بررسی صادرات و یارانه صادراتی میگوی پرورشی در سال

میگوی پرورشی ایران به عنوان محصولی که اولین هدف گذاری سرمایه در آن برای صادرات و ارزآوری عنوان شده است ، در سالهای ورود به عرصه تولید، روند پر نوسانی را طی نموده است. دوره رشد جهشی صادرات میگو با وارد شدن انواع پرورشی بین سال های ۱۳۷۷ تا ۱۳۷۹ به مدت سه سال ادامه یافت به نحویکه در سال ۱۳۷۹ ارزش صادرات این کالا نسبت به سال پایه ۱۳۷۶، ۱۵۵ درصد رشد داشت. این روند در سال ۱۳۸۰ با وقوع حوادث و اتفاقات اقتصادی متعدد که جریانات را به ضرر بازار میگو رقم زدند، متوقف شد اما با بهبودی دوباره شرایط بازار و تزریق نقدینگی ناشی از پرداخت یارانه صادراتی مجددا این فعالیت را احیا نمود بطوریکه با وقفه ای یک ساله و در سال ۱۳۸۱ نه تنها صادرات میگوی پرورشی رونق دوباره ای یافت بلکه برای اولین بار در تاریخ صادرات کالاهای زیر بخش شیلات ، ارزش صادرات آن از خاویار فراتر رفت. این رویداد علاوه برآن که در سال ۱۳۸۳ تکرار شد بلکه در کنار خود پیشی گرفتن میزان صادرات میگوی پرورشی بر انواع دریایی در میان صادرات میگوی ایران را به همراه داشت. بطوریکه بر اساس آمار اولیه گمرک جمهوری اسلامی ایران سهم میگوی پرورشی در کل صادرات به بیش از ۹۳ درصد بالغ گردیده است.در این گزارش بطور اجمالی به روند شکل گیری یارانه صادراتی میگوی پرورشی در سال ۱۳۸۳ و نیز بررسی های آماری صادرات آن پرداخته می شود.
روند شکل گیری یارانه صادراتی میگوی پرورشی در سال ۱۳۸۳
به دنبال درخواست شیلات ایران از وزارت جهاد کشاورزی مبنی بر مکاتبه و ارائه دلایل توجیهی برای دریافت یارانه صادراتی به وزارت بازرگانی و سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور در فروردین و اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۳ ، سرانجام این موضوع از مهر ماه در سازمان مدیریت و برنامه ریزی مورد بررسی قرار گرفت و پس از رفت و برگشت های متعدد طرح و رفع ابهامات موجود و بازدید سه روزه کارشناسان این سازمان از مزارع پرورشی، مراکز عمل آوری و گمرک منطقه چابهار که با جلسات متعدد با پرورش دهندگان، عمل آوران، صادر کنندگان و کارشناسان مرتبط با چرخه تولید تا صادرات میگو همراه بود، پیشنهاد یارانه صادراتی میگوی پرورشی به شورای اقتصاد فرستاده شد.از ویژگی های این پیشنهاد که آن را نسبت به سال های ما قبل متمایز می نمود حمایت آن از صادرات میگو های عمل آوری شده و با ارزش افزوده بود که در سالیان گذشته به علت عدم توجه جای خود را به صادرات میگوی باسر داده بودند. بر اساس مصوبه ۱۵/۱۲/۸۳ شورای محترم اقتصاد به منظور حمایت از تولید و صادرات میگوی پرورشی برای صادرات هرکیلو میگوی با سر ۵۰۰۰ ریال و برای میگوهای بی سر و P.U.D با اعمال ضرایب ۶/۱ و ۲/۲ به ترتیب ۸۰۰۰ و ۱۱۰۰۰ ریال یارانه در نظر گرفته شد.این مصوبه اگرچه بسیار موثر بود لیکن اگر از نظر زمانی حداقل سه ماه زودتر به تصویب و اجرا می رسید نقش خود را به خوبی در زمینه رشد صادرات میگوی فرآوری شده و کاهش هزینه های تولید سال ۱۳۸۴ نشان می داد اما در هر صورت علیرغم ابلاغ دیر هنگام و اعلام اجرا و پرداخت دیر هنگام تر سازمان توسعه تجارت ( به دلیل مشکلات به وجود آمده خارج از اختیار این سازمان )، امیدواری تولید کنندگان به تولید و صادرات موفقیت آمیز میگوی پرورشی دو چندان نمود.بر اساس روند صادرات در دوره ده ساله گذشته و پیش بینی میزان تولید در سال ۱۳۸۳، یارانه مذکور برای صادرات ۸۰۰۰ تن میگوی پرورشی (پس از اعمال ضرایب مربوطه) و با سقف اعتباری ۴۰ میلیارد ریال در نظر گرفته شد.ابلاغ پرداخت یارانه با تاخیری نزدیک به ۳ ماه سرانجام در تاریخ ۱۱/۳/۸۴ به اطلاع صادرکنندگان رسانده شد و شیلات ایران، نظر به تنگنای زمانی برای بررسی و تکمیل پرونده ها و پرداخت یارانه وجود داشت، ضمن به کار گرفتن تمهیدات لازم برای سرعت بخشی به کار، استانهای جنوبی را از قبل برای ارسال سریع اطلاعات مورد نیاز بسیج نموده و بخشی از اطلاعات مورد نیاز و پیش بینی شده را نیز از آنها دریافت نموده بود. در همین راستا، بلافاصله ابلاغیه تشکیل پرونده برای دریافت یارانه در مورخ ۱۱/۳/۸۴ با فاصله زمانی دو ساعت روی سایت اطلاع رسانی شیلات ایران قرار گرفت و همزمان اطلاعیه سازمان توسعه تجارت برای اتحادیه صادرکنندگان آبزیان، شرکت های صادر کننده و استان های جنوبی ارسال شد.این در حالی بود که اطلاعیه سازمان توسعه تجارت ایران با فاصله زمانی بسیار طولانی و در روز پنج شنبه مورخ ۱۹/۳/۸۴ در روزنامه ایران منتشر گردید که در صورت عدم اطلاع رسانی به موقع و سریع شیلات عملا فرصت در اختیار صادر کنندگان برای تشکیل و تکمیل پرونده به دو روز تقلیل می یافت.
میزان تولید و صادرات میگوی پرورشی در سال ۱۳۸۳
تولید میگوی پرورشی در سال ۱۳۸۳ جمعا در استان های جنوبی کشور به میزان ۸۹۰۲ تن ثبت گردید. در بین استان های تولید کننده میگوی پرورشی بوشهر با سهم تولید ۹۱/۶۲ درصد بالاترین میزان و سیستان و بلوچستان با سهم ۳۶/۱۴ درصد کمترین میزان را به خود اختصاص دادند. (در این مقایسه ها استان خوزستان به دلیل وقوع شرایط خاص در آن، مورد محاسبه قرار نگرفته است).در زمینه صادرات نیز این استان بوشهر بود که با سهم ۲۴/۱۰۲ درصد بالاتر از سایر استان ها قرار گرفت. لازم به ذکر است که به دلیل صادرات بخشی از میگوی سال قبل در بعضی از استان ها نسبت صادرات به تولید از جمع تولید آن استان بیشتر شده است.در مجموع در سال ۱۳۸۳ میزان صادرات میگوی پرورشی به رقم بی سابقه۷۰۹۲ تن رسید. این میزان در واقع صادرات خالص ۴۴۵/۷۱۲۳ تن میگوی پرورشی را شامل می شد که پس از اعمال ضرایب ناشی از عملیات فرآوری در آن به رقمی بالغ بر ۸۹۱۴ تن رسید.در واقع صادرات میگوی پرورشی در سال ۸۳ ، ۳/۹۲ درصد از کل صادرات میگوی ایران را تشکیل داد و شرایط بازار جهانی به گونه ای رقم خورد که نشانه ها حاکی از کشش بیش از این مقدار برای صادرات بود.
ترکیب صادرات از لحاظ نوع فرآوری
از نظر ترکیب صادرات، بیش از ۷۶ درصد از صادرات، معادل ۵۴۰۲ تن به صورت باسر صادر شد. از باقیمانده میگوی پرورشی صادراتی ۶ درصد معادل ۴۵۳ تن بصورت بی سر و ۱۸ درصد بصورت بی سر و پوست کنده صادر شد. در مجموع از کل صادرات میگوی پرورشی ۴/۱۷۲۱ تن مورد فرآوری قرار گرفت و صادر شد اما صادرات همچنان متکی به بسته بندی های سنتی یک و دو کیلوگرمی (در پاره ای موارد دو و چهار پوندی) و شمش های با اوزان بالاتر بوده و این صنعت از بسته بندی های کوچکتر و با قابلیت عرضه مستقیم در بازارهای هدف بی بهره مانده است.بررسی آمار صادرات میگوی پرورشی در سه سال اخیر نشاندهنده آنستکه سهم صادرات میگوی باسر از ۵۹ درصد در سال ۱۳۸۱ به حدود ۷۶ درصد در سال ۱۳۸۳ افزایش یافته است. در مقابل سهم صادرات محصولات فرآوری شده از مجموع ۴۱ درصد در سال ۸۱ به حدود ۲۴ درصد در سال۸۳ تقلیل پیدا نموده است.یکی از دلایل مشخص و در واقع اصلی ترین عامل این تغییر جهت پرداخت یارانه در سال های ۸۱ و ۸۲ به خالص صادرات میگوی پرورشی بدون در نظر گرفتن شرایط فرآوری آن بوده است. در واقع جهت گیری یارانه ها در این دو سال به گونه ای بوده که صادرات کالاهای بدون ارزش افزوده را تشویق می کرد.با توجه به این موضوع و توجیهات ارائه شده با همکاری سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور در سال۸۳ این اشکال مرتفع گردید و مقرر شد تا ضرایب ۶/۱ برای صادرات میگوی بی سر و ۲/۲ برای میگوی پوست کنده و بی سر لحاظ شده و به این ترتیب صادرات را به طرف حفظ ارزش افزوده در کشور سوق داد. با توجه به ابلاغ دیر هنگام مصوبه شورای اقتصاد این تغییر عملا در سال ۸۳ ملاحظه نشد و انتظار می رود تا اثرات این تصمیم در صادرات سال ۸۴ مشخص شود.پرداخت یارانه صادراتی میگوی پرورشی
مطابق دستورالعمل مورد توافق در جلسه مشترک در سازمان توسعه تجارت، با توجه به تخصصی بودن موضوع مقرر شد تا شیلات ایران وظیفه تشخیص پرورشی بودن و نوع فرآوری محصول را بر عهده داشته و پس از حصول پرورشی بودن محموله صادراتی و نوع عمل آوری اقدام به صدور معرفی نامه برای متقاضیان نماید که شیلات ایران نیز این امر را با هماهنگی ادارات کل استان های ساحلی جنوب بطور دقیق اجرا نمود.
طی مهلت تعیین شده که عملا تنها ۵ روز کاری را در بر می گرفت بررسی پرونده صادراتی ۳۱ شخص حقیقی و حقوقی صادر کننده میگو، در قالب ۲۶۵ برگ اظهار نامه صادراتی و مدارک مثبته مورد نیاز، انجام پذیرفت و در موعد مقرر برای تمامی صادر کنندگانی که در مهلت قانونی به شیلات مراجعه کرده بودند معرفی نامه صادر شد.طی مدت مذکور مدارک ۵/۷۰۹۲ تن صادرات میگوی پرورشی مورد بررسی، رفع اشکال و تائید قرار گرفت. در این میان تنها یک محموله صادراتی به علت مراجعه دیر هنگام و ۲۵ روز پس از اتمام مهلت قابلیت بررسی نداشت که متاسفانه به علت اتمام زمان هزینه کرد مبالغ تخصیصی مشمول دریافت یارانه قرار نگرفت.دقت عمل در بررسی پرونده های یارانه میگوی پرورشی در سال ۸۳ به صد در صد رسید به نحویکه هیچ مقدار از صادرات هیچیک از صادر کنندگان در سازمان توسعه تجارت رد نشد و تمامی صادرات معرفی شدگان مشمول دریافت یارانه قرار گرفت.با توجه به پیش بینی صادرات ۸ هزارتن میگو (پس از اعمال ضرایب مربوطه) عملا میزان صادرات به حدود ۸۹۱۴ تن رسید و از سقف پیش بینی شده ۴۰ میلیارد ریالی برای پرداخت یارانه فراتر رفت. بر همین اساس و ثابت بودن سقف یارانه پرداختی، مطابق نظر کار گروه متشکله مقرر شد تا مبلغ موجود بین صادر کنندگان به ازاء هر کیلو گرم ۴۵۰۰ ریال و با اعمال ضرایب در نظر گرفته شده توزیع شده و در کنار آن وزارت جهاد کشاورزی در خواست تامین کسری اعتبار را نیز به وزارت بازرگانی تسلیم نماید.
تعداد و ترکیب شرکتهای صادر کننده
در سال ۱۳۸۳ جمعا تعداد ۳۲ شخص حقیقی و حقوقی به امر صادرات میگوی پرورشی اشتغال داشته اند که این تعداد نسبت به سال ماقبل ۸ مورد و نسبت به سال ۸۱ ، ۱۳ مورد افزایش داشته است. با توجه به افزایش میزان صادرات میگوی پرورشی در سال ۱۳۸۳ سهم وزنی هر یک از این شرکت ها در صادرات از ۰۸/۱۷۳ تن در سال ۱۳۸۱ به ۳/۲۵۳ تن در سال ۱۳۸۳ افزایش یافته است لیکن تعداد زیاد صادر کنندگان باعث شده تا اولا سهم نشانه های تجاری ایران در بازارهای خارجی بسیار اندک و در حد صفر باشد و ثانیا تاثیر گذاری صادرات ایران در بازار به حداقل کاهش یابد.بیشترین میزان صادرات میگوی پرورشی کشور در سال ۱۳۸۳ توسط شرکت تعاونی آبزیان دریایی شالو از استان بوشهر به میزان خالص صادرات ۸/۷۴۷ تن (با اعمال ضرایب مربوطه حدود ۲/۱۴۵۴ تن) و با سهم ۵/۱۰ درصد انجام شد و پس از این شرکت، شرکت های مروارید سیاه آبزیان با سهم ۹/۸ درصد و سرمایه گذاری شیل گستر با سهم ۹/۷ درصد قرار دارند.
کمترین سهم صادرات نیز به شرکت آکواریوم آسیا با ۲/۵ تن صادرات و سهم ۱/۰ درصد تعلق دارد.متوسط صادرات درج شده در هر اظهارنامه ۷/۲۶ تن و تعداد کل اظهارنامه های صادراتی ارائه شده از بابت صادرات کل ۷۱۲۳۴۴۵ کیلوگرم میگوی پرورشی، ۲۶۷ فقره بوده است.
میزان جذب یارانه و تفکیک استانی آن
میزان جذب یارانه در سال ۱۳۸۳ به ۷۹/۹۹ درصد رسید. این در شرایطی حاصل شد که رقم پرداختی یارانه بابت هر کیلو صادرات قریب به ۱۰ درصد کاهش داشت و در صورت امکان افزایش سقف یارانه پرداختی به میزان ۵۰۰۰ ریال در هر کیلو گرم میزان جذب نسبت به پیش بینی اولیه به بیش از ۱۱۱ درصد بالغ می شد.
از میزان کل یارانه پرداختی ۳۵/۱ درصد سهم استان خوزستان، ۴۵/۶۴ درصد سهم استان بوشهر، ۴/۲۰ درصد سهم استان هرمزگان و ۸/۱۳ درصد سهم استان سیستان و بلوچستان شده است.
مقاصد صادراتی
تعداد کشورهای مقصد صادرات در سال ۱۳۸۳ از ۱۲ کشور سال قبل به ۱۵ کشور افزایش یافت. تغییراتی که نسبت به سال ماقبل پدید آمده شامل خروج کشورهای هلند و ترکیه از فهرست مشتریان میگوی کشورمان و اضافه شدن کویت، کره جنوبی، عمان، فرانسه و یونان به آن است.در سال ۱۳۸۳، بزرگترین بازار صادراتی میگوی ایران همچنان کشور اسپانیا با سهم ۶۸/۴۸ درصد بود و پس از آن کشورهای امارات متحده عربی و انگلستان به ترتیب با سهم ۰۱/۱۸ و ۵۵/۷ قرار گرفتند.از نظر ترکیب میگوی صادر شده بر اساس شرایط فرآوری، ۴۷/۸۶ درصد از میگوی پرورشی بی سر کشورمان به آمریکای شمالی صادر شد و در مقابل ۰۴/۸۵ درصد از میگوی P.U.D به بازار اروپا راه یافت.در این سال اتحادیه اروپا بزرگترین مشتری میگوی پرورشی ایران محسوب شد. سهم اتحادیه اروپا در تجارت میگوی ایران ۴/۴۸۰۴ تن یا ۴۵/۶۷ درصد بود. پس از اروپا، آسیا در رده دوم خریداران میگوی ایران قرار گرفت که سهم ۹۲/۲۳ درصدی معادل ۲/۱۷۰۴ تن را دارا شد. در این قاره تنها کشور کره جنوبی در شرق دور قرار دارد و سایر کشورها از گروه کشورهای عربی می باشند.در بین این کشورها، کشور امارات به عنوان واسطه عمل کرده و با بسته بندی مجدد میگوی ایران را به نقاط دیگر دنیا از جمله ژاپن صادر می کند. در حالیکه بزرگترین بازار میگوی پرورشی کشور عربستان سعودی (که از نوع میگوی پرورشی ایران است)، ژاپن می باشد نام این کشور در فهرست مقاصد صادراتی مستقیم کشورمان به چشم نمی خورد.سهم آمریکای شمالی شامل ایالات متحده و کانادا از صادرات میگوی پرورشی ایران، ۶۴/۸ درصد یا ۹/۶۱۴ تن است. سهم ایالات متحده به عنوان بزرگترین بازار میگوی جهان در صادرات کشورمان به ۰۳/۶ درصد رسید. در سال ۱۳۸۲ سهم این کشور حدود ۱۰ درصد بود که ایالات متحده به عنوان سومین مشتری میگوی کشورمان معرفی می کرد. در واقع علیرغم مهیا شدن بازار این کشور برای صادرات میگوی پرورشی ایران، صادر کنندگان کشورمان نتوانستند از فرصت ایجاد شده استفاده کنند که به این ترتیب سهم ایران در بزرگترین بازار میگوی دنیا نه تنها افزایش نیافت بلکه به شدت تنزل یافت که این موضوع نیاز به بررسی بیشتری دارد.
ترکیب ماهانه صادرات
در سال ۱۳۸۳ بیشترین میزان صادرات میگوی پرورش یدر ابتدای فصل برداشت، رخ داد به نحویکه ۵۳/۳۵ درصد از صادرات در ماه آبان و ۲۱/۲۱ درصد در مهرماه انجام شد و در واقع ۴۸/۶۴ درصد از صادرات میگوی پرورشی کشور در فصل پائیز صورت گرفت. از مجموع صادرات این بخش تنها ۲/۱۱ درصد در نیمه اول سال قرار گرفت که این میزان در واقع میگوی باقیمانده از سال قبل بود که حدود ۴/۷۹۷ تن را شامل می شد.
نیمه دوم سال ۸۳ در برگیرنده ۸۲/۸۸ درصد صادرات این سال و به میزان تقریبی ۱/۶۳۲۶ تن بود.کمترین میزان صادرات در خرداد ماه این سال و با سهم ۰۵/۱ درصد و به میزان ۶۵/۷۴ تن انجام شد. بیشترین صادرات میگوی پرورشی با شرایط بی سر در ماه های اسفند و فروردین (ماه های ابتدایی و انتهایی سال) صورت پذیرفت و اوج صادرات میگوی P.U.D در نیمه دوم سال مذکور بود.

منبع : پایگاه اطلاع رسانی شیلات ایران