فارسی را دوست بداریم

در مقاله ریزبینانه و نکته سنجانه مذکور به غلط های مشهوری اشاره شده است از تابلوهای پرتعداد شهر گرفته تا نوشته های پشت شیشه مغازه ها، دستورالعمل نصب شده در ایستگاه های مترو و... سر درآورده تا جایی که بینندگان و خوانندگان را به گمان می اندازند که نکند اصلاً فارسی نویسی و درست نویسی همین ها است! این حجم عظیم غلط های درست نما آن قدر تأثیرگذار بوده و هست که نویسنده محترم مقاله همشهری به درستی نتیجه گیری کند «بسیاری از کسانی که به غلط بودن کاربرد این واژگان اشراف دارند نیز شکل صحیح آنها را به کار نمی برند، چرا که ممکن است از سوی دیگران به بی سوادی متهم شوند.» نگارنده نیز تاکنون طی دو مقاله در همین صفحه رسانه (۱۲ مهر و ۲۷ آذر سال جاری)، چند مورد از کاربردهای نادرست و شیوع یافته در نگارش فارسی (به ویژه در رسانه ها) را نشان داده است تا حداقل کسانی که در کار نوشتن خبر مقاله و گزارش و... برای روزنامه و خبرگزاری هستند، جز رعایت سایر استانداردهای نگارش برای رسانه مطبوع خود، به «درست نوشتن» آن چه که می نویسند نیز توجه داشته باشند. اما انگار گوش های شنوا کم شده یا زبان اجدادی ما آن قدر کم اهمیت، که کمتر کسی در کوران رساندن خبر به صفحه/سایت به ترکیب و استفاده درستِ واژگان و جملات توجه می کند. هنوز هم «آخرین فیلم فلان کارگردانِ زنده روی پرده ها می رود»، «پیشنهادات تازه ای درباره فلان موضوع مطرح می گردد»، «معلمین حقوق عقب افتاده خود را طلب می کنند»، «فلان سازمان بهمان برنامه فرهنگی را برگزار می نماید»، «فلان چیز فلان طور می باشد»،... و تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل. بعضی از این نمونه ها را ببینید: «فیلم سینمایی تقاطع آخرین ساخته ابوالحسن داودی در بیست و چهارمین جشنواره فیلم فجر حضور می یابد.» (ایرنا، ۲۰ آذر)، «قرار بود تا همه کشورها پیشنهادات و درخواست های خود را برای آزادسازی در بخش های مختلف ارائه کنند.» (شرق، ۱۸ دی)، «آرد تهیه شده از گندم بهترین ماده غذایی در ایران محسوب می گردد.» (کیهان، ۳۰ آذر)، «آیا محل عابرین پیاده پارکینگ موتورسیکلت ها است که کاری با آنها ندارند؟» (ایران، ۶ دی)، «پارلمان عراق ۲۷۵ کرسی دارد و به مدتی سال فعالیت می نماید.» (همشهری دیپلماتیک، ۳ دی)، «آریل شارون نخست وزیر اسرائیل روانه بیمارستان شد و گزارشات از وخامت حال وی حکایت دارند.» (جام جم، ۱۸ دی) و «در امر جابه جایی یا مهمان کردن دانشجویان بومی بودن مراجعین حائز اهمیت می باشد.» (ایسنا، ۹ آذر). وقتی وضع رسانه ها به این صورت است، از فلان سازمان و اداره و دستگاه و فلان کارمندی که بر فرض می خواهد یک گزارش یا نامه اداری با قالب های کلیشه ایِ پیش فرض بنویسد و به زعم خودش مدیر بالادستش را راضی نگه دارد، چه انتظاری می توان داشت؟
اما چرا فارسی نویسی به این وضع اسفناک افتاده است؟ آقای ولی زاده زحمت کشیده و پس از نشان دادن تعدادی از غلط ها در گوشه و کنار شهر، به ساختمان فرهنگستان زبان و ادب فارسی رفته است تا شاید پاسخی برای این پرسش بیابد. اما نیازی به جست وجو نیست. جایی که در واقع و به حکم جایگاه و وظیفه باید نگهبان زبان فارسی باشد، آن قدر دل مشغول ساختن معادل برای واژه های فرنگی است که نگاهی حتی به درون خود نمی اندازد. آقای ولی زاده می نویسد: «در طبقه ششم فرهنگستان و پیش از آن که به روابط عمومی وارد شوم، نامه های داخل تابلوی اعلانات را می خوانم: «از همه همکاران عزیز دعوت می شود که در جشن کوچک صمیمانه ای که به مناسبت انتشار جلد اول دانش نامه زبان و ادب فارسی برگزار می شود شرکت فرمایند.» و نامه بعدی: «کارگروه ورزش فرهنگستان در نظر دارد به مناسبت دهه فجر یک دوره مسابقات در رشته های فوتسال، شطرنج و... و نیز گردش یک روزه برگزار نماید، همکارانی که مایلند در این برنامه ها شرکت کنند با ما تماس حاصل نمایند.» در نامه نخست، حرف اضافه «که» دو بار بدون دلیل آمده است و فعل «نماید» و «نمایند» نیز در نامه دوم کاربرد صحیحی ندارد. در سایر نامه نگاری ها و پاره ای از مطالب خبرنامه فرهنگستان نیز استفاده نادرست از فعل «می گردد» و برخی دیگر از واژه ها به وضوح دیده می شود. اما این عبارت که: «این آسان بر فقط در این طبقات توقف می کند» نشان می دهد که فرهنگستان چنان محو ضرب واژگان جدید و معادل سازی شده است که ساده ترین اصول درست نویسی فارسی را در متون خود رعایت نمی کند؛ وسواسی که برای استفاده نکردن از کلمه آسانسور وجود دارد برای انتخاب درست فعل ها در متون این نهاد وجود ندارد.» حالا احتمالاً شما هم به این نتیجه رسیده اید که زبان فارسی را آب برده و فرهنگستان را خواب!
اما چه می توان کرد؟ آیا دست روی دست بگذاریم و پرپر شدن زبان بیش از هزارساله مان را تماشا کنیم؟ از اصلاح این خطاها ناامید و همرنگ جماعتی شویم که غلط نویسی هایشان به قول آقای ولی زاده «نشان از فرهیختگی اداری و کارمندمآبانه» دارد؟ یک «نه» محکم و کوبنده البته پاسخ این پرسش های مأیوسانه است. اما چگونه می توان این علف های هرز را کند و شاخه های زائد را هرس کرد؟ به نظر می رسد که گفتن و بازگفتن این مطالب و نشان دادن شیوه صحیح نگارش می تواند تا حدی زنگ خطر را در ذهن های به خواب رفته به صدا درآورد. روزنامه ها و مجلات می توانند با پرداختن به این مباحث و صدالبته به کار بستن آنها در نوشته های خود، آموزشی مستقیم/ غیرمستقیم به خواننده های خود بدهند. اما این رسانه ها ناگزیر گستره پوشش و ضریب نفوذی کمتر از رسانه های دیداری و شنیداری (رادیو و تلویزیون) دارند. چندین سال پیش تلویزیون میان برنامه هایی با عنوان «فارسی را پاس بداریم» نشان می داد که در مجموع حرکت خوبی بود که ادامه نیافت. اما به نظر می رسد که بیش و پیش از «پاس داشتن»، باید زبان فارسی را «دوست بداریم» که اگر این طور باشد، دیگر نمی توانیم در برابر حتی کوچک ترین خطاها نگران نشویم و دلمان نسوزد. «فارسی را پاس بداریم» برنامه خوبی بود اما ساختار چندان جذب کننده ای نداشت و به هر حال مال دوران خودش بود. (نمی دانم چرا؛ اما آن برنامه به جای آموزاندن، بیشتر دستاویزی برای طنازی و لطیفه سرایی شده بود. ساختن عباراتی نظیر «فارسی را پاس کاری کنیم» از نمونه های جدی نگرفتن آن برنامه بود.) الان اگر کمی همت باشد و غیرت، می توان «فارسی را دوست بداریم»ی آن قدر جذاب ساخت که گفتارها و هشدارهایش نقل محافل شود. می توان در لابه لای تبلیغات پرتعداد پفک و پف فیل و مایع دستشویی و رختشویی و...، وقت کوتاهی هم به تبلیغ برای زبان فارسی داد. باور کنید راه دوری نمی رود، و البته صداوسیما با ساخت برنامه هایی نظیر «مستند ایران» (که به واقع نگینی در میان برنامه های این رسانه است) نشان داده که هم ذوق و سلیقه اش را دارد و هم اگر بخواهد پول و امکاناتش را.
علی اکبر قزوینی

منبع : روزنامه شرق