همنشینی در برزخ

● یادداشتی بر نمایش شب نشینی باشكوه آقاجون
شب نشینی باشكوه آقاجون، صرفنظر از این كه مبتنی بر رفتن است از حیث اجرا و فرم دارای نكات قابل توجهی است كه به طور كل بر مبنای دو پارامتر مهم پیش می رود:
۱) ایجاز و فشردگی در ساخت و ساز تصاویر نمایشی.
۲) پویا بودن جهان دراماتیك كه مبتنی بر تلفیق سطوح زمانی است.
ریختار كلی نمایش در فرایند اجرا، از آغاز تا انتها، متشكل از تابلوها و تصاویری است كه دارای ویژگی ایجاز و فشردگی است. به عبارتی عمده تابلوها و تصاویر نمایشی كه در تداوم و توالی با یكدیگر ریخت و فرم نمایش را به وجود می آورند، از انباره محدودی از عناصر و نشانه هایی برخوردار هستند كه به منظور انتقال معانی نامحدودی، در پی هم تنظیم و تركیب یافته اند. در حقیقت به كارگیری این تكنیك در نمایش شب نشینی باشكوه آقاجون، از جانب كارگردان نقطه قوت و مثبتی محسوب می شود.
همه ابژها- اشیاء- در هنگام اجرا، در وحدانیت خود، تبدیل به عناصری می شوند كه كاركرد حقیقی و واقعی خود را در عالم واقع و بیرون از جهان نمایش به نفع دنیای دراماتیك از دست می دهند و مبدل به عناصر معناساز نمایشی می شوند، هر چند در برخی موارد مانند صحنه آغازین نمایش در معرفی مكان رویدادها اندكی مبهم به نظر می رسند، اما در خلال پیشروی نمایش، به دلیل ایجاد معانی ضمنی یا سطوح ثانویه ترجمان عناصر به عنوان نشانه های دراماتیك، در یك بافت مبتنی بر تمایز و تباین، موجبات درك و دریافت فضا و در عین حال مكان رخدادها را به وجود می آورند.
حسین فرخی با به كارگیری حداقل ها و بدون هیچ گونه اغراق و پناه بردن به كلیشه ها، فرم كلی و ساختار نمایش را به معنای منطقی آن رقم زده است. این رویكرد و سبك و سیاق اجرایی در آثار پیشین این كارگردان نیز دیده شده است، هر چند كه این بار داستان نمایشنامه شب نشینی... به مراتب ساده تر و متفاوت از دیگر متون انتخابی او در اجراهای سابق بوده است.
زمان تقویمی و زمان پیرنگ نمایش به موازات همدیگر و در راستای زمان حال و در سطحی دیگر با گذشته و آینده همراه هستند.
سه عنصر اساسی و بنیادین صحنه، حركت و كلام، كه هر كدام از آنها در این نمایش دارای زیرمجموعه های مختلفی هستند، عوامل اصلی به شمار می روند كه تماشاگر به وسیله آن ها در جریان سطوح زمانی نمایش قرار می گیرد.
صحنه، در تقسیم بندی خود به معنای مكان رویدادها معرف سه فضای عمده در نمایش است: منزل آقاجون، غسالخانه، برزخ. كلام در برخی موارد شامل تك گویی های آقاجون و در سطحی دیگر دارای ویژگی پیرازبانی شخصیت هاست كه به شكل های متفاوت با یكدیگر ارتباط برقرار می كنند. حركات، بیشتر شامل حركت های انتقالی و وضعی است. این سه عامل اصلی كه به آن ها اشاره شد در یك فرایند منسجم و هماهنگ با یكدیگر، اطلاعات دراماتیك را از اطلاعات نشانه ای مجزا و به مخاطب انتقال می دهند. اما در این میان نكته ای حائز اهمیت است كه باید به آن اشاره كرد:
در اساس و در تعریف موقعیت نمایشی آنچه مسلم است، روابط یك كاراكتر با خود، با دیگران و با محیط پیرامون و امور است. از این رو در مجموع می توان نقاط ضعف نمایش را در متن جست وجو كرد. زیرا به دلیل گسست میان نسبت برخی از شخصیت ها با یكدیگر (موقعیت نمایشی) را دچار اشكال كرده است.
بدین معنی كه نسبت و رابطه میان شخصیت (عمو) و (همسر آقاجون) و (آقاجون و برزخی ۱ و ۲) تا حدودی مبهم و در عین حال نشان دهنده رابطه بیرونی ودرونی آنها نیست، زیرا كه ارتباط بیشتر در قالب گفت وگوی بین شخصیت ها صورت می گیرند و در ژرف ساخت، رابطه ها عمیق و دقیق شكل نمی گیرد، این در حالی است كه در یك موقعیت نمایشی پویا، روابط و نسبت میان شخصیت ها با خود و با امور، باید مشخص و در عین حال تبیین كننده ویژگی های كنونی و گذشته آنها باشد. در پایان، این كه نمایش شب نشینی با شكوه آقاجون، در یك بستر ملودراماتیك كه حاوی رگه های كمیك نیز هست شكل می گیرد.

صادق رشیدی

منبع : روزنامه ابرار