"هرمان باندی" اختر - فیزیکدان صاحب نام قرن بیستم

باندی كه در سال ‪ ۱۹۱۹‬در وین به دنیا آمده بود و تابعیت انگلیسی پذیرفته بود و به مقام مشاور علمی دولت انگلیس نیز رسیده بود، واضع یكی از مهمترین نظریه‌ها در زمینه كیهانشناسی بود كه رقیب نظریه كنونی مه بانگ به شمار می‌آمد. هرمان باندی در دوره دانشجویی تحت نظر آرتر ادینگتن، فیزیكدان مشهور انگلیسی در دانشگاه كیمبریج به تحصیل پرداخت و در سال ‪ ۱۹۴۱‬با فرد هویل اخترشناس سرشناس انگلیسی در كیمبریج و یك همكار وینی دیگر به نام تامس گولد، نهاد تحقیقاتی پیشرفته‌ای را در حوزه اخترفیزیك بنیاد نهاد. در دهه ‪ ۱۹۳۰‬دو فیزیكدان مشهور آلمانی هانس بیت و كارل فردریش وایتزكر با استفاده از یك مدل جدید نشان دادند در دمای بالای درون ستارگان، فرایند جوش هسته اتفاق می‌افتد و اتمهای هیدروژن با پیوستن به هم اتم هلیم بوجود می‌آورند و جرم اضافی ناشی از این فرایند بر مبنای رابطه‌ای كه اینشتین ارائه كرده بود به انرژی تبدیل و موجب نورافشانی و گرمازایی ستارگان می‌شود. این مدل تازه فرد هویل و ری لیتن را تشویق كرد تا مدل قدیمی تری را كه به وسیله آرتر ادینگتن درباره نحوه گرما زایی و نورپراكنی ستارگان اراده شده بود مورد ارزیابی دوباره قرار دهند و مدل جدیدی به جای آن پیشنهاد كنند. باندی به اتفاق همسرش كه یكی از دانشجویان دكتری هویل بود، مدل اخیر را ساده‌تر كرد و آن را در مورد ستارگانی كه دارای ساختار شیمیایی یكنواخت نبودند بسط داد. مدل ساده شده باندی نیز مدتی بعد به وسیله یكی از شاگردان خود او به نام راجر تیلر دقیق تر شد. باندی كه از قریحه ریاضی خوبی برخوردار بود این توانایی را در بررسی مساله دینامیك گازها مورد استفاده قرار داد و مقاله مهمی درباره "تقارن كروی، انباشتگی گازهای بین ستاره‌ای به وسیله یك ستاره مستقر در درون یك توده ابر با استفاده از اعمال محدود نیروی جاذبه" انتشار داد. همكاران باندی فرد هویل و لیتن در مقاله‌ای در این زمینه كه پیشتر به چاپ رسانده بودند استدلال كردند كه نیروی جاذبه آزاد شده از رهگذر انباشته شدن تدریجی گازها در خورشید موجب می‌شود دمای تاج خورشید تا یك میلیون درجه سانتیگراد بالا برود. دیدگاه تازه‌تر درباره گرم شدن تاج خورشید دایر بر این است كه انرژی متفرق شده از بخشهای درونی تر خورشید به سطح آن انتقال می‌یابد و موجب گرم شدن و انبساط تاج خورشید می‌شود. مدل پیشنهادی باندی برای توضیح این نكته كاملا مفید واقع شد. اما مهمترین نظریه پیشنهادی باندی كه در آن با هویل و گولد شریك است نظریه‌ای كیهانشناسانه موسوم به "حالت پایدار" است. بر اساس این نظریه هرچند رصدهای صورت گرفته از كهكشانها حكایت از آن دارد كه كهكشهانهای دور دست در حال دور شدن از زمین هستند و این امر نشانه منبسط شدن كیهان است اما از آنجا كه در كل كیهان دائما ماده تازه خلق می‌شود، چگالی متوسط ماده در تمام كیهان ثابت باقی می‌ماند. كیهان بر مبنای این مدل نه دارای آغاز است و نه پایان دارد، بنابراین سنی برای آن نمی‌توان تعیین كرد. هرمان باندی در مقام فیلسوف علم عمیقا تحت تاثیر فلسفه علم هموطن خود كارل پوپر قرار داشت و با پیروی از نظریه ابطال پذیری پوپر بر این نكته تاكید می‌ورزید كه نظریه‌ای كه در باب نحوه تطور كیهان ارائه كرده نظریه ای علمی است و نه متافیزیكی زیرا می‌توان با استفاده از آن پیش بینیهای دقیق علمی عرضه كرد و خود این پیش بینیها نیز در معرض آن قرار دارند كه در صورت نادرست بودن به وسیله شواهد تجربی ابطال شوند. باندی بر مبنای همین رهیافت دقیق به فلسفه علم، زمانی كه در سال ‪۱۹۶۵‬ شواهد كیهانشناسانه تازه‌ای در باب امواج زمینه‌ای به دست آمد كه با نظریه مه بانگ قابل توضیح و تبیین بود اما با نظریه حالت پایدار توضیح آن مقدور نبود، اعلام كرد كه‌از این نظریه دست برداشته و آن را در پرتو این یافته‌های تجربی "ابطال شده" تلقی می‌كند. زمانی كه چند سال بعد همكار دیرین او فرد هویل روایت تازه‌ای از نظریه حالت پایدار را ارائه كرد، باندی از پذیرش آن خودداری ورزید و آن را فاقد كفایت علمی خواند. میراث علمی باندی در حوزه كیهانشناسی و اخترفیزیك بسیار غنی است و كمیتها و مفاهیم متعددی به واسطه كشفیات یا پیشنهادهای او به نام خود وی ثبت شده كه از آن میان می‌توان به مفهوم "امواج باندی"، "تابع خبر باندی ‪" " Bondi news function‬گروه باندی-متزنر-ساش ‪group Bondi?Metzner?Sachs‬ " و "وارونه تولمان-باندی ‪ " Tolman?Bondi universe‬اشاره كرد. باندی از سال ‪ ۱۹۵۱‬در كنار فعالیتهای علمی به ریاست مركزی منصوب شد كه بعدها به آژانس فضایی اروپا تبدیل گردید. در سالهای بعد او به مقام مشاور ارشد وزارت دفاع و وزارت انرژی انگلیس و رییس مركز مطالعات زیست - محیط منصوب شد و به دنبال سیلاب گسترده‌ای كه در سال ‪ ۱۹۵۳‬انگلیس را فرا گرفت طرح دیواره‌های دفاعی متحرك رودخانه تیمز را پیشنهاد كرد كه اكنون سپر اصلی محافظ شهر لندن در برابر سیل و طغیان رودخانه تیمز به شمار می‌آید. باندی به مسوولیت اجتماعی دانشمندان و آموزش علم به عامه توجه زیاد داشت و از آزادی اندیشه و رویكردهای كثرتگرایانه در مسائل نظری دفاع می‌كرد و بر صداقت روشنفكری تاكید می‌ورزید. برخی از آثار علمی هرمان باندی به زبان فارسی نیز ترجمه شده است.

منبع : خبرگزاری جمهوری اسلامی