لازم درمورد نحوه برخورد با چنین كودكانی را كسب كنند.»
● مسأله جدی است
به نظر می رسد ایجاد ارتباط بین والدینی كه دچار چنین مشكلی هستند، می تواند به آنان كمك كند.
آنان از این طریق ازتجربه و حمایت عاطفی یكدیگر بهره مند شده و متوجه می شوند كه این یك بیماری شایع است و تنها آن ها نیستند كه با چنین مشكلی دست به گریبانند.
دكتر تهرانی دوست معتقد است، تمام كسانی كه با كودك مبتلا به بیش فعالی مرتبطند - اعم از والدین، سایر اعضای خانواده، نزدیكان و اولیای مدرسه - باید مسأله را جدی بگیرند.
وی با اشاره به دیدگاه های نادرست برخی والدین می گوید: «برخی از پدر ومادرهای چنین كودكانی فكرمی كنند این یك مشكل زودگذر است كه خود به خود حل می شود. بنابراین یا اصلاً به دنبال درمان آن نمی روند یا به صورت جدی با آن برخورد نمی كنند. این كوتاهی نه تنها كودك را دچار معضلات و مخاطراتی خواهدكرد، بلكه خانواده را نیز درمعرض آسیب های روانی و اختلالات رفتاری و ارتباطی قرارخواهدداد. معمولاً روابط اجتماعی چنین خانواده هایی كم شده و خانواده دچار نوعی انزوا و گوشه گیری خواهدشد. اختلاف والدین، ایجاد جو متشنج و ناآرام و تأثیرات منفی سایر كودكان ازجمله تبعاتی است كه می تواند دامنگیر چنین خانواده هایی شود.»
● تشخیص بموقع و جلوگیری از عوارض بیشتر
متأسفانه در جامعه ما به دلیل نگاه های غلط، افراد برخورد درستی با مشكلات و بیماری های روانی ندارند تا جایی كه ممكن است برای انكار و حذف صورت مسأله تلاش كنند. همین موضوع باعث می شود والدین نسبت به تشخیص و درمان كودك مبتلا به بیش فعالی كوتاهی كنند. جالب آنكه این كوتاهی معمولاً ناشی از دلسوزی های نابجاست.
تحقیقات نشان داده است كه درصورت درمان نشدن، این بیماری می تواند تا دوره نوجوانی و حتی بزرگسالی نیز ادامه یابد.
چنین فردی در محیط های گوناگون مانند خانواده، محیط كار و دوستان دچار مشكل خواهدبود و نمی تواند به عنوان عضوی طبیعی از جامعه به ایفای نقش بپردازد.
بیش فعالی، اختلالی است كه درصورت تشخیص سریع و درمان بموقع می توان از بسیاری از عوارض احتمالی آن جلوگیری كرد.
خانواده و بخصوص پدر و مادر نخستین حلقه تشخیص بیماری است. پس از تشخیص نیز علاوه بر پیگیری جدی درمان پزشكی، بردباری و صبر و استفاده از ابزارهای تشویقی به جای سرزنش و تنبیه، عواملی اساسی در كنترل و بهبود كودك مبتلا به بیش فعالی است.

شهناز سلطانی

منبع : روزنامه ایران